علی آهنگر، پژوهشگر سیاسی: خاورمیانه حالا نفس راحتی می‌کشد. بیشتر از دو قرن است که ابتدا انگلستان و سپس آمریکا استخوانی در گلوی این منطقه پرسرگذشت بودند. سرتاسر قرن بیستم و دو دهه آغازین قرن بیست‌ویکم برای خاورمیانه چیزی جز جنگ و خشونت و تکه‌پاره شدن کشورها در نقشه جغرافیا دربر نداشت. جنگ و نزاعی که حاصل زیاده‌طلبی‌های قدرت‌های بزرگ به‌ویژه در بخش نفت و انرژی در این منطقه بود.
حالا اما ورق برگشته است. با انقلاب اول انرژی و فناوری شکست هیدرولیکی، آمریکا با دستیابی به نفت شیل از نفت خاورمیانه بی‌نیاز شد و اکنون با حرکت به‌سمت انرژی‌های فراگیر و پاک، اولویت‌های ژئوپلیتیک خود را دیگر نه در خاورمیانه که در منطقه هند و اقیانوس آرام می‌جوید.
چیزی که دانیل یرگین، تاریخ‌نگار برجسته نفت در کتاب تازه خود به نام «نقشه جدید» که روز سه‌شنبه ۲۳شهریور در نیویورک انتشار داد، عمیقا به این تغییرات ژئوپلیتیکی در دنیای پس از نفت پرداخته است. او می‌گوید همان‌گونه که پس از جنگ جهانی اول در سرآغاز قرن بیستم نقشه جغرافیای جهان تغییر کرد، در قرن بیست‌ویکم نیز برای دنیا نقشه جغرافیای تازه‌ای رقم خواهد خورد.
جهان سال‌هاست که در انتظار تقابل استراتژیک و ژئوپلیتیک چین و آمریکا به‌سر می‌برد. تقابلی که خواه‌ناخواه به وقوع می‌پیوست اما به هر حال و به هر علت رهبران دو کشور آن را به عقب می‌انداختند.
روز پنجشنبه ۲۵شهریور/۱۶سپتامبر ۲۰۲۱ یک روز تاریخی دیگر برای جهان رقم خورد. در این روز به‌ناگاه رهبران سه کشور استرالیا، انگلستان و آمریکا بر صفحه تلویزیون‌های جهان ظاهر شدند و خبر از یک پیمان دفاع امنیتی و هسته‌ای سه‌جانبه دادند؛ بیانیه‌ای که جهان را لرزاند. چین در نخستین واکنش، استرالیا را به حمله اتمی تهدید کرد. روزنامه گلوبال‌تایمز، ارگان انگلیسی زبان حزب کمونیست چین بی‌درنگ به این بیانیه واکنش نشان داد و با عریان‌ترین کلمات به این پیمان تاخت. پیمانی که حروف اختصاری تازه‌ای را به ادبیات سیاسی دنیا عرضه کرد. AUKUS حروف اختصاری این پیمان تازه است که به تعبیر پایگاه خبری پولیتیکو تازه‌ترین و زشت‌ترین حروف اختصاری برای آمریکاست.
پیمان سه‌جانبه امنیتی استرالیا، انگلستان و آمریکا طی 18ماه استرالیا را به هشت فروند زیردریایی هسته‌ای مجهز می‌کند و به‌علاوه تکنولوژی‌های هوش مصنوعی، کوانتوم و امکانات دفاعی و امنیتی بسیاری را دراختیار استرالیا قرار می‌دهد.
به‌عبارت دیگر، آمریکا درحالی که از افغانستان، عربستان، عراق و سوریه یا خارج شده یا درحال خارج شدن است، حالا در اقیانوس آرام و دربرابر چین اردوی هسته‌ای و امنیتی زده است؛ اتفاقی که رویترز از آن به جنگ سرد جدید تعبیر کرده است که ژئوپلیتیک جهان را تحت‌تاثیر خود قرار می‌دهد.
اردوکشی آمریکا به اقیانوس آرام، اروپا و به‌ویژه فرانسه را به‌شدت آزرده است. تا جایی که فرانسه آن را خنجری از پشت نامید و لودریان در مصاحبه با رادیو فرانسه آن را یک تصمیم وحشیانه، یک‌جانبه و غیرقابل پیش‌بینی نامید که یادآور کارهای ترامپ است. لودریان که نمی‌توانست عصبانیت خود را پنهان کند، افزود: «من عصبانی و تلخ هستم. این کار بین متحدان انجام نمی‌شود.»
اما چرا فرانسه تا به این حد عصبانی است؟ علت عصبانیت فرانسه در دو چیز است: نخست اینکه پیش از این قرار بود فرانسه در قالب یک پیمان ۴۰میلیارد دلاری، زیردریایی‌های هسته‌ای به استرالیا بفروشد و حالا از یک قرارداد سودآور محروم شد. اما علت مهم دیگر این است که در نخستین پیمان بزرگ امنیتی فراآتلانتیکی، نه‌فقط فرانسه که اروپا نیز نادیده گرفته شده است؛ نادیده گرفته‌شدنی که جوزپ بورل در بیانیه‌ای که وال‌استریت‌ژورنال منتشر کرد، آن را دردناک نامید.
آنچه از اتفاق روز پنجشنبه در صحنه ژئوپلیتیک جهان دیده می‌شود این است که آمریکا دربرابر پیشرفت‌های روزافزون چین تاب تحمل نداشته و سرانجام به صف‌آرایی نظامی آن‌هم در ماهیت هسته‌ای اقدام کرده است. پشت‌کردن آمریکا در این رویکرد تازه، به متحدان خاورمیانه‌ای خود قابل فهم است؛ اما اینکه چرا در نخستین پیمان فراآتلانتیکی، متحدان اروپایی خود و به‌ویژه فرانسه را نیز کنار زده، سوالی است که آینده به آن پاسخ خواهد داد.
مطالب پیشنهادی
