فؤاد ایزدی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:
سیدشایان احمدی، روزنامه نگار: روز سه‌شنبه «رافائل گروسی»، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درحالی که در گزارش خود مدعی شده بود فعالیت‌های آژانس در ایران به‌طور جدی تضعیف شده است، گفت: «من به‌طور فزاینده‌ای نگران هستم که مسائل مربوط به سایت‌های اعلام نشده، حل نشده باقی بماند و ایران باید آنها را هرچه سریع‌تر حل کند.»
روز گذشته نیز «لارنس نورمن» خبرنگار وال‌استریت‌ژورنال در توئیتی اعلام کرد که کشورهای آلمان، فرانسه، انگلیس و آمریکا می‌خواهند روسیه را قانع کنند که درصورت مطرح‌شدن قطعنامه‌ای ضدایران در جلسه پیش‌روی شورای حکام، رأی ممتنع به آن بدهد. برای اینکه از اثرات احتمالی این فشارها بر روند مذاکرات احتمالی آتی ایران با 1+4 مطلع شویم و احتمال تصویب این قطعنامه در نشست آتی شورای حکام آژانس اتمی که قرار است از روز دوشنبه ۲۲شهریور تا جمعه ۲۶شهریورماه در وین برگزار شود را بررسی کنیم، گفت‌وگویی داشتیم با فواد ایزدی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین‌الملل که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
چقدر احتمال می‌دهید که این قطعنامه، در شورای حکام علیه ایران تصویب شود؟
شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به‌نوعی طراحی شده است که همیشه کشورهای غربی آنجا در اکثریت باشند. شورای حکام، در طول این سال‌ها همیشه یک ابزاری بوده در دست دولت‌های غربی و آمریکایی. اهرم فشاری بوده است و هر زمان که خواستند از آن استفاده کرده‌اند و هر وقت هم که احساس می‌کرده‌اند که نیازی ندارند، استفاده نمی‌کردند و افرادی هم که آنجا مسئول می‌شدند با تایید کشورهای غربی به‌ویژه آمریکا مسئولیت پیدا می‌کردند. حتی همین آقای آمانو که چند سال آنجا مسئول بود، در اسناد ویکی‌لیکس چاپ شد و اسناد آن موجود است که اعلام کرده بود کاملا با درخواست‌های آمریکایی‌ها به‌ویژه در حوزه ایران همراه خواهد بود. و این همکاری را در عمل هم نشان داد و فقط حرف نبود.
آمریکایی‌ها نسبت به برجام حساس و علاقه‌مند هستند و معتقدند که برجام، برای آمریکا توافق خوبی است. به این جهت اگر احساس کنند یک روشی هست که ایران را به برجام برگردانند و بعد آن چیزی که می‌خواهند محقق شود، از آن استفاده خواهند کرد. به‌صراحت هم گفته‌اند که ما یک توافق طولانی‌تر می‌خواهیم. یعنی توافقی می‌خواهیم که بعضی از بندهای برجام را که بازه زمانی دارد و بازه زمانی اینها بعد از هشت یا 10 سال تمام می‌شود، این بازه‌های هشت و 10ساله بیشتر و طولانی‌تر شود. قوی‌تر هم یعنی اینکه ایران باید فراتر از بحث هسته‌ای امتیاز بدهد. این اصرار بر گنجاندن این جمله در متن مذاکرات وین در فرمایشات رهبری هم چند هفته پیش بود، یعنی اطلاعاتی بود که توسط رهبری افشا شد. از این جهت، اگر احساس آمریکایی‌ها این باشد که به این خواسته‌ها می‌رسند، خب از آژانس به‌عنوان همان اهرم فشار و تهدید استفاده خواهند کرد، ولی آن قدم آخر را که منجر به واکنش جدی ایران خواهد شد، برنمی‌دارند. و همین‌طور به‌عنوان ابزار فشار استفاده می‌کنند. اگر هم به این برآورد برسند که برجام در دسترس‌تر است، بایدن هم در دیدار با بنت این را گفته بود که ما اگر برجام به نتیجه‌ای که ما می‌خواهیم برسد، نرسد، از روش‌های جایگزین استفاده می‌کنیم. یکی از روش‌های جایگزین‌شان هم همین تکرار تئاتری است که در گذشته هم بازی کرده‌اند. یعنی در شورای حکام یک بیانیه‌ای را می‌گیرند آنجا، پرونده ایران را به شورای امنیت ارجاع می‌دهند و این هم می‌شود یک گزینه در کنار گزینه‌های دیگری که دارند. به این شرط که به این نتیجه برسند که برجام در دسترس است. منتها تفاوتی که ما امروز، با گذشته داریم، این است که آخرین قطعنامه‌ای که تصویب شد و نگاه خصمانه‌ای به ایران داشت، 1929 بود. تفاوت این است زمانی که 1929 تصویب شد، دولت روسیه هنوز امید داشت روابط خودش با آمریکا را اصلاح کند و درگیری‌های بعد از داستان کریمه و اوکراین بین روسیه و آمریکا و چین هم همین حالت را داشت. یعنی امید به یک روند متعادل رابطه با آمریکا وجود داشت. آن اتفاقاتی که در دوره ترامپ و درگیری‌های بین دو کشور بود از این جهت آن موقع کاری که روسیه و چین می‌کردند این بود که درخواست آمریکا را تلطیف می‌کردند و درنهایت به قطعنامه تلطیف‌شده رای می‌دادند. الان معلوم نیست بخواهند به همان سبک کار کنند. این به این معنا نیست که نخواهند کار کنند، به این معنا است که سخت‌تر کار می‌کنند. یک تفاوتی بین الان و گذشته است که ما در شورای امنیت قطعنامه ضدآمریکایی داشتیم و این را آن دو کشور درباره یمن هم نشان دادند که همراه غرب نخواهند بود، از این جهت، همان ابزار دست آمریکایی‌ها هست و از آن استفاده می‌کنند یا استفاده نمی‌کنند، این برآوردی است که وجود دارد.
با توجه به اینکه «لارنس نورمن» خبرنگار نشریه «وال‌استریت‌ژورنال» در توئیتی نوشت کشورهای آلمان، فرانسه، انگلیس و آمریکا می‌خواهند روسیه را مجاب کنند که درصورت مطرح‌شدن قطعنامه‌ای ضدایران در جلسه پیش‌روی شورای حکام، رأی ممتنع به آن بدهد، به‌نظر شما رأی ممتنع و یا مخالف روسیه چه تاثیری بر تصویب قطعنامه دارد؟
ما دو رأی داریم، یکی رأی آژانس است، هرچند رأی آژانس، علیه ایران چیز خوبی نیست، ولی رأی آژانس اتوماتیک منجر به رأی در شورای امنیت نمی‌شود. آن چیزی که اهمیت دارد و ممکن است تبعاتی در حوزه تحریم داشته باشد، قطعنامه شورای امنیت است. نکته‌ای که عرض کردیم، گرفتن رای ممتنع یا رای مثبت از روسیه و چین، در شرایط فعلی سخت‌تر است، به این معنا نیست که رآی آنها حتما مثبت نخواهد بود. اما نسبت به قطعنامه 1929، غربی‌ها باید روند سخت‌تری را طی کنند.
اگر قطعنامه‌ای در شورای امنیت علیه ایران تصویب شود چه اثری بر روند مذاکرات دارد و آیا این فشارها بر مشی مذاکرات ایران اثرگذار خواهد بود؟
این امتیازهای گسترده‌ای که در دولت آقای روحانی، غربی‌ها از ایران گرفتند اصطلاحا به دهن‌شان مزه کرده است! و تلاش می‌کنند تا همین روند مدیریت برجامی کشور در دولت آقای رئیسی هم ادامه پیدا کند. مدیریت برجامی یعنی شما امتیازات گسترده‌ای به طرف مقابل بدهی و در مقابل، تقریبا هیچ تحویل بگیری و بعد اقتصاد را هم شرطی کنی، هشت سال معطل برجام و میوه برجام و برجام اروپایی و آمدن آقای بایدن شوی و بعد هم دوره‌ات تمام شود و دست خالی بروی. این می‌شود مدیریت برجامی کشور که ما این را در دولت‌های آقای روحانی تجربه کردیم. غربی‌ها می‌خواهند در حوزه هسته‌ای و فراتر از هسته‌ای امتیاز بگیرند تا اینگونه همه‌چیز طبق خواسته آنها مدیریت شود. مدیریت برجامی برای کشورهای غربی چیز کمی نیست. قاعدتا درس‌هایی دوره آقای روحانی داشته که آقای رئیسی متوجه این درس‌ها هستند و اعلام کرده‌اند که سبک مدیریت برجامی که منجر به شرطی‌شدن اقتصاد می‌شود را نمی‌پسندند و امید ما هم این است که به این درس‌ها توجه شود و اشتباهاتی که در گذشته رخ داده است، تکرار نشود. این البته به این معنا نیست که دولت آقای رئیسی قطعا مذاکره نمی‌کند و اگر احساس کند فرصتی دارد ایجاد می‌شود، از این فرصت استفاده نمی‌کند. این به این معنا است که از یک محل دوبار گزیده نمی‌شوید.
اساسا مذاکره به این دلیل انجام می‌گیرد که وضعیت بعد از مذاکره بهتر از قبل از مذاکره شود. اتفاقی که درمورد مذاکرات برجام رخ نداده است. چگونه می‌توانیم بگوییم وضعیت ما الان بهتر است، درحالی که هم فروش نفت ما بعد از برجام، کمتر از قبل از برجام است و هم تحریم‌ها بعد از برجام بیشتر از قبل از برجام است. یکی از دلایلی که مذاکرات وین به نتیجه نرسید، این بود که آمریکایی‌ها اصرار داشتند یک تعداد قابل توجهی از تحریم‌های تاثیرگذار دوره ترامپ علیه ایران را حفظ کنند. امیدواریم به آن درس‌ها در دولت آقای رئیسی توجه شود.
مطالب پیشنهادی
