مرتضی عبدالحسینی، روزنامه نگار: بازار بورس بعد از یک رشد مقطعی در یک ماه اخیر مجددا روند اصلاحی خود را از روز یکشنبه آغاز و کانال یک میلیون و 500 هزار واحد را از دست داد. یکی از جملاتی که این روز‌ها از فعالان بازار به‌خصوص تازه‌واردان(مقصود از تازه‌واردان کسانی هستند که در حین رشد بازار از دی‌ماه 98 به بعد به بازار پیوستند) می‌شنوید این است که؛ «چرا در 6 ماه اخیر بازار 40 درصد رشد کرده اما ضرر‌های ما همانی که بود مانده است؟» حرف درستی است که دلیل آن هم رشد جزیره‌ای بازار بوده است. مثلا سهام‌های بانکی و خودرویی و... رشد خاصی نکرده‌اند. در این میان که فعالان بازار همچنان از ازدیاد ضرر خود می‌نالند، اما کارگزاران بورسی طلایی‌ترین دوران خود را می‌گذرانند. براساس آخرین آمار‌ها 58 میلیون کد سهامداری در بازار بورس و اوراق بهادار وجود دارد که 37 میلیون آن فعال است. این مساله نشان می‌دهد که بیش از نیمی از مردم مخاطبان کارگزاران هستند و فعالیت‌های بورسی خود را از طریق آنها انجام می‌دهند. تعداد بالای فعالان بازار یعنی افزایش ارزش معاملات. ارزش معاملات در سال 99 رقم خیره‌کننده‌ای در حدود 5394 هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به سال 96 حدودا 11 برابر و در مقایسه با سال 90 تقریبا 45 برابر شده است. با اینکه تاثیر مثبت رونق بورس در دو سال اخیر در فضای حقیقی اقتصاد کشور محل تردید است اما تاثیر این رونق بر افزایش درآمد صنعت کارگزاران عین حقیقت است. ارزش معاملات(مجموع خرید و فروش) در سال 98 در تمامی بازار‌ها(بورس، فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی) در حدود 2100 هزار میلیارد تومان بوده و درآمد کارگزاران از کارمزد این معاملات در حدود 12 هزار میلیارد تومان بوده است. در سال 99 با رشد 3 برابری، ارزش معاملات بازار سرمایه کشور به 5394 هزار میلیارد تومان رسید که بر همین اساس می‌توان میزان درآمد کارگزارن کشور را چیزی در حدود 33 هزار میلیارد تومان تخمین زد. این 33 هزار میلیارد تومان تقریبا برابر با درآمد نفتی ایران در سال 98 و 99 بوده است. از طرفی براساس آمار کانون کارگزاران مجموع کارکنان این صنعت 9425 نفر بوده است. از طرفی صورت‌های مالی دو کارگزاری آگاه و مفید نیز نشان می‌دهد که مجموع درآمد کارگزاری مفید در سال مالی 99 و سه ماهه ابتدایی 1400 بیش از 5100 و درآمد کارگزاری آگاه نیز در همین بازه 3 هزار میلیارد تومان ثبت شده است. براساس رتبه‌بندی کارگزاری‌ها اگر قبول کنیم که این دو کارگزاری سهمی بین 25 تا 30 درصد از معاملات و درآمد کارمزد را در اختیار دارند، مجددا در برآورد درآمد 108 کارگزاری به رقم 33 هزار میلیارد تومان در سال 99 خواهیم رسید.

  رفت و آمد 36 میلیون نفر به کارگزاری‌های بورسی

کارگزاران در بازار بورس‌ نقش واسطه بین خریدار و فروشنده را ایفا می‌کنند. آنها در این نقش، وظیفه یافتن خریدار برای فروشنده و فروشنده برای خریدار را برعهده‌ دارند. به‌عبارتی آنها عامل تطابق عرضه و تقاضا هستند. این مساله که خریدوفروش سهام شرکت‌های بورسی در بازار فقط توسط کارگزاران رسمی سازمان بورس اوراق بهادار امکان‌پذیر است، نه‌تنها موجب شفافیت معاملات بازار و در دسترس قرار گرفتن اطلاعاتی مانند تعداد سهام، تعداد خریدار و فروشنده و... می‌شود، بلکه برای صنعت کارگزاری و عاملان آن نیز درآمدهایی تحت‌عنوان کارمزد معاملاتی به‌همراه دارد. درواقع کارمزدهای معاملاتی اصلی‌ترین منبع درآمدی کارگزاران هستند که هرچه میزان حجم معاملات و به‌طبع ارزش معاملات بالاتر باشد، درآمد کارگزاران نیز بیشتر می‌شود. از طرفی شرکت‌های کارگزاری در بورس تهران علاوه‌بر کارمزد ناشی از خریدوفروش سهام برای مشتریان حقیقی و حقوقی در بورس و فرابورس، از چند محل و منبع دیگر درآمدهای قابل‌توجهی به‌دست می‌آورند که شامل کارمزد دریافتی ناشی از معاملات از بورس کالا، فلزات، انرژی و کشاورزی، ‌درآمد ناشی از عرضه سهام اولیه در تابلوی بورس، پذیره‌نویسی سهام، درآمد ناشی از ارائه خدمات مشاوره سهام، سبدگردانی و پرتفوگردانی برای مشتریان حقیقی و حقوقی، درآمد ناشی از مشاوره عرضه و درج شرکت جدیدالورود به بورس و... می‌شود. در سال‌های نه‌چندان دور تنها عده خاص و آشنا به بازار سرمایه با کارگزاری‌ها سروکار داشتند و درواقع تا حدودی از عملکرد آنها مطلع بودند اما در دو سال اخیر پس از اوج‌گیری بازار سهام در فروردین 99 و همچنین آزاد‌سازی سهام عدالت در تیر 99، عمده مردم حداقل یک‌بار به کارگزاری‌های فعال شهر یا استان خودشان مراجعه کرده و فعالیت‌هایی هر چند محدود در بازار سرمایه داشته‌اند. براساس آخرین آمار منتشر شده از بورس تهران، هم‌اکنون بیش از 58 میلیون کد سهامداری در سامانه بورس تهران وجود دارد که از این میزان چیزی در حدود 5.36 میلیون آن کد‌های فعال و حقیقی بوده که حداقل در یکی دو ماه اخیر بازار، معاملاتی را داشته‌اند. مشخص است که با وجود 36 میلیون و 373 هزار کد حقیقی و همچنین 120 هزار کد حقوقی فعال، بازار رفت و آمد به کارگزاری‌ها شلوغ بوده و همین شلوغی از چند جنبه برای آنها محل درآمد خواهد بود. تعداد بالای کد‌های فعال در بازار سهام حاکی از افزایش حجم و ارزش معاملات(افزایش درآمد کارگزاری‌ها از محل کارمزد) و همچنین حاکی از نیازمندی بیشتر فعالان بازار به مشاوره، سبدگردانی، آموزش و... است که همه اینها محل‌های مازادی برای کسب درآمد کارگزاران تلقی خواهد شد. در روز‌های اخیر برخی از کارگزاران بورسی با انتشار صورت‌های مالی از رقم‌های عجیب و غریب درآمد‌های خود رونمایی کردند که در این گزارش به کارگزاری مفید و آگاه به‌عنوان بزرگ‌ترین کارگزاران بورسی پرداخته و درنهایت برآوردی از کل درآمد کارگزاران در سال 99 داشته‌ایم.

  درآمد 5100 میلیارد تومانی مفید در یک سال‌ونیم اخیر

کارگزاری مفید با دو نفر در یک دفتر ۴ متری کارش را در تهران در سال 1373 شروع کرد. مثل خیلی از شرکت‌های موفق در ایران هسته شکل‌گیری گروه مالی مفید هم یک خانواده بود. آن زمان حجم معاملات روزانه مفید ۳۰۰ هزار تومان در روز بود و همان زمان قیمت یک سیم کارت تلفن همراه ۲۰۰ هزار تومان بود. با افتتاح اولین تالار منطقه‌ای در مشهد مقدس، اولین شعبه این کارگزاری در این شهر افتتاح شد. حالا اما پس از گذشت 27 سال این کارگزاری چیزی در حدود 852 نفر نیروی انسانی در اختیار داشته و به براساس اطلاعات منتشر شده دارای 49 شعبه در شهر‌های مختلف است. این کارگزاری در طول سال‌های مختلف همواره بالا‌ترین سهم معاملات را در بازار سرمایه داشته است. به‌عنوان مثال ارزش معاملات این کارگزاری در سال 98 برابر با 278 هزار میلیارد تومان بوده که به عبارتی 15 درصد از کل معاملات بازار سرمایه را دراختیار داشته است. براساس آخرین صورت مالی، کارگزاری مفید در 9 ماهه منتهی به خرداد 1400( درواقع 6 ماهه دوم 1399 و سه ماهه ابتدایی 1400) بیش از 2 هزار و 400 میلیارد تومان درآمد داشته که از این میزان 838 میلیارد تومان صرف هزینه‌های عملیاتی شرکت(شامل حقوق، دستمزد، اجاره، استهلاک و...) و همچنین 386 میلیارد تومان به‌عنوان مالیات بر درآمد به سازمان امور مالیاتی پرداخت شده است. بنابراین میزان سود خالص کارگزاری مفید در مدت مذکور چیزی در حدود یک هزار و 146 میلیارد تومان بوده است. هر چند این شرکت در کنار فعالیت اصلی خود که معامله اوراق بهادار از قبیل سهام، اوراق مشارکت و... است، خدمات مالی و مشاوره‌ای نیز ارائه می‌دهد اما براساس اطلاعات مالی، تقریبا 100 درصد درآمد شرکت از همان محل معامله‌گری اوراق و سهام و کارمزد آنها به دست می‌آید. رقم دقیق مجموع درآمد‌های عملیاتی این شرکت در 9 ماهه منتهی به خرداد 1400 چیزی در حدود 2 هزار و 407 میلیارد تومان بوده که بیش از 2 هزار و 405 میلیارد تومان آن کارمزد این شرکت از معامله اوراق و سهام در بازار‌های بورس، فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی بوده است. این شرکت همچنین 131 میلیارد تومان به 852 کارمند خود پرداخت‌هایی در قالب حقوق، دستمزد، عیدی، پاداش و... داشته است. سود خالص یک هزارو 146 میلیارد تومانی این کارگزاری در بازه 9 ماهه خرداد 1400 درحالی است که این شرکت اطلاعات مالی در6 ماهه اول سال 1399 که اوج معاملات در بازار سهام بوده را منتشر نکرده است. اما با تخمینی سرانگشتی می‌توان مجموع درآمد کارگزاری مفید در سال مالی 99 و سه ماهه ابتدایی 1400 را بیش از 5100 میلیارد تومان برآورد کرد. مجموع درآمد‌های این کارگزاری در سال 98 در حدود 1900 میلیارد تومان و در یک ساله منتهی به شهریور 99 در حدود 3700 میلیارد تومان بوده که با توجه به ارزش معاملات در این دو سال مجموع درآمد این کارگزاری در 6 ماهه ابتدایی 99 در حدود 2700 میلیارد تومان برآورد می‌شود و زمانی که با درآمد 2400 هزار میلیارد تومانی در 9 ماهه منتهی به خرداد 1400 جمع شده به رقم مذکور می‌رسیم.

  درآمد کارگزاری آگاه 6 برابر شده

شرکت کارگزاری آگاه به‌عنوان اولین شرکت گروه آگاه در سال 1384 با شماره ثبت 6252 تاسیس شده و یکی از شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات کارگزاری بورس در ایران است که به همراه کارگزاری مفید، پاسارگاد، مبین سرمایه و فارابی همواره بخش بزرگی از معاملات بازار‌های مختلف بورس و اوراق بهادار تهران را در اختیار داشته‌اند. مرکز اصلی این شرکت در شهرستان ساری و مرکز اصلی فعالیت‌های آن در شهر تهران قرار دارد. این شرکت نیز مانند 107 کارگزاری دیگر در صنعت کارگزاران ایران به‌عنوان فعالیت اصلی به معامله اوراق بهادار(سهام، حق تقدم، اوراق مشارکت و...) در بازار‌های مختلف بورس، فرابورس و... مشغول است و خدمات مشاوره‌ای و سبدگردانی را نیز به‌عنوان فعالیت‌های فرعی در دستور کار دارد. این کارگزاری در طول سالیان متمادی بعد از کارگزاری مفید با اختلاف نسبت به دیگر رقبا از بیشترین سهم بازار و به‌تبع کارمزد آن بهره‌مند بوده است. به‌عنوان مثال ارزش معاملات(خرید و فروش) انجام شده توسط کارکزاری آگاه در سال 98 بیش از 160 هزار میلیارد تومان بوده که به عبارتی 9 درصد از مجموع ارزش معاملات کل بازار سهام را تشکیل داده است. با این اوصاف تعجبی ندارد اگر بگوییم مجموع درآمد‌های این شرکت از ابتدای فروردین 99 تا پایان خرداد 1400(یک سال و سه ماهه منتهی به خرداد 1400) چیزی در حدود 3 هزار میلیارد تومان بوده که در مقایسه با مجموع درآمد حاصله در سال 98 بیش از 6 برابر شده است. سود خالص این شرکت با کسر هزینه‌های عملیاتی و مالیات در بازه مذکور در حدود یک هزار و 700 میلیارد تومان بوده که این رقم نیز در مقایسه با سال 98 تقریبا 5 برابر شده است. کارگزاری آگاه همانند مفید که در یک سال به دلیل افزایش پتانسیل بازار سهام تعداد کارکنان خود را 2 برابر کرده، ، اقدام به جذب نیروی انسانی بالاتری کرده است. تعداد کارکنان کارگزاری آگاه در سال تقریبا 1051 نفر بوده که در شعب این شرکت فعالیت می‌کنند. تمام حقوق و دستمزد پرداختی این شرکت به کارکنان خود در سال 99 حدود 99 میلیارد تومان بوده است.

  مرداد 1400؛ 30 درصد بازار دراختیار مفید و آگاه

با وجود درآمدزا بودن همه خدماتی که در کارگزاری‌ها ارائه می‌شود، می‌توان به‌طور قطع این مساله را مطرح کرد که بخش اعظمی (بیش از 90درصد) از درآمد‌های کارگزاران از محل کارمزد معاملات حقیقی‌ها و حقوقی‌ها بوده که این مولفه را به‌شدت وابسته به حجم و ارزش کل معاملات در هر کارگزاری می‌کند. بر همین اساس هرچه ارزش معاملات در هر کارگزاری بیشتر باشد، درآمد کارمزدی نیز بیشتر خواهد شد و همچنین هرچه معاملات بیشتری در یک‌سال درمجموع بازار‌ها رخ دهد، مجموع درآمد کارگزاران نیز بیشتر می‌شود. اشتیاق مردم به سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه در سال‌های اخیر تحول خیره‌کننده‌ای در تعداد و ارزش معاملات بازار به‌وجود آورده است، به‌طوری‌که ارزش معاملات در سال98 در حدود 2100هزارمیلیارد تومان و در سال99 با رشد خیره‌کننده‌ای در حدود 5394هزارمیلیارد تومان بوده است. طبق روال سنتی بازار معمولا مقداری کمتر از یک‌سوم کل بازار دراختیار دو کارگزاری بزرگ مفید و آگاه بوده است. بر اساس آخرین اطلاعات منتشرشده در مرداد1400 مجموع معاملات بازار (خریدوفروش) در حدود 217هزار میلیاردتومان بوده که 20.3درصد از این معاملات در کارگزاری مفید و 9درصد از آن نیز در کارگزاری آگاه انجام شده است. بنابراین دو کارگزاری مفید و آگاه درمجموع با ارزش معاملاتی 64هزار میلیاردتومان 30درصد از کل بازار بورس و اوراق بهادار را تشکیل داده‌اند. به تبع با توجه به سهم بالای این دو کارگزاری در معاملات، درآمد آنها از محل کامزد نیز یک‌سوم کل کارمزدهای بازار خواهد بود.