راه استفاده از تجربه چینی‌ها را باز کنیم

کامران پورخانی‌فر، روزنامه‌نگار:  در دهه اخیر بیش از هر زمان دیگری انرژی تجدیدپذیر مورد توجه قرارگرفته است. انرژی پاک توسط دولت‌ها به یکی از اصلی‌ترین راه‌های کاهش ردپای کربن تبدیل ‌شده است که در این‌ بین کشورهای زیادی در جهت سرمایه‌گذاری در این بخش گام برداشته‌اند، اما مهم‌ترین کشوری که در این راستا حرکت کرده و سرمایه‌گذاری‌های عظیمی را در این حوزه انجام داده چین است که با تولید و سرمایه‌گذاری ویژه در سه حوزه انرژی خورشیدی، باد و هیدروپاور به محرکه‌ای در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در سطح جهان تبدیل ‌شده و تاکنون بیشترین میزان سرمایه‌گذاری در این حوزه را داشته است. براساس برنامه‌ای بلندمدت و طبق شاخص‌های به‌دست‌آمده، این کشور توانسته است با اختصاص بیش از 90 میلیارد دلار، رتبه نخست سرمایه‌گذاری در جهان را داشته باشد. به‌طوری‌که ایالات‌متحده آمریکا به‌عنوان اصلی‌ترین رقیب چین در این حوزه، در سال 2020 تنها توانسته 52 میلیارد دلار در این زمینه سرمایه‌گذاری کند. در نمودار زیر میزان سرمایه‌گذاری چین در زمینه انرژی تجدیدپذیر نشان داده شده است.

نمودار شماره 1 میزان سرمایه‌گذاری چین در انرژی‌های تجدیدپذیر را نشان می‌دهد. طبق این داده‌ها هرسال میزان سرمایه‌گذاری در این حوزه را افزایش داده است. به‌طوری‌که این میزان از 24 میلیارد دلار در سال 2013 به بیش از 92 میلیارد دلار در سال 2020 رسیده که نشان‌ می‌دهد که این کشور اهداف بلندمدتی را برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی در دستور کار خود قرار داده است. سرمایه‌گذاری چین در انرژی‌های تجدیدپذیر شامل سه حوزه اصلی بوده است که عبارتند از: انرژی خورشیدی، انرژی بادی و انرژی هیدروپاور.

در نمودار شماره 2 از میان سه حوزه مورد نظر، انرژی خورشیدی بیشترین مقدار سرمایه‌گذاری را درمقابل سایر انرژی‌های تجدیدپذیر داشته، به‌طوری‌که از نصب دوگیگاوات در سال 2011 به 38 گیگاوات در سال 2020 رسیده است که بسیار حائز اهمیت است. انرژی باد نیز مانند انرژی خورشیدی رو به افزایش بوده اما انرژی هیدروپاور با تکمیل شدن احداث مگاسدها در سراسر چین رو به کاهش گذاشته است. از طرف دیگر پکن به‌دلیل هزینه بالا در ساخت و نگهداری نیروگاه‌های برقابی به‌سمت سرمایه‌گذاری در دو منبع تولید انرژی دیگر یعنی باد و به‌خصوص خورشید به‌دلیل پایین‌تر بودن هزینه ساخت و نگهداری آن حرکت کرده است. بر همین اساس چین توانسته ظرفیت تولید برق خود را در این بخش از انرژی‌ها افزایش دهد و این میزان افزایش در نمودار شماره 3 قابل‌مشاهده است.

طبق آمارها سهم سوخت‌های فسیلی در تولید برق در سال 2019 به زیر 70 درصد و درمقابل میزان بهره‌وری از انرژی تجدیدپذیر در همین سال به 26 درصد رسیده است، این درحالی است که میزان تولید انرژی از سوخت‌های فسیلی در سال 2009 بیش از 93 درصد بوده، بنابراین این شاخص‌ها نشان‌دهنده آن است که چین برنامه و اهداف بلندمدتی را برای کاهش وابستگی خود به سوخت‌های فسیلی در پیش‌گرفته است.

براساس یک برنامه‌ریزی بلندمدت مقامات چین قصد دارند میزان استفاده از کربن و سوخت‌های فسیلی را کاهش دهند و درمقابل اهداف کلانی را برای بهره‌وری حداکثری از منابع تجدیدپذیر درپیش گیرند که در زیر به‌ این اهداف و برنامه‌ها اشاره ‌شده است.

  اهداف بلندمدت چین در حوزه انرژی تجدیدپذیر

شی جینگ پینگ، رئیس‌جمهور چین از طریق پیوند ویدئویی به مجمع عمومی سازمان ملل در سپتامبر 2020 اعلام کرد که هدف چین خنثی‌سازی کربن تا سال 2060 میلادی است. در برنامه پنجم پل نوم چهارم (مجمع رهبری حزب کمونیست) آمده توسعه اقتصادی گسترده باعث ایجاد یک‌سری مشکلات زیست‌محیطی شده است. مشکلات زیست‌محیطی مانند مه، شن، گردوغبار و آلودگی آب‌وهوا که باعث تخریب موارد زیادی شده و باید فورا مورد بررسی قرار گیرند. درطول دوره «برنامه پنج‌ساله چهاردهم»، توسعه اجتماعی و اقتصادی باید همچنان به مفاهیم محیط‌زیستی و ارتقای کشور وابسته باشند. طبق طرح‌ها مناطق توسعه‌یافته اقتصادی و شرکت‌ها باید از «توسعه سبز» پیروی کنند تا بنیان ساخت یک چین زیبا را بنا نهند. در جلسه‌ای که در وزارت محیط‌زیست در 25 دسامبر سال 2020 برگزار شد دولت چین تصمیم گرفت اقدامات لازم جهت کاهش انتشار کربن انجام شود و از اول فوریه سال 2021 به اجرا درآید، همچنین در 31 دسامبر 2020 کمیته مرکزی حزب و شورای دولتی اعلام کردند که مکانیسم‌های لازم جهت کاهش و کنترل کربن باید وارد مراحل سطح بالاتری شوند و به ارتقای توسعه سبز و کم‌کربن کمک شود. شورای ایالتی در 22 فوریه 2021 بخشنامه‌ای را صادر کرد و خواستار تلاش برای ایجاد یک سیستم اقتصادی شامل توسعه سبز، کم‌کربن و ترویج تحول سبز تا سال 2025 شد، بنابر بخشنامه صادره، سیستم صنعت، انرژی و حمل‌ونقل شاهد پیشرفت محسوسی خواهد بود، سیستم تولید براساس توسعه سبز کم‌کربن خواهد بود و از سال 2035، قدرت درون‌زا برای توسعه سبز تشدید می‌شود، مقیاس صنعت سبز به سطح جدیدی ارتقا و محیط‌زیست به‌طور اساسی بهبود می‌یابد. در این بخشنامه آمده است که هدف از ساخت چین زیبا محقق خواهد شد. از نظر ساخت یک سیستم تولید سبز، بخشنامه تنظیم‌شده در بسیاری از بخش‌ها ازجمله صنعت، کشاورزی، خدمات، حفاظت از محیط‌زیست، پارک‌های صنعتی و زنجیره‌های تامین خوشه هدف‌گذاری می‌شود. در بخشنامه آمده است که اصلاحات سبز باید در صنایع ازجمله فولاد، پتروشیمی، شیمیایی، فلزات غیرآهنی، مصالح ساختمانی، نساجی، کاغذسازی، چرم و صنایع دیگر حاصل و باید تلاش‌های همه‌جانبه برای توسعه صنعت بازسازی و تولید پاک انجام شود. همچنین باید برای توسعه کشاورزی بخشنامه اکولوژیکی، تقویت حفاظت از زمینه‌ای کشاورزی و ترویج صرفه‌جویی در مصرف آب در کشاورزی تلاش شود. این بخشنامه تلاش برای توسعه تدارکات سبز، تشویق به استفاده مجدد از منابع تجدیدپذیر، ایجاد سیستم تجارت سبز، ترویج مصرف محصولات سبز و حمایت از سبک زندگی با کربن کم را خواستار است. به‌عنوان‌مثال وسایل نقلیه سبز و کم‌کربن که از انرژی جدید یا انرژی پاک استفاده می‌کنند باید ارتقا یابند. شرکت‌های تدارکاتی تشویق می‌شوند تا سیستم‌عامل‌های عملیاتی دیجیتال را ایجاد کنند و انبارهای هوشمند و حمل‌ونقل را نیز توسعه دهند. برای ساخت سیستم بازیافت زباله برای منابع تجدیدپذیر مانند کاغذهای باطله، پلاستیک، لاستیک، فلزات و شیشه باید به‌سرعت تلاش‌هایی انجام شود. با تمرین صرفه‌جویی و کاهش ضایعات مواد غذایی در سراسر کشور از سبک زندگی سبز و کم‌کربن حمایت می‌شود و طبقه‌بندی پسماندهای خانگی بیشتر از گذشته مورد توجه قرار خواهند گرفت و سیستم حمل‌ونقل نیز به‌سمت هوشمندسازی بیشتر حرکت خواهد کرد تا افراد بیشتری را به سفرهای سبز هدایت کند. تحول سبز و کم‌کربن باید در سیستم انرژی چین افزایش یابد و این اقدام با افزایش نسبت استفاده از منابع تجدیدپذیر و توسعه نیروی باد به‌دست خواهد آمد.

علاوه‌بر اینها شبکه‌های برق روستایی باید به‌روز شوند تا محیط زندگی شهری و روستایی بهبود یابند، زیرا سهولت زندگی در مناطق روستایی می‌تواند به عدم مهاجرت آنها به شهرها بینجامد. در مناطق شهری، ساختمان‌های مسکونی سبز احداث خواهند شد، درحالی‌که در مناطق روستایی کار در حوزه بازسازی مسکن فرسوده متمرکز خواهد بود. دولت چین تصمیم گرفته بودجه‌های مالی و سرمایه‌گذاری بودجه ملی را برای حمایت از زیرساخت‌های زیست‌محیطی، صنایع سبز، حفاظت از محیط‌زیست، استفاده بهینه از انرژی و بازیافت منابع اختصاص دهد. همچنین تامین مالی سبز، ازجمله وام، سرمایه مستقیم و بیمه در طرح‌های آینده آن افزایش خواهند یافت. در این بخشنامه آمده چین همکاری بین‌المللی را در بخش‌هایی مانند صرفه‌جویی در انرژی و انرژی سبز با شدت بیشتری نسبت به گذشته پیگیری خواهد کرد و از سوی دیگر به‌طور فعال در حاکمیت جهانی آب‌وهوا مشارکت و رهبری خواهد داشت. پکن بنابر تصمیمات گرفته‌شده توسط دولت، توانایی خود را در ارتقای توسعه سبز و کم‌کربن بهبود خواهد بخشید تا به ایجاد جامعه‌ای برای آینده مشترک بشر کمک کند.

  استفاده ایران از قابلیت‌های چین در حوزه انرژی تجدیدپذیر

همان‌طور که عنوان شد، چین به بزرگ‌ترین کشوری در جهان تبدیل شده که در حوزه انرژی تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری کرده و به‌زودی مصرف سوخت‌های فسیلی - به‌ویژه زغال‌سنگ که بخش اصلی تامین کننده انرژی چین است - بسیار کاهش پیدا خواهد کرد. با توجه به این موضوع، از آنجا که چین در حوزه انرژی‌های خورشیدی، بادی، هیدروپاور و... بسیار پیشرفت داشته، ایران نیز با توجه به تنوع محیط جغرافیایی خود می‌تواند از انواع مختلف آنها بهره ببرد، از مهم‌ترین این حوزه‌ها انرژی خورشیدی است که آسیب بسیار کمی به محیط‌زیست - در قیاس با گاز و نفت – وارد می‌کند. این انرژی از آنجا حائزاهمیت است که ایران در مرکز کشور از کویر‌ بهره می‌برد که مکان بسیار مناسبی برای نصب پنل‌های خورشیدی است. این امر مختص به فلات مرکزی ایران مانند یزد نیست و بسیاری از استان‌ها مانند خراسان رضوی، جنوبی و شمالی، خوزستان، سیستان‌وبلوچستان، هرمزگان، کرمان و حتی بخش شرقی استان گلستان و بسیاری از استان‌های دیگر از این پتانسیل برخوردارند.

استان‌های شمالی و جنوبی نیز می‌توانند با استفاده از دریای خزر و خلیج‌فارس از انرژی هیدروپاور برخوردار شوند. نکته مهم در این ارتباط اینجاست که درحال‌حاضر، بیشتر از 95 درصد انرژی ایران از سوخت‌های فسیلی تامین می‌شود که علاوه‌بر پیامدهای زیست‌محیطی هزینه زیادی دارند، به‌طوری‌که برای تولید هر کیلووات انرژی از سیکل ترکیبی نفت – گاز، تقریبا هزار دلار هزینه می‌شود که این مقدار برای انرژی خورشیدی 1060 دلار است. این مقدار برای انرژی بادی دریایی و خشکی به ترتیب 6500 و 1600 دلار برآورد شده است.

با توجه به این موضوع، ایران می‌تواند با افزایش تعاملات و مناسبات علمی، تجاری، بازرگانی و ... با چین، علاوه‌بر مراکز تولید پنل‌های خورشیدی، نسبت به خرید آن از چین اقدام کند. درنهایت با توجه به قیمت‌های تمام‌شده هزینه‌ها، بهترین گزینه برای ایران نسبت به انرژی دریایی، بادی و...، گزینه خورشیدی است که هم قیمت تمام‌شده تقریبا یکسانی با سوخت فسیلی دارد، هم آسیب کمتری به محیط‌زیست وارد می‌کند و هم اینکه با محیط جغرافیایی ایران تناسب بیشتری دارد.