اشکان ممبینی، کارشناس ارشد مسائل منطقه: هر کشوری همواره با چالش‌ها و بحران‌های امنیتی روبرو است. از آنجا که کشور به عنوان واحد سیاسی، از سرزمین، جمعیت و حکومت تشکیل می‌شود به نسبت این ویژگی‌ها دارای چالش‌ها و بحران‌های متعددی است. جمهوری اسلامی ایران به دلیل همجواری با افغانستان از تحولات داخلی و کنش و واکنش بازیگران منطقه‌ای و بین المللی مرتبط با آن تاثیرپذیر است.
عدم ثبات سیاسی افغانستان، مداخلات خارجی از جمله اشغال این کشور از دهه ۱۹۸۰، جنگ‌های طولانی داخلی، اختلافات سیاسی و دخالت کشورهای خارجی مانند آمریکا به بهانه برقراری صلح، ثبات و مبارزه با تروریسم از جمله تحولاتی است که تأثیرات آن به ایران به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی کشیده می‌شود. مرزهای افغانستان به دلیل فعالیت گروه‌های مسلح تروریستی و ترددهای غیر قانونی اتباع مهاجر از نقاط بحران خیز و آسیب پذیر این کشور محسوب می‌شود.
تحولات کشور افغانستان از عوامل مختلفی مانند جغرافیا، تاریخ، فرهنگ، اقتصاد و غیره تأثیر می‌پذیرد و به همان نسبت نیز بر همسایگان اثر دارد. از عوامل بی ثبات کننده امنیت در افغانستان مداخلات کشورهای خارجی از جمله آمریکا و برخی کشورهای اروپایی است.
افغانستان، همواره به عنوان یک کشور حائل مورد توجه قدرت‌های بین المللی و منطقه‌ای بوده است. تمام اتفاقات از قرن ۱۹ تاکنون در افغانستان را باید با موضوع حائل بودن این کشور بررسی کرد. در گذشته رقابت روس و انگلیس، در دوران جنگ سرد رقابت شوروی و آمریکا که منجر به اشغال افغانستان توسط شوروی برای مدت یک دهه شد- که خود تأثیرات فرهنگی، اقتصادی و سیاسی را در بعد داخلی به همراه داشت و آمریکا برای زمینگیر کردن شوروی و در راستای اهمیت ژئوپلیتیک افغانستان هزینه‌های بسیاری را متحمل شد اما در نهایت، در نتیجه انجام همه این جنگ افروزی ها و هزینه‌های هنگفت و ایجاد ناامنی و بی ثباتی در منطقه، آمریکا ناگزیر به ترک و یا به عبارتی بهتر، فرار از افغانستان شد.
در این میان، بحث امنیت ملی از مباحث بسیار کلیدی و حائز اهمیت است زیرا با دلایل و مباحثی که در بالا گفته شده تحولاتی که در افغانستان رخ می‌دهد بر کشورهای همسایه تأثیر خواهد گذاشت. از این رو ضعف در امنیت ملی، سیاست خارجی را هم می‌تواند به طور جدی با مخاطره روبرو کند.
نکته دوم این است که افغانستان همسایه ایران است. همچنین همسایه یکی از مهمترین استان‌های ایران که نقشی اساسی در ساختار جغرافیایی کشور دارد؛ استان خراسان. خراسان که تا حدود یک دهه پیش، بزرگترین استان ایران بود از شرق با افغانستان هم مرز است. این مساله سبب شده است تا هم به لحاظ اجتماعی و هم به لحاظ سیاسی و امنیتی تحولات افغانستان برای ایران از اهمیت فوق العاده ای برخوردار باشد.
از این رو هر اتفاقی در همسایه شرقی کشور بیفتد تأثیری مستقیم بر ایران می‌گذارد. برای همین در طول این سال‌ها هیچ گاه افغانستان از سپهر مناسبات بین المللی ایران دور نبوده و ارگان‌های مختلف بنا به حوزه وظایف خود توجه ویژه ای به آن داشته اند و تحولات آن را به دقت و وسواس زیر نظر گرفته اند. مبادلات اقتصادی، ورود پناهندگان و آوارگان افغانستانی به کشورمان، مباحث امنیتی، مناسبات سیاسی، وجود اقلیتی قابل توجه از شیعیان که عموماً هزاره‌ها را تشکیل می‌دهند، مراودات اقتصادی و دهها مساله ریز و درشت دیگر اهمیت افغانستان را برای ایران بیش از پیش برجسته می‌کند. بنابراین هر گونه تحولی در این کشور می‌تواند تأثیری مستقیم بر محاسبات گوناگون ایران بگذارد.
نتیجه گیری
در سیاست خارجی و امنیتی، همسایگان به دلیل اثرپذیری و اثر گذاری متقابل، جز عمق استراتژیک محسوب شده و اولویت روابط را به خود اختصاص می‌دهند. جمهوری اسلامی ایران، به دلیل همجواری با افغانستان، از تحولات داخلی و کنش و واکنش بازیگران منطقه‌ای و بین المللی مرتبط با آن تأثیر پذیر است و به همین دلیل نباید نقش و جایگاه ایران را در معادلات افغانستان نادیده گرفت و جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با توجه به این جایگاه خاص در حل و فصل تحولات کنونی افغانستان نقش پر رنگی داشته باشد. از سوی دیگر متأسفانه قدرت‌های منطقه‌ای در طول ماه‌های گذشته منفعل بودند. حتی روسیه، چین، هند و پاکستان در میدان آمریکا بازی کردند بدون اینکه آمریکا را تحت فشار قرار دهند./ مهر
مطالب پیشنهادی
