گفت‌وگوی «فرهیختگان» با پژمان مظاهری‌پور، تهیه‌کننده مستند «ایران‌باستان»
کیانا تصدیق‌مقدم: مستندهای باستان‌شناسی معمولا به مستندهایی اطلاق می‌شوند که مراحل بررسی، کاوش، حفظ و نگهداری آثار باستانی را در قالب یک اثر تصویری، ثبت می‌کنند. عمده این آثار علاوه‌بر به‌کارگیری عناصر زیبایی‌شناسانه، سند معتبری بر عملیات‌های باستان‌شناسان هستند. موضوع مستند «ایران باستان» قطعا ایران است اما قرار نیست فقط نقاط دیدنی و تاریخی کشورمان را به نمایش بگذارد بلکه رویکرد پژوهش و ثبت تصاویر در این مستند، مطالعات باستان‌شناسی بناهای تاریخی ایران است. این مستند در هفت قسمت ساخته شده و هر قسمت از آن بین ۲۵ تا ۴۱ دقیقه است. پخش مجموعه مستند «ایران‌باستان» از ۲۵ مرداد شروع شد و برای هفت هفته در پخش دوشنبه شب‌ها ادامه خواهد داشت. این مستند به تهیه‌کنندگی پژمان مظاهری‌پور و مریم حق‌پناه آماده پخش شده است. پژمان مظاهری‌پور که کارهای پژوهش و ثبت این پروژه تصویری را برعهده داشته است، عمده آثارش در موضوع تاریخ و باستان‌شناسی ایران است. از مهم‌ترین آثار او که در شبکه‌های مختلف تلویزیون هم پخش شدند، عبارتند از «مجموعه میراث فرهنگی»، «مجموعه میراث ایران» و «وارثان کیومرث». به بهانه پخش «ایران‌باستان» در شبکه مستند با مظاهری‌پور درباره روند تولید این مجموعه گفت‌وگو کردیم.
پژمان مظاهری‌پور درخصوص روند تولید مجموعه مستند «ایران باستان» گفت: «این مجموعه هفت قسمتی درباره باستان‌شناسی است. سه قسمت اول آن به تاریخ مطالعات باستان‌شناسی سازه‌های تخت‌جمشید مربوط می‌شود، یک قسمت آن در ارتباط با کاوش‌های نجات‌بخش در پشت سد سیمره است که به‌منظور حفظ و نگهداری آثاری که پشت سدها هستند و به زیر آب می‌روند، توسط نیاکان انجام شده است. قسمت دیگری از این مستند مربوط به اقدامات محمدرضا خلعتبری، سرپرست هیات‌علمی کاوش‌های باستان‌شناسی ایزگام دشت رامسر است. همچنین فصل بیست‌و‌سوم کاوش‌های تپه هگمتانه در همدان است که توسط مهرداد ملک‌زاده ساخته شده. یک قسمت هم در رابطه با کشتی روسی در دوران صفویه است که در سواحل کاسپین پیدا شده و از معدود سازه‌های تاریخی در سواحل کاسپین هست و به‌عنوان باستان‌شناسی دریایی شناخته می‌شود.» مظاهری‌پور با اشاره به روند تولید این مجموعه مستند هفت قسمتی گفت: «تولید این مجموعه مستند از سال ۱۳۹۵ شروع شده است و فیلمبرداری‌ها در سال ۱۳۹۷ به‌طور کامل تمام شده بود. در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ فقط مشغول کار تدوین و حاضر‌سازی متن‌ها بودیم. این متن‌ها به دلیل تخصصی بودن کار نیاز به فرصت مناسب داشت، برای مثال ما برای تخت‌جمشید فرصت زیادی برای آماده کردن متن گذاشتیم. شاهرخ رزمجو در این زمینه همراه ما بود.»
مستند باستان‌شناسی، ارزشمند اما انگشت‌شمار
پژمان مظاهری‌پور در رابطه با اهمیت مستندسازی با موضوع باستان‌شناسی گفت: «ساخت مستند در رابطه با باستان‌شناسی، بسیار کم و انگشت‌شمار است. ما بیشتر مستندهای میراث فرهنگی داریم که به معماری می‌پردازد یا اینکه ایران‌شناسی است که به جغرافیا و نقاط دیدنی می‌پردازد. برخی مستندها هم با موضوع صنایع‌دستی، آیین‌ها و میراث ناملموس ساخته می‌شوند. اما کمتر مستندی وجود دارد که مختص باستان‌شناسی باشد به‌خاطر همین فقر معمولا در جشنواره‌ها هم بیشتر به موضوعات میراث فرهنگی می‌پردازند.»
لزوم آموزش مردم برای حضور در محوطه باستانی
مظاهری‌پور هدف از تولید این مجموعه مستند را اینگونه توضیح می‌دهد: «هدف من از ساخت این مستند، آشنایی مردم با باستان‌شناسی است. اینکه درک دقیقی نسبت به فعالیت‌های باستان‌شناسانه در عموم مردم شکل بگیرد و بدانند باستان‌شناسی گنج‌یابی نیست و باستان‌شناس گنج‌یاب نیست. مهم پیدا کردن اشیای قدیمی از دل خاک‌ها نیست، بلکه مهم اطلاعات علمی است که از یک محوطه تاریخی استخراج می‌شود که هم کارکرد‌های تکنولوژیک دارد و هم کارکرد‌های تاریخی. اگر به‌طور دقیق به علم باستان‌شناسی نگاه شود به این درک خواهیم رسید که می‌تواند در گیاه باستان‌شناسی، جانور باستان‌شناسی، مردم‌شناسی باستان‌شناسی و زمین باستان‌شناسی کارکرد داشته باشد و اطلاعاتی که استخراج می‌شود در علوم جدید و روابط جدید انسان‌ها تاثیر‌گذار خواهد بود.»
این مستندساز در بخش دیگری از صحبت‌هایش به اهمیت محوطه‌های باستانی به‌عنوان یکی از نقاط گردشگری اشاره کرد و گفت: «محوطه موجود می‌تواند ماخذی باشد برای گردشگری. باستان‌شناسی می‌تواند تاثیری بر اقتصاد منطقه داشته باشد. اما همه اینها نیازمند درک صحیح از این محوطه‌های تاریخی است. متاسفانه آن چیزی که ما به‌عنوان وزارت میراث فرهنگی می‌شناسیم، هیچ‌وقت نتوانسته به شکل شایسته‌ای نحوه برخورد انسان با یک محوطه باستانی را آموزش دهد و نیازمند آموزش‌های درست هستیم. در بخشی از این فیلم‌ها به آموزش برای عموم می‌پردازیم. طبیعتا باستان‌شناس‌ها به دلیل حرفه‌ای که در این زمینه دارند حساسیت بیشتری نسبت به باقی افراد برای محوطه‌های تاریخی قائل هستند.» مظاهری‌پور در بخش دیگری از صحبت‌هایش گفت: «۲۰ سال است که درحال ساخت مستندهای باستان‌شناسی هستم. از اوایل دهه ۸۰ فقط کار‌هایم متمرکز بر حوزه باستان‌شناسی و تاریخی بوده‌اند. همراهی با باستان‌شناسان، همکاری با باستان‌شناسان و جلب حمایت و توجه آنان در زمینه ساخت این قبیل مستند بسیار مهم است. زیرا که اگر باستان‌شناسان نباشند ما صرفا با داشتن یک مجوز امکان ساخت این مستندها را پیدا نمی‌کنیم. از آنجا که فیلد‌های باستان‌شناسی ظرافت‌ها و حساسیت‌های خاص خودش را دارد حتما باید با کار باستان‌شناس‌ها آشنا باشید تا بتوانید به همکاری با آنان بپردازید. در غیر این صورت موجب مزاحمت برای آنها می‌شویم و همین امر باعث اختلال در کار تولید می‌شود.»
پخش تلویزیون، خوش‌اقبالی برای مستند
تهیه‌کننده مجموعه مستند «ایران باستان» درباره اهمیت پخش اینچنین آثاری در صداوسیما گفت: «شبکه مستند یکی از شبکه‌های پربیننده تلویزیون است و ما این اقبال را داشتیم که در این شبکه پربیننده مجموعه خود را به اشتراک بگذاریم. این موضوع سبب شده با بازدید‌های زیادی روبه‌رو شویم. در هفته بین ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ بازدید دریافت می‌کنیم که این بازدید برای این قبیل مستندها، آمار خوبی است و نشان‌دهنده آن است که برنامه با استقبال خوبی همراه بوده است.»
وی ادامه داد: «تولید این برنامه را با گروه کوچکی انجام دادیم و به پایان رساندیم. از محسن یزدی مدیر شبکه مستند و ابوالقاسم ناصری مدیر تولید شبکه مستند تشکر ویژه‌ای به‌منظور همراهی و صبوری آنها در مراحل تولید این مستند می‌کنم. همچنین از معاون پژوهشگاه در سال ۱۳۹۵ آقایان گلشن و چوبک مدیر وقف پژوهشکده باستان‌شناسی به‌خــــاطر حمایت‌هـــــای بی‌دریغ سپاسگزارم.»
مطالب پیشنهادی
