پاکستان در رویای گذرگاه شدن

سهیل سیدجمالی، روزنامه‌نگار: پاکستان طعم شیرین سرمایه‌گذاری‌های مبتنی بر «جاده» و حمل‌ونقل کالا را چند سالی است زیر زبان خود احساس می‌کند؛ این کشور طی چند سال گذشته موفق شده است تا 62 میلیارد دلار از منابع چین برای توسعه طرح «یک کمربند-یک جاده» را جذب کند. اسلام‌آباد که حالا اهمیت مسیرهای حمل‌ونقل کالا را درک کرده است می‌کوشد تا موقعیتی محوری برای خود در چنین مسیرهایی تعریف کند. درصورتی‌که افغانستان تحت تسلط گروهی همکار با پاکستان درآید آن وقت اسلام‌آباد می‌تواند مسیر دسترسی از خاک خود به سمت آسیای میانه را از طریق افغانستان ایجاد کند. اقدامی که می‌تواند سالانه میلیاردها دلار سود برای این کشور داشته باشد. این درآمدها ناشی از صادرات مستقیم کالا از پاکستان به آسیای میانه و نیز دریافت تعرفه، از عبور کالاهای ساخت کشورهای دیگر خواهد بود. اسلام‌آباد برای ایجاد چنین مسیری نیز می‌تواند از سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی بهره ببرد. برای آنکه بزرگی چنین هدفی در ذهن دولتمردان پاکستانی بهتر قابل درک شود باید به سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در این کشور توسط پکن طی سال‌های اخیر پرداخت.

کشور چین از سال ۲۰۱۳ میلادی با ارائه پیشنهاد احیای دوباره جاده ابریشم، پروژه‌های زیرساختی و صنعتی متعددی را در کشورهای مختلف جهان در دستورکار قرار داده است. هدف چین از اجرای این پروژه‌ها، تسهیل روابط تجاری و اقتصادی دوجانبه با کشورهایی از قاره‌های آسیا، اروپا و آفریقای‌جنوبی است که درنهایت به تقویت جایگاه جهانی این کشور منجر خواهد شد.

کشور پاکستان یکی از کشورهایی است که در سال‌های اخیر همکاری‌های گسترده‌ای با چین در راستای عملیاتی کردن پروژه بزرگ جاده ابریشم جدید ایفا کرده است. در همین راستا پکن و اسلام‌آباد طرح مشترکی با نام کریدور اقتصادی چین- پاکستان در دستور کار قرار داده‌اند که هدف اصلی آن ایجاد دسترسی شهرهای غربی چین به دریای آزاد است. مذاکرات بین دو طرف دراین‌باره از اواسط سال 2013 آغاز شده است و پس از توافق نیز بسیاری از پروژه‌های آن به بهره‌برداری رسیده‌اند.

توافق منعقدشده بین پکن و اسلام‌آباد ۱۵ساله است و به موجب آن باید در این مدت دو کشور همکاری‌های گسترده‌ای را در زمینه‌های مختلف اقتصادی و سیاسی اجرایی کنند. در زمینه بخش‌های اقتصادی، اجرای پروژه‌های زیرساختی و عمرانی، راه‌اندازی مراکز تولیدی، همکاری در توسعه بخش کشاورزی، همکاری در توسعه بخش گردشگری و همچنین توافقات تجاری دوجانبه و پیمان پولی دوجانبه ازجمله موارد این توافق گسترده محسوب می‌شوند.

با این حال براساس جزئیات منتشر شده از توافق نهایی دو کشور در زمینه کریدور اقتصادی چین- پاکستان، این توافق ابعاد بسیار زیادی دارد و تنها به موارد زیرساختی و حتی اقتصادی محدود نشده است. راه‌اندازی سیستم‌های ارتباطی اینترنتی، همکاری در بخش‌های قانون‌گذاری، همکاری در زمینه مدیریت ترافیک و بازارها و راه‌اندازی شبکه‌های تلویزیونی چینی در پاکستان به ‌منظور اشاعه فرهنگ چینی نیز بخش‌های دیگری از این توافق بزرگ هستند. به‌طور خلاصه هدف از توافق پکن و اسلام‌آباد توسعه بخش‌های اقتصادی و اجتماعی کشور پاکستان از طریق سرمایه‌ها و اصول فرهنگی کشور چین عنوان شده است.

درحال حاضر برندهای متعددی از کشور چین حضور فعالی در کشور پاکستان دارند که ازجمله آنها می‌توان به شرکت هایر در لوازم خانگی، شرکت چایناموبایل و هوآوی در ارتباطات و گروه متالورژی چین در بخش معادن اشاره کرد. با این حال در کریدور اقتصادی چین- پاکستان قرار است برندها و شرکت‌های چینی بیشتری در بازار کشور پاکستان حضور پیدا کنند. نساجی، سیمان و مصالح ساختمانی، کودهای شیمیایی و فناوری‌های کشاورزی ازجمله بخش‌هایی هستند که توافق شده است با قاعده‌گذاری مناسب و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای حضور شرکت‌های چینی جهت بهبود تولید در پاکستان توسعه یابد. ایجاد پارک‌های فناوری و مناطق ویژه اقتصادی نیز یکی دیگر از برنامه‌های محوری موجود در توافق کریدور اقتصادی چین- پاکستان است.

  جاده ابریشم، فرصت پاکستان برای خروج از بحران

پاکستان با بیش از ۶۰ پروژه مختلف، به‌عنوان یکی از کشورهای پرچمدار در پیشبرد سیاست‌های اقتصادی جاده ابریشم جدید چین مطرح است. این کشور که سال‌هاست با بدهی‌های کلان خارجی دست‌وپنجه نرم می‌کند، با توافق بر سر ایجاد یک کریدور اقتصادی میان چین و پاکستان موسوم به «سی پِک»، از سرمایه‌گذاری چین به‌عنوان راهی برای حرکت به سمت توسعه‌یافتگی در عین بحران مالی، سود می‌برد.

بحران تعادل پرداخت پاکستان در سال ۲۰۱۸ میلادی به اوج خودش رسید و این وضعیت به افزایش بدهی‌های خارجی این کشور انجامید. بحران مالی سال‌های اخیر باعث شد این کشور برای بار دوازدهم از سال ۱۹۸۰ میلادی، به صندوق بین‌المللی پول رجوع کند. همچنین، علاوه‌بر ۳ میلیارد دلاری که بابت پول نفت به دولت عربستان سعودی بدهکار بود، ۳ میلیارد دلار دیگر نیز از این کشور وام گرفت. در چنین شرایطی دولت چین متعهد شد با ایجاد کریدور اقتصادی چین- پاکستان موسوم به «سی‌پِک» در قالب طرح جاده ابریشم جدید، به ثبات اقتصادی در پاکستان کمک کند و پاکستان نیز با نگاه مثبت به این طرح به‌عنوان راه‌حلی برای عبور از بحران، نقش خود را در ابتکار تازه چین پررنگ و پررنگ‌تر کرد.  در پاکستان که یکی از طولانی‌ترین لیست پروژه‌ها را بین کشورهای عضو «ابتکار یک کمربند- یک جاده» دارد، تا به امروز حدود ۶۰ طرح در حوزه‌های مختلفی چون حمل‌ونقل، انرژی و مناطق ویژه اقتصادی اجرایی شده یا درحال اجراست که می‌توان به صورت اختصار به آنها اشاره کرد.

1 ساخت نیروگاه‌های تولید انرژی برق

دولت پاکستان که سال‌هاست در تامین برق برای جمعیت بیش از ۲۰۰ میلیونی خود با مشکل روبه‌رو است، به سمت احداث نیروگاه‌های متعددی برای تولید برق رفته است. در همین راستا و با سرمایه‌گذاری طرف چینی، ۲۲ پروژه در حوزه انرژی ذیل «سی پِک» تعریف شده است که اکثر آنها به ساخت نیروگاه‌های بادی و نیز نیروگاه‌های ذغال سنگی برای تولید برق از طریق ذغال سنگ‌های وارداتی از چین اختصاص یافته‌اند. ازجمله مهم‌ترین پروژه‌های تکمیل شده در این حوزه می‌توان به سه نیروگاه ذغال سنگی در ایالات «سند»، «پنجاب» و «بلوچستان»، هرکدام به ارزش تقریبی ۱۹۱۲ میلیون دلار و همچنین نیروگاه برق بادی «داوود» در ایالت «سند» به ارزش ۱۱۲ میلیون دلار اشاره کرد.

2 ایجاد زیرساخت‌های عمرانی

آزادراه پیشاور-کراچی یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌هایی است که در کریدور اقتصادی چین-‌ پاکستان «سی‌پِک»، ذیل طرح جاده ابریشم جدید، در پاکستان تعریف شده است. این آزادراه که طول آن به ۱۱۰۰ کیلومتر می‌رسد، ایالت پیشاور در شمال پاکستان را به ایالت «کراچی» در جنوب پاکستان متصل می‌کند. بخشی از این پروژه عظیم که شهرهای «مولتان» و «سوکر» را به هم مرتبط می‌کند به ارزش تخمینی ۲ میلیارد و ۸۸۹ میلیون دلار اواخر سال ۲۰۱۹ به افتتاح رسید.

توسعه و بازسازی خط آهن کراچی- پیشاور ازجمله دیگر پروژه‌های زیرساختی است که به طول ۱۸۷۲ کیلومتر توسط طرف چینی در پاکستان کلید خورده و ارزش آن ۸ میلیارد و ۱۷۲ میلیون دلار برآورد شده است.

3 پروژه‌های استراتژیک گوادر

بدون شک یکی از استراتژیک‌ترین طرح‌های درحال اجرا در پاکستان ذیل جاده ابریشم جدید، مجموعه پروژه‌های «گوادر» است. بزرگراه‌ها، خطوط ریلی و فرودگاه بین‌المللی شهر گوادر در کنار بندر مدرنی که درحال آماده شدن است، می‌تواند این شهر و به عبارت دیگر، کشور پاکستان را به مبدأ و مقصد کشتی‌های تجاری از سراسر دنیا که قصد دارند با کشورهایی نظیر تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان و حتی خود چین به تجارت بپردازند، بدل کند. مجموعه ۹ طرح اجرایی در گوادر که ارزشی بیش از ۸۰۰ میلیون دلار دارند درنهایت می‌توانند این شهر بندری را به رقیبی جدی برای بندر توسعه یافته‌ چابهار در ایران که در ۷۲ کیلومتری گوادر واقع شده است، تبدیل کنند.

منافع بلندمدت پاکستان در جنگ و نا‌امنی در افغانستان

منافع اقتصادی و استراتژیکی که پروژه جاده ابریشم چینی‌ها برای کشور پاکستان به ارمغان آورده است، موجب شده که این کشور نگاهی بلندمدت به مناسبات اقتصادی با چین داشته باشد. از همین رو، ناامنی و جنگ در افغانستان و عدم حضور یک دولت منسجم در این کشور، باعث خواهد شد چین درصدد پیدا کردن یک مسیر جایگزین برای افغانستان باشد. به احتمال زیاد این جایگزین می‌تواند کشور پاکستان باشد که دقیقا همان چیزی خواهد بود که دولتمردان پاکستانی به دنبال آن هستند.