توپ مذاکره در زمین آمریکا است

سیدشایان ابهری، روزنامه‌نگار: نه دولت سیدابراهیم رئیسی و نه دولت جو بایدن، خواهان پایان‌دادن به مذاکرات هسته‌ای نیستند. هر دو از مسیر مذاکره استقبال می‌کنند، اما اهداف‌شان متفاوت است. ایران لغو تحریم‌ها را می‌خواهد و آمریکا نیز قصد دارد به هر شکل ممکن مانع انتفاع ایران از این توافق شود. درباره موضع دوطرف در باب مذاکره با فواد ایزدی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل بین‌الملل گفت‌وگو کردیم. متن این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

2ماه‌ونیم از توقف مذاکرات هسته‌ای گذشته است و مشخص نیست که چه زمانی این مذاکرات از سر گرفته شود. برخی منابع غربی ادعا کرده‌اند که مذاکرات، تا ماه نوامبرمتوقف خواهد ماند. چقدر این احتمال وجود دارد؟

رئیسی در رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری قول‌های زیادی داد. وزرای پیشنهادی کابینه هم در مجلس و ایامی که مشغول گرفتن رای اعتماد بودند، قول‌های زیادی دادند. برای اینکه این قول‌ها محقق شود، به پول نیاز است. از این جهت، رئیسی علاقه‌مند است که مذاکرات به نتیجه برسد و توافقی حاصل شود. مشکل این است که مقامات آمریکایی علاقه‌ای به بازگشت به برجام ندارند. این را هم می‌گویند. آمریکایی‌ها می‌گویند ما توافقی طولانی‌مدت‌تر می‌خواهیم. می‌گویند می‌خواهیم بندهایی از برجام، که بازه زمانی‌اش بعد از هشت سال یا 10 سال تمام می‌شود را افزایش دهیم. می‌گویند باید توافقی قوی‌تر امضا شود. قوی‌تر یعنی قصد داریم در حوزه‌های دیگر غیر از حوزه هسته‌ای هم از ایران امتیاز بگیریم. زیاده‌خواهی دیگر آنان هم این است که می‌خواهند در متن مذاکرات، جمله‌ای را بگنجانند که ایران، متعهد شود در حوزه‌های دیگر هم وارد مذاکره شود. به این معنا که به آنان امتیاز بدهد. مشکلی که وجود دارد همین است. چرا این 6 دوره مذاکره‌ای که برگزار شد، به نتیجه نرسید؟ به این دلیل که آمریکایی‌ها نمی‌خواهند به متن برجام برگردند. اگر می‌خواستند برگردند، همان‌طور که بایدن در روز اول ریاست‌جمهوری‌اش دستور اجرایی صادر کرد و به تعدادی از توافقنامه‌ها بازگشت، می‌توانست همان کار را دربرابر برجام هم بکند. چرا نکرد؟ چون متن فعلی برجام را برای رسیدن به اهداف‌شان کافی نمی‌دانند. آمریکایی‌ها اگر بخواهند به مواضع قبلی اصرار کنند، در عمل معلوم نیست چقدر امکان ازسرگیری مذاکرات برای رسیدن به توافق ممکن باشد. اگر روش قبلی خودشان را اصلاح کنند، رسیدن به توافق محتمل‌تر می‌شود. درحال حاضر توپ در زمین آمریکایی‌هاست، چون دولت رئیسی علاقه‌مند به رسیدن به توافق است. ایران هم از قبل اعلام کرده است چنانچه آمریکایی‌ها به برجام برگردند ما هم برمی‌گردیم، یعنی تکلیف ایران مشخص است. چیزی که مشخص نیست این است که آیا آمریکایی‌ها حاضرند زیاده‌خواهی‌هایشان را رها کنند یا خیر!

گفته می‌شود مذاکرات ایران و عربستان با این هدف دنبال می‌شود که ایران، روابطش با برخی کشورهای همسایه را تا حد امکان اصلاح کند تا در مذاکرات، شاهد سنگ‌اندازی آنان نباشیم.

اینکه ایران می‌خواهد روابط خوبی با همسایگان داشته باشد چیز جدیدی نیست. این مساله از همان ابتدای انقلاب یکی از اهداف سیاست‌خارجه ایران بود. نقدی مطرح بود، که شاه ژاندارم منطقه است و دستورات آمریکا را اجرا می‌کند. اجرا کردن دستورات آمریکا هم، به‌نفع منافع ملی ایران نیست. ایران قصد داشت رابطه بهتری با کشورهای منطقه، بدون هدایت و دخالت آمریکایی‌ها داشته باشد. این مساله، ربطی به امسال، 10 سال یا 30 سال گذشته ندارد و از ابتدای انقلاب، یکی از سیاست‌های اصلی جمهوری اسلامی بوده است. کشورهای اطراف ما غیر از ارمنستان همه مسلمان هستند و ارتقای روابط با کشورهای همسایه همیشه در دستورکار بوده است. در منطقه، کشورهایی مثل رژیم سعودی هستند که اصولا این را که ایران در لبنان، سوریه و عراق، روابط خوبی با این کشورها داشته باشد را نمی‌پذیرند. احساس رقابت می‌کنند و ادعا می‌کنند که شما دارید در کشورهای عربی دخالت می‌کنید. ادعاهایشان هم قومیتی است. می‌گویند این کشورها عربی هستند و شما نباید کاری به کار این کشورها داشته باشید. که البته این، اصل پذیرفته‌شده‌ای نیست، چون خود سعودی‌ها، کشور خودشان و منطقه را دو دستی تقدیم طرف غربی کرده‌اند. از جنگ جهانی دوم به این طرف، این سیاست سعودی بوده که منطقه را به طرف غربی بسپارد که البته خیلی وقت‌ها هم موفق نشده است.  اینجا هم توپ در زمین سعودی است. اگر بخواهد می‌تواند آن سیاست‌های غلط قبلی و جنگ بی‌حاصل در یمن را متوقف و اصلاح کند. ایران هم هیچ‌وقت دنبال رقابت و دشمنی با سعودی نبوده و اگر طرف سعودی این مساله را حل کند و سیاست‌خارجی‌اش را اصلاح کند، ایران استقبال خواهد کرد. البته آمریکایی‌ها از اصلاح روابط بین ایران و سعودی خوش‌شان نخواهد آمد. زمانی که سردار سلیمانی شهید شد، تحلیلی در نیویورک‌تایمز منتشر شد که سردار سلیمانی مشغول مذاکره با سعودی‌ها و توافق با آنها بود. آمریکایی‌ها خوف این را داشتند که این مذاکرات به نتیجه‌ای برسد. او را شهید کردند که روابط ایران و سعودی اصلاح نشود.  از این جهت، این داستان، ربطی به پرونده هسته‌ای ندارد. اینکه سعودی‌ها کی سر عقل می‌آیند، سوالی است که خودشان باید جواب بدهند. پرونده هسته‌ای هم داستان خودش را دارد.