نبرد در دره شیرها

سیدمهدی طالبی، روزنامه‌نگار:  تصاویر و فیلم‌های ارسالی از سوی «صادق امامی» خبرنگار اعزامی روزنامه «فرهیختگان» به افغانستان، در روز گذشته (جمعه 19 شهریور) نشان می‌دهد ستون‌هایی از شبه‌نظامیان طالبان سوار بر وانت‌های مسلح در حال ورود به دره پنجشیر هستند. در این میان تانک‌هایی که احتمالا تی-62 هستند نیز برای تقویت نیروهای طالبان در حال همراهی ستون اعزامی دیده می‌شدند. این ستون پیش از قلع و قمع پنجشیر برخی از تجهیزات همراه خبرنگاران ایرانی را ضبط کرده اما با این حال آنها پیش از آنکه دیر شود، فیلم‌هایشان را برای تهران ارسال کرده‌اند. تصاویر و فیلم‌های ارسالی نشان می‌دهد مردم پنجشیر از بیم انتقام‌جویی طالبان پس از جنگ، در حال فرار از منطقه هستند. تقریبا ورود هر وسیله نقلیه‌ای به پنجشیر ممنوع است مگر خودروهای نظامی مملو از شبه‌نظامیان طالبان. هیچ راهی برای ورود به پنجشیر وجود ندارد. به نظر می‌رسد زمان در این منطقه ایستاده و یا به سختی عقربه خود را به پیش می‌راند.

طالبان از روز یکشنبه هفته گذشته با کمک نظامی پاکستان موفق شده وارد ولایت پنجشیر شود. پهپادهای نظامی پاکستان با موشک‌های دقیق مواضع نیروهای موسوم به «مقاومت ملی» وابسته به احمد مسعود فرزند احمدشاه مسعود را مورد حمله قرار داده و ازسوی دیگر بالگردهای این کشور نیز کماندوهای پاکستانی و نیروهای طالبان را وارد پنجشیر کردند. پس از این حملات تاکنون سه تن از اصلی‌ترین شخصیت‌های جبهه موسوم به مقاومت ملی کشته شده‌اند. «فهیم دشتی» سخنگوی مدافعان پنجشیر، ژنرال ودود دستیار احمدشاه مسعود، بهلول بهیچ والی سابق پنجشیر این سه تن هستند. روز گذشته برخی نیز از کشته شدن روح‌الله صالح برادر امرالله صالح خبر دادند. گفته می‌شود طالبان وی را تیرباران کرده است. امرالله صالح معاون اشرف غنی رئیس‌جمهور فراری افغانستان است که پس از فرار وی مدعی است که او به‌صورت قانونی رئیس‌جمهور افغانستان به حساب می‌آید.

همزمان با افزایش خبرها از کشته شدن شخصیت‌های اصلی نیروهای مدافع پنجشیر، طالبان نیز با انتشار فیلم‌های رسمی از حضور خود در شهرهای پنجشیر درحال القای قرار داشتن جنگ در مراحل آخر خود است. نیروهای مدافع پنجشیر اما می‌گویند گرچه بسیاری از شهرهای منطقه به‌دست طالبان افتاده است اما آنها همچنان بر محدوده‌ای که شامل 65درصد منطقه می‌شود تسلط دارند و قصد دارند طالبان را وارد درگیری‌های چریکی کنند.

علی‌رغم تلاش‌های احمد مسعود و نیروهای مدافع پنجشیر برای ایجاد موج همدلی در جهان برای توجه به پنجشیر اما دولت‌ها به این درخواست‌ها توجهی نشان نداده‌اند. با وجود این، مجید تخت‌روانچی نماینده ایران در سازمان‌ملل روز جمعه در نشست شورای امنیت سازمان‌ملل ضمن ابراز نگرانی از اقدامات تهاجمی طالبان اعلام کرد: «حمله به پنجشیر غیرقابل توجیه و برادرکشی بود.» تخت‌روانچی تاکید کرد: «هر دولتی که با زور در افغانستان به قدرت برسد به رسمیت شناخته نخواهد شد.» پیش از این نیز سعید طیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه روز دوشنبه هفته قبل، تنها یک روز پس از تهاجم مشترک پاکستان-طالبان به پنجشیر ضمن محکومیت این اقدام از بررسی دخالت اسلام‌آباد در این تحولات ازسوی تهران خبر داده بود.

با وجود محکومیت حمله به پنجشیر ازسوی ایران و چند کشور دیگر اما فضای منطقه‌ای و بین‌المللی در این مرحله در یک بی‌حسی نسبت به تحولات افغانستان و دره پنجشیر به‌سر می‌برد. یکی از دلایل این بی‌حسی، سقوط ناگهانی افغانستان و بی‌عملی مسئولان سیاسی و نظامی این کشور و همچنین عدم تحرک کافی مردم بود که راه را برای هرگونه اقدام و اظهارنظر بین‌المللی دشوار ساخت. در حوزه پنجشیر نیز قطع اینترنت، محاصره منطقه و پس از آن سقوط شهرهای این دره باعث شده است عملا اخبار چندانی از این ناحیه به گوش نرسد. در این میان تنها دو موضوع با تاکید فراوان ازسوی طرفین درگیری درحال تکرار است؛ طالبان مدعی است منطقه را کاملا تسخیر کرده و نیروهای مدافع منطقه نیز در مقابل ادعا دارند همچنان بر بخش‌های بزرگی از پنجشیر تسلط داشته و به مقاومت ادامه می‌دهند؛ این دو موضوع تمام آن چیزی است که در خفقان خبری افغانستان به‌‌ویژه در پنجشیر از این منطقه به گوش می‌رسد. با افزایش فشارها بر پنجشیر، تاجیکستان نیز تحرکاتی را در حوزه دیپلماتیک ترتیب داده است. در جنگ پنجشیر نیروهای مدافع منطقه، تاجیک‌تبار بوده و نیروهای مهاجم طالبان نیز پشتون‌تبار هستند. براساس آمارها، پشتون‌ها یک‌سوم تا نیمی از جمعیت افغانستان را تشکیل می‌دهند. ازسوی دیگر تاجیک‌ها نیز یک‌چهارم تا یک‌سوم جمعیت این کشور هستند. این درصدها جایی مهم می‌شوند که بدانیم اساس بسیاری از درگیری‌ها در افغانستان ریشه‌های قومی دارند و حتی در این میان مذهب نیز به پای آن نمی‌رسد.

بر همین اساس تاجیکستان به‌عنوان کشوری که خود را حافظ جمعیت تاجیک‌تبار افغانستان می‌داند تلاش دارد با اقدامات دیپلماتیک این مساله را پررنگ‌تر سازد. درحالی که در تاجیکستان حداکثر 6میلیون تاجیک سکونت دارند در افغانستان بین 10 تا 13میلیون تاجیک‌تبار حضور دارند. «امامعلی رحمان» رئیس‌جمهور تاجیکستان در روزهای اخیر از جامعه بین‌المللی درخواست کرده نسبت به وقایع افغانستان بی‌تفاوت نباشد. او خود نیز در این میان با رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه به‌صورت تلفنی گفت‌وگو کرده و قرار است در روزهای آینده میزبان عمران‌خان نخست‌وزیر پاکستان باشد. پاکستان و ترکیه در سال‌های اخیر دست به ایجاد ائتلاف زده‌اند که یک نمونه آن مشارکت همزمان شبه‌نظامیان سلفی پاکستان و همچنین تروریست‌های مورد حمایت ترکیه در جنگ اخیر قره‌باغ بود. این دو کشور در قضیه افغانستان نیز تا حدودی همکاری‌های خود را عمق بخشیده‌اند. در افغانستان گروه طالبان مورد حمایت پاکستان است و درسوی دیگر ترکیه نیز به‌نظر می‌رسد بتواند از نفوذ خود روی جمعیت ترک‌تباران این کشور استفاده کند. در افغانستان 2 تا 3میلیون ازبک‌تبار و همچنین 2 تا 3میلیون ترکمن زندگی می‌کنند که با ترکیه قرابت نژادی دارند. از نگاه پاکستان نفوذ ترکیه بر ترک‌تباران افغانستان و همچنین ارتباط آنکارا با 4کشور از 5کشور آسیای میانه درقالب شورای کشورهای ترک‌زبان می‌تواند برای برنامه‌های پاکستان مفید باشد. اسلام‌آباد ازسوی دیگر در جریان رقابت‌ها و درگیری‌‌های افغانستان نیاز به کمک‌های مالی دارد که ترکیه می‌تواند بخشی از آن را تامین کند. ترکیه به‌همراه قطر هم‌اکنون درحال فعالیت برای راه‌اندازی کامل فرودگاه بین‌المللی کابل برای استفاده طالبان از آن هستند.

درحالی که محور ائتلافی پاکستان-ترکیه در قضیه افغانستان شکل گرفته است، مردم و بزرگان افغان نگران اوضاع آینده این کشور هستند. اعلام اسامی اعضای دولت موقت افغانستان ازسوی طالبان در هفته گذشته موجی از نگرانی را در این کشور و فضای بین‌المللی برانگیخته است. در کابینه 21نفری اعلام‌شده تقریبا تمامی اعضا پشتون هستند و تنها 2 تاجیک و یک ازبک میان آنها حضور دارند. تمامی این افراد نیز برخلاف وعده‌های پیشین طالبان برای مشارکت گروه‌های دیگر در قدرت، عضو طالبان هستند. این گروه اما پس از روبه‌رو شدن با انتقادهای شدید داخلی و بین‌المللی این دولت را موقت دانسته است. ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان که حالا شهرت بسیاری در رسانه‌ها دارد می‌گوید دولت رسمی افغانستان با انتخابات بر سرکار خواهد آمد؛ سخنی که بیش از اندازه شک‌برانگیز و مورد تردید است.