زهرا قیاسی، روزنامه‌نگار: در دهه‌های اخیر علی‌رغم مسدود بودن مسیرهای ارتباطی با غرب، کشورهای سلطه‌گر اروپایی و آمریکا مانع از همکاری دیگر کشورها با ایران نیز شده‌اند. جلوگیری از انعقاد تفاهمنامه‌های همکاری میان ایران و چین در اوایل دهه 2000 میلادی و نیز ممانعت از ایجاد زیرساخت‌های هسته‌ای توسط چین در ایران طی دهه 1990 میلادی از جمله این اقدامات است. در سوی دیگر غرب همچنین مانع از توسعه روابط ایران و روسیه نیز شده است. غرب در دهه 1990 میلادی تلاش کرد مسکو را از ساخت نیروگاه هسته‌ای بوشهر منصرف سازد. با وجود تمامی این مشکلات اما در جهان امروز دیگر غرب توان سابق خود را نداشته و کشورهایی مانند چین و روسیه نیز همانند سابق از سوی آمریکا ضربه‌پذیر نیستند. پکن و مسکو به همین دلیل آسان‌تر می‌توانند به پیگیری سیاست‌های مستقلانه خود بپردازند. از این‌ رو همزمان با مسدود بودن همکاری‌ها میان ایران و غرب از سوی این جبهه، تهران راه دیگری برای همکاری با کشورهای برجسته غیرغربی گشوده است تا بتواند روابط تجاری و فناوری و حتی تمدنی با آنها ایجاد کند.

روابط ایران-روسیه همانند روابط ایران-چین در سال‌های اخیر شاهد رشد بوده است. تهران می‌کوشد در ارتباط با این کشورها از طریق اشتراک‌گذاری ظرفیت‌ها، منافعی را به‌دست آورد. به‌عنوان مثال تهران در ازای صادرات انرژی، کالاهای مصرفی و کشاورزی تلاش دارد تا مواردی مانند تسلیحات، هواپیما و تجهیزات هسته‌ای را از روسیه وارد کند. تجهیزاتی که کشورهای زیادی توانایی ساخت آن را نداشته و از طرف دیگر دولت‌هایشان نیز توانایی ایستادگی دربرابر فشارهای آمریکا را ندارند. به‌دلیل وجود چنین ظرفیت‌هایی در روسیه، ایران این کشور را به‌عنوان یکی از مسیرهای ارتقای روابط خارجی خود برگزیده و درحال ارزیابی آن است. در همین راستا برای بررسی روابط میان دو کشور با «خلوپف آناتولیویچ» دانشیار گروه سیاست جهانی و روابط بین‌الملل دانشگاه دولتی علوم انسانی روسیه گفت‌وگو کرده‌ایم. وی معتقد است روابط ایران و روسیه علی‌رغم موانع موجود پیشرفت‌های بزرگی داشته است و به‌ویژه از سطح همکاری‌های نظامی دوجانبه به اجرای طرح‌های مشترک در حوزه امنیت منطقه‌ای ارتقا یافته است.

آینده روابط ایران و روسیه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

روابط ایران و روسیه چشم‌انداز خوبی برای توسعه دارد. روابط طرفین در آینده نزدیک درجهت مثبت گسترش خواهد یافت. هر دو طرف قائل به ایجاد جهان چندقطبی، حفظ حاکمیت و یکپارچگی کشورها هستند. ایران و روسیه همچنین نگرانی‌های مشترکی درباره تسلط احتمالی غرب و بلندپروازی‌ها و نفوذ ترکیه در منطقه غرب‌آسیا دارند. در همکاری‌های تجاری و اقتصادی میان تهران و مسکو نیز چشم‌اندازهایی وجود دارد به‌ویژه در زمینه انرژی. در کنار این موارد همکاری‌های نظامی میان دو کشور نیز درحال پیشرفت است.

به‌نظر شما موانع شکل‌گیری رابطه‌ای راهبردی بین ایران و روسیه چیست؟

روسیه و ایران در زمینه منابع هیدروکربنی رقیب یکدیگرند و در این حوزه هردو کشور می‌خواهند به مهم‌ترین تامین‌کننده گاز اتحادیه اروپا تبدیل شوند. روسیه همچنین تا حدی نسبت به ایدئولوژی اسلامی انقلابی ایران و تاثیر آن بر مناطق مسلمان‌نشین خود با شک و تردیدهایی روبه‌رو است. از سوی دیگر همکاری دفاعی و نظامی خاصی میان دو کشور در منطقه خزر دیده نمی‌شود. یکی از موانع دیگر نیز به تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران بازمی‌گردد که مانع از همکاری آسان میان دوطرف می‌شود. به‌عنوان مثال، تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، بزرگ‌ترین بانک‌های روسی (VTB، بانک مسکو، گازپروم بانک ، Vnesheconombank، Sberbank و غیره) را مجبور به قطع روابط با سیستم بانکی ایران کرد.

نظرات نخبگان روسیه درمورد ایران چیست؟

روابط نظامی و امنیتی ایران و روسیه از سال 2014 از سطح روابط صرفا دوجانبه به سطح همکاری‌های منطقه‌ای و کشورهای ثالث کشیده شده و به‌طور قابل‌توجهی توسعه یافته است. ایران متحد کلیدی روسیه در مبارزه با داعش، حل بحران در سوریه، عراق و دیگر بحران‌های امنیتی در غرب‌آسیا است. سفر ژنرال قاسم سلیمانی در سال 2015 به مسکو، گامی مهم و موثر برای مشارکت روسیه در جنگ سوریه بود.

البته باید درنظر داشت هر دوطرف نسبت به گسترش روابط نظامی با احتیاط برخورد می‌کنند. ایران قصد ندارد به یک ابزار چانه‌زنی بین روسیه و آمریکا تبدیل شود و روسیه علاقه‌ای به درگیری نظامی بین ایران و آمریکا و متحدان آن ندارد. توسعه بیشتر روابط نظامی بین دو کشور به احتمال زیاد با تلاش طرف‌های ثالث (رژیم‌صهیونیستی و ایالات‌متحده) به‌منظور ایجاد اختلال در همکاری‌های نظامی همراه خواهد بود.

 اقدامات رئیس‌جمهور فدراسیون روسیه ولادیمیر پوتین که در سال‌های پیش‌ رو در مقام رئیس‌جمهور حضور خواهد داشت، می‌تواند به تقویت پایه‌های روابط ایران و روسیه کمک کند.

تاکنون به چه ظرفیت‌ها و فرصت‌هایی در روابط ایران و روسیه کمتر پرداخته شده است؟

ایجاد ساختارهای بانکی مجاز برای حمایت از تجارت ایران و روسیه و توسعه سازوکارهای تجاری و مبادلات آنها به ارز ملی دو کشور و همچنین درنظر گرفتن وام بلندمدت برای پروژه‌های بزرگ صنعتی و زیرساختی در ایران برای شرکت‌های روسی یا مشارکت‌های مشترک دو کشور در راستای تامین تجهیزات و فناوری‌های داخلی از جمله ظرفیت‌های مغفول در روابط دو کشور است.

در اینجا باید درنظر داشت که توسعه تعاملات بین تمدنی (فرهنگی) بین روسیه و ایران و کشورهایی که بر حفظ ارزش‌های معنوی و سنتی متمرکز هستند، می‌تواند به تقویت متقابل موقعیت‌های ایران و روسیه در سطح بین‌المللی کمک کند.

پیش‌بینی شما از روابط ایران و روسیه در دوران ریاست‌جمهوری رئیسی چیست؟

روابط توسعه بی‌شک در مسیر فعلی ادامه خواهد یافت. ایران و روسیه علاقه‌مند به بازگشت به توافق هسته‌ای، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) هستند. بدیهی است که ایران به حمایت بلندمدت از روسیه و چین در ایجاد جهان چندقطبی تمایل دارد. همچنین شاهد نزدیک شدن احتمالی مواضع و گسترش همکاری‌های ایران و روسیه در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی و همکاری درجهت حل‌وفصل اوضاع افغانستان خواهیم بود.