مجتبی اردشیری، روزنامه‌نگار: «سینما» در 8 سال زما‌م‌داری دولت روحانی، چندان تحویل گرفته نشد. اگرچه برخی زیرساخت‌های این صنعت در این مدت، با رشد کیفی قابل قبولی همراه بود اما قدرمسلم، میزان کمک‌های دولتی و آن‌چه به‌عنوان دغدغه مدیریتی و کلان بر این صنعت مطرح است، در دو دولت روحانی چندان جدی گرفته نشد. سایه افکندن مقولات و کاستی‌های اقتصادی سبب شد تا دولت‌های یازدهم و دوازدهم، از جیره‌بندی سایر بخش‌‌ها از جمله فرهنگ کاسته و آن بودجه‌‌ها را صرف امور اقتصادی و شکاف‌های عمیق این حوزه کنند. طبیعی بود که با این دست فرمان، هر چه جلوتر می‌‌آمدیم، به‌‌تدریج از بودجه‌‌های فرعی نهادهای فرهنگی کاسته و ردیف-بودجه‌های اصلی نیز با فشردگی خاصی تدوین می‌شد. از اثنای کار و زمانی که برجام معلق شد، این روند تشدید شد تا در کنار لاغرشدن شدید بودجه نهادهای فرهنگی کشور، بدنه صنوف فرهنگی از جمله سینما، با شرایطی مواجه شوند که در طول حیات خود، اینچنین دچار آن نشده بودند. دولت مستاصل، که نمی‌‌توانست به مانند دیگر بخش‌‌های خود، فکری به حال این رکود و واپس‌‌گرایی کند، خود را نسبت به اعتراض‌ها و فریادهای صنوف فرهنگی مصون کرد و انگار چیزی را نشنید.

استارت لاغرشدن بودجه فرهنگی کشور از سال 92 زده شد. جایی که بودجه کلی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با افت حدودا 20 درصدی به نسبت سال 91 رسید. بودجه‌‌ای که در ادامه نتوانست به اندازه تورم کشور رشد پیدا کند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای سال 93، 623 میلیارد، سال 94، 769 میلیارد، سال 95، 1012 میلیارد، سال 96، 1032 میلیارد، سال 97، 1312 میلیارد، سال 98، 1194 میلیارد، سال 99، 1124 میلیارد و برای امسال 1255 میلیارد بودجه دریافت کرده است. در نگاه اول بودجه وزارت فرهنگ و ارشاد در این هشت سال رشد تقریبا صددرصدی را نشان می‌‌دهد اما با احتساب هزینه‌ها و نظر کارشناسان اقتصادی این بودجه متناسب با شرایط امروز جامعه فرهنگی ایران نیست. شاخص‌های زیادی برای گرانی محصولات فرهنگی در تولید و توزیع برای این هشت سال وجود ندارد، اما اگر بخواهیم شاخص تغییرات هزینه خانوارهای ایرانی را به‌عنوان پایه گرانی در این هشت سال درنظر بگیریم، رقم 202 درصدی رشد را شاهد هستیم.  این را هم باید یادآوری کنیم که رقم بودجه کل کشور از 236 هزار میلیارد تومان در سال 92 با رشد 441 درصدی به رقم 1277 هزار میلیارد تومان در سال 1400 رسیده است. یعنی سهم فرهنگ از بودجه کشور در این هشت سال به یک‌چهارم کاهش یافته است و به‌‌‌عبارتی رشد بودجه کل کشور 4/4 رشد بودجه فرهنگ بوده است.

ضمن اینکه در همین سال 92 بود که بودجه تولید فیلم‌های فاخر با کاهش 30 درصدی مواجه شد و از 137 میلیارد سال 91 به 97 میلیارد تومان تقلیل یافت و این روند کاهشی همچنان ادامه یافت و علی‌رغم بالاتر رفتن مبلغ، با توجه به افزایش سرسام‌‌آور هزینه تولید، تعداد فیلم‌های کمتری را در طول دهه 90 شامل شد.

با کاهش چشمگیر سرانه فرهنگی کشور که عموما نیم درصد از کل بودجه کشور را به خود می‌دید، سهم سازمان سینمایی که به‌نوعی تقسیم‌کننده بودجه میان نهادهای سینمایی کشور بود، نیز کوچک و کوچک‌تر شد. این سازمان در سال 92، 95 میلیارد تومان از بودجه وزارت فرهنگ را به خود اختصاص داد، این رقم در سال 93، به 100 میلیارد تومان، در سال 94، 106 میلیارد، در سال 95، 152 میلیارد، در سال 96، 199 میلیارد، در سال 97، 220 میلیارد، در سال 98، 213 میلیارد، در سال 99، 205 و برای امسال نیز 275 میلیارد تومان بودجه داشته است. البته که باید به این نکته مهم توجه داشت که در هیچ سالی، تمام این مبلغ به سازمان سینمایی نرسید و اگر بخواهیم مقولاتی نظیر کسری بودجه شدید دولت طی 8 سال اخیر و البته عدم‌تزریق منابع مالی به وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی را درنظر بگیریم، باید بگوییم که حدود 20 تا 30 درصد این بودجه‌‌ها هیچ‌گاه محقق نگشته است.

طبق اطلاعاتی که «فرهیختگان» به‌دست آورده، سازمان سینمایی از 95 میلیارد سال 92، تنها توانسته 71 میلیارد به‌دست آورد. از 100 میلیارد سال 93، 73 میلیاردش محقق شده، از بودجه سال 94 که می‌بایست 106 میلیارد می‌‌گرفت، 85 میلیارد گرفته، در سال 95 که بودجه‌‌اش 152 میلیارد بوده، تنها به 118 میلیارد رسیده و برای سال 96 که انتظار 199 میلیاردی داشته، به 121 میلیارد رسیده است. درواقع سازمان سینمایی قرار بود طی این 5 سال، 652 میلیارد بودجه داشته باشد، اما آنچه به دست این سازمان رسیده، تنها حدود 469 میلیارد تومان بوده است، یعنی حدود 30 درصد از بودجه مصوب این سازمان، طی 5 سال محقق نشده است.

حال اگر بر همین پیش‌فرض، بودجه‌‌های خالص تخصیصی سازمان سینمایی برای سال‌های 97، 98 و 99 را با کسر 30 درصد درنظر بگیریم، به عدد 450 میلیارد می‌رسیم که با جمع 469 میلیارد 5 سال 92 تا 96، به رقم 919 میلیارد تومان می‌رسیم که عدد حمایتی دولت روحانی از صنعت سینمای ایران طی 8 سال ریاست‌جمهوری وی است. بودجه‌هایی که هرساله با اعتراض شدید روسای سازمان سینمایی و معاونان آنها همراه بوده، اما در تمام این 8 سال، نه‌‌تنها وقعی به این اعتراض‌ها نهاده نشد، بلکه با توجه به میزان تورم، از راندمان کیفی بودجه سازمان سینمایی کاسته شد و زمینه به‌‌گونه‌‌ای رقم خورد که دولت، مجلس را دلیل این کمبود بودجه معرفی کرده و بدین‌‌ترتیب توپ را در زمین مجلس می‌‌انداخت. دولتی که با حمایت صرف و قاطعانه حوزه فرهنگ روی کار آمده بود، توجهی به نیازهای واقعی این حوزه نکرد و حدود نیم‌‌درصد از بودجه کل یک‌ساله کشور را به این حوزه اختصاص داد تا یک دهان‌کجی بزرگ به اهالی این صنعت و افق پیش‌روی آنها داشته باشد.

با توجه به اینکه رسمی‌ترین و متقن‌ترین آمار بودجه‌‌های سینمایی کشور، سازمان سینمایی است پس باید به همین آمار اکتفا کرده و سهم سینمایی کشور از بودجه‌های دولتی را بر مبنای همین رقمی قرار دهیم که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای سازمان سینمایی تعیین کرده است که این رقم روی کاغذ، 1565 میلیارد تومان بوده است که اگر بخواهیم به رقم حقیقی برسیم باید حدود 30 درصد از این مبلغ را کم کنیم تا به آن چیزی که کمک 8ساله دولت روحانی به سینماها کرده را به‌دست آوریم. این مبلغ به اندازه‌ای ناچیز است که اگر امروز کرونا نبود و وضعیت استقبال از فیلم‌‌های روی پرده به روال عادی بود، احتمالا کل این مبلغ، در اکران 12 ماهه سینماها محقق می‌گشت. یادمان نرود که وضعیت استقبال مردم از 11 ماه ابتدایی سال 98 که هنوز کرونا وارد ایران نشده بود، 300 میلیارد تومان بود که این مهم با توجه به ازدیاد سالن‌‌ها و بالا رفتن رقم بلیت، قطعا برای سال‌جاری، به 4 برابر آن میزان می‌رسید، یعنی رقمی معادل با کمک 8 سال دولت روحانی به صنعت سینمای ایران.

جالب‌تر آنکه دولت روحانی در 3 سال پایانی عمر خود، بودجه‌ای بالغ بر 2000 میلیارد تومان را برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درنظر می‌گرفت و تقدیم مجلس می‌کرد، اما میزان کمک این دو دولت به سینما که شاخص‌‌ترین زیرشاخه این وزارتخانه است طی 8 سال، به نصف این مبلغ هم نرسید. این دو دولت حتی نتوانستند با یک مهندسی صحیح، از تعدد مراکز سینمایی که زیرمجموعه سازمان سینمایی بودند نیز به یک چابک‌سازی هوشمندانه برسند. ضمن آنکه نتوانستند برخی دیگر از نهادهای بودجه‌خوار وزارت فرهنگ را در قبال سازمان سینمایی به یک توازن منطقی رسانده و به همین دلیل، سهم سینما با تعداد نفرات بسیار بیشتر به ‌نسبت دیگر شاخه‌‌های فرهنگی، بسیار کمتر از شأنیت اصیل این هنر باشد. به همین دلیل است که صدای اعتراض و نابرابری اهالی سینما طی 8 سال اخیر، به‌‌مراتب، فراتر و سهمگین‌‌تر از دیگر فعالان حوزه فرهنگی کشور بوده است. در ادامه نگاهی خواهیم انداخت به زیرمجموعه‌‌های سازمان سینمایی و نحوه هزینه‌‌کرد و تقسیم این بودجه ناچیز میان شاخه‌های سینمایی.

بنیاد سینمایی فارابی

قطعا بزرگ‌ترین و بودجه‌خوارترین نهاد تابعه سازمان سینمایی است که بازوی این سازمان در اجرایی کردن بسیاری از اهداف سینمایی از جمله برگزاری برخی از جشنواره‌‌هاست. این بنیاد در سال 92، از 71 میلیارد بودجه سازمان سینمایی، حدود 16 میلیارد و 500 میلیون بودجه به خود اختصاص داده است. در سال 93، این میزان به 17 میلیارد و 500 میلیون، در سال 94، بودجه‌اش به حدود 23 میلیارد و در سال 95 هم به بیش از 28 میلیارد تومان رسیده است. فارابی برای سال 94، حدود یک‌سوم کل بودجه سازمان سینمایی یعنی 38 میلیارد و 600 میلیون بودجه گرفته است. این بنیاد برای سال 97، 41 میلیارد، برای سال 98، 59 میلیارد و برای سال گذشته، 67 میلیارد دریافت کرده است.

بودجه‌‌هایی که علی‌رغم بالا رفتن سالانه، با توجه به میزان تورم و افزایش هزینه تولید و پشتیبانی از فیلم و دیگر امور سینمایی، سبب کاهش مانور این بنیاد در فعالیت‌های خود به ‌نسبت سال‌های ابتدایی دهه 90 شده است.

مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی

این مرکز که یکی از مهم‌ترین وظایفش، حمایت از فیلم‌های اول و دوم کارگردانان جوان است، در سال 92، بیش از 10 میلیارد بودجه دریافت کرده است. بودجه مرکز گسترش برای سال 93، بیش از 7 میلیارد، سال 94، 7 میلیارد، سال 95، حدود 10 میلیارد و برای سال 96، 10 میلیارد و 500 میلیون بوده است. این مرکز برای سال 97، 11 میلیارد، برای سال 98، 19 میلیارد و 500 میلیون و برای سال گذشته نیز کمی بیش از 15 میلیارد تومان بوده است.

موسسه رسانه‌های تصویری

موسسه رسانه‌های تصویری در سال 92، 7 میلیارد بودجه به خود اختصاص داده است. این موسسه برای سال 93، حدود 11 میلیارد، برای سال 94، حدود 19 میلیارد و برای سال 95، 28 میلیارد بودجه گرفته است. این موسسه پیش از انحلال در سال 98، در سال 96، بیش از 23 میلیارد و برای سال 97، 34 میلیارد تومان بودجه دریافت کرده است.

موزه سینما

موزه سینما نیز به‌عنوان یکی از نهادهای تابعه سازمان سینمایی، بودجه‌های سالانه‌‌ای را دریافت می‌‌کند. این موزه در سال 92، 300 میلیون و در سال 93، 840 میلیون بودجه گرفته است. موزه سینما در سال 94، حدود 2 میلیارد و برای سال 95، 2 میلیارد و 150 بودجه گرفته است. این موزه در سال 96، با کاهشی چشمگیر، تنها 900 میلیون بودجه گرفته است. موزه سینما برای سال 97، بیش از یک میلیارد، برای سال 98، 2 میلیارد و 500 میلیون و برای سال گذشته، 6 میلیارد بودجه گرفته است.

هنر و تجربه

موسسه هنروتجربه، نخستین بودجه سالانه خود را برای سال 95 دریافت کرد که میزان آن 2 میلیارد و 400 میلیون تومان بوده است. این موسسه برای سال 96، حدود 2 میلیارد و 700 میلیون و برای سال 97، 3 میلیارد و 200 میلیون بودجه گرفته است. این موسسه برای سال 98، 3 میلیارد و 100 میلیون و برای سال گذشته، کمی بیش از 2 میلیارد تومان بودجه دریافت کرده است.

گفتنی است تلاش خبرنگار «فرهیختگان» برای دریافت ریزبودجه‌‌های سینماشهر، انجمن سینمای جوان و خانه سینما میان سال‌های 92 تا 99 به نتیجه‌‌ای نرسید. در سال گذشته، صندوق اعتباری هنر از طرف سازمان سینمایی ماموریت یافت تا با پرداخت وام به سالن‌‌های سینمایی، از رکود بیشتر آنها جلوگیری کند. به همین دلیل، این صندوق طی سال 99، 351 مورد وام به سالن‌های سینمای تزریق کرد که با توجه به شرایط خاص هر سینما و تعداد پرده‌های آن، مبلغ مشخص این وام اعلام نشده است. البته که پیش از این، گفته شده بود که به ازای هر پرده، 10 میلیون وام 4 درصدی به سینماداران اعطا می‌شود. ضمن اینکه سازمان سینمایی طی سال گذشته، یک ابتکارعمل دیگری را نیز به‌کار بست و آن، تسویه بدهی سالن‌داران به دفاتر پخش بود که البته رقم دقیق این پرداختی نیز رسانه‌ای نشد. قدرمسلم آنکه این دو اقدام سازمان سینمایی طی سال گذشته، به اندازه‌ای نیست که بخواهد تاثیر شگرف و عمیقی بر 8 سال بی‌‌حمایتی‌‌های دولت‌های یازدهم و دوازدهم از صنعت سینما داشته باشد تا کارنامه این دو دولت در حوزه سینما با یک شکست تمام عیار بدرقه شود.