اگرچه سال‌ها قبل اندیشکده‌های آمریکایی در تحلیل‌هایشان به بررسی تبعات خروج آمریکا از افغانستان پرداخته بودند، اما آنها هم این روزها تحولات افغانستان را با بهت و حیرت دنبال می‌کنند و درپی پاسخ به این پرسش هستند که چه بر سر آمریکا آمده است؟ بسیاری از آنها تجربه شکست آمریکا در ویتنام را به‌خاطر دارند، اما شکست در افغانستان، به‌مراتب سنگین‌تر از ویتنام بود. در ویتنام، سایگون پایتخت ویتنام جنوبی را کمی پس از اینکه آخرین هلی‌کوپتر آمریکایی این شهر را ترک کرد، سقوط کرد، اما در افغانستان، چند هفته پیش از آنکه آمریکایی‌ها بتوانند بساط‌شان را جمع کنند و اتباع‌شان را از کابل بیرون بکشند، سقوط کرد و حالا این طالبان هستند که برای آمریکایی‌ها خط و نشان می‌کشند که بایستی تا 3 روز دیگر یعنی 31 آگوست (9 شهریور) به‌صورت کامل از افغانستان خارج شوند. آمریکا در دولت ترامپ وارد مذاکره مستقیم با طالبان بدون حضور دولت افغانستان شد تا به هر شکل ممکن و با کمترین نشانه‌های شکست، از شر افغانستان خلاص شود. در چندماه گذشته، بارها جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا و سایر مقامات دولتش تلاش کردند تا شکست در افغانستان را با این توجیه که آمریکا به اهدافش در افغانستان دست پیدا کرده، پنهان کنند. عصر روز پنج‌شنبه باوجود هشدارهای پیشین آمریکا و بریتانیا نسبت‌به خطر شدید حمله به فرودگاه کابل، دو بمب‌گذار انتحاری که یکی از آنها درمقابل «ورودی اَبی» یعنی جایی که نظامیان آمریکایی و انگلیسی وظیفه بررسی اسناد کسانی را که وارد فرودگاه می‌شدند، برعهده داشتند خود را منفجر کرد و دقایقی بعد نیز عامل دوم در نزدیکی هتلی که برای رسیدگی به مدارک سفر افغان‌ها مورد استفاده مقام‌های آمریکایی است، خود را منفجر کرد. آن‌گونه که ژنرال کنت مک‌کنزی، رئیس فرماندهی مرکزی آمریکا در افغانستان گفته پس از اینکه دو تروریست، خود را منفجر کردند، «تروریست‌های مسلح داعش به‌سمت نظامیان و غیرنظامیان تیراندازی کردند.» باتوجه به اینکه جمعیت زیادی در این دو محل حضور داشتند، تعداد کشته‌ها نیز بسیار بالا گزارش شده است. براساس تازه‌ترین آمارها شمار کشته‌شدگان به بیش از ۱۷۰ نفر رسیده که از میان آنها 132 جسد هنوز شناسایی نشده است. تعداد زخمی‌ها نیز به بیش از ۲۰۰ نفر رسیده است. درجریان این عملیات، 13 نظامی آمریکایی نیز کشته و 18 نفر زخمی شدند؛ این مرگبارترین حمله علیه ارتش آمریکا در 10سال گذشته بوده است. کمی بعد از این عملیات، گروه تروریستی داعش شاخه خراسان در وب‌سایت اعماق مسئولیت حمله به فرودگاه بین‌المللی کابل را برعهده گرفت. داعش در بیانیه‌ خود عکسی از یکی از نیروهای خود را که گفته بمب‌گذار انتحاری بود با کمربند انفجاری در کنار پرچم سیاه داعش منتشر کرد. در این بیانیه اشاره‌ای به عامل دومین حمله انتحاری نشده است. داعش در این بیانیه گفت عامل انتحاری‌اش توانسته با «عبور از ایست بازرسی‌های امنیتی طالبان» در فاصله «پنج متری تجمع سربازان، مترجمان و همکاران نیروهای آمریکایی» خود را منفجر کند. بر پایه همین ادعای داعش نیز فرانک مکنزی، فرمانده سنتکام، طالبان را مورد انتقاد قرار داد و گفت این حمله نشانه «ناکارآمدی و شکست» افراد طالبان است؛ چراکه بعضی از آنها نتوانسته‌اند «وظیفه حفاظتی و نظارتی خود را به‌خوبی انجام دهند..» او با بیان اینکه «داعش به این‌گونه حملات ادامه خواهد داد»، افزود: «تهدید خودروهای بمب‌گذاری‌شده در کابل بسیار بالا است و سطح هشدار ما در کابل در حد بالا قرار دارد و در آمادگی کامل هستیم.»

این عملیات تروریستی درحالی در فرودگاه کابل انجام گرفته که مکنزی از حضور حدود هزار شهروند آمریکایی در افغانستان خبر داده است؛ شهروندانی که بهترین طعمه برای گروه‌های تروریستی و بزرگ‌ترین نگرانی برای دولت جو بایدن هستند. نشریه پولیتیکو گزارش داده که مقام‌های آمریکایی فهرستی از اسامی شهروندان آمریکایی، دارندگان گرین‌کارت و شهروندان افغان موردنظر خود را به طالبان داده تا طالبان اجازه ورود آنها به محیط فرودگاه کابل را بدهد.

پس از انتشار خبر کشته شدن نیروهای آمریکایی، در آمریکا انتقادات از جو بایدن به بالاترین سطح خود رسید. سناتور مارشا بلکبرن در توئیتی در این‌باره خواستار «استعفا»ی جو بایدن، کامالا هریس، آنتونی بلینکن، لوید آستین و ژنرال مارک میلی شد. او نوشت در غیر این‌صورت آنها «با استیضاح و برکناری» از سمت‌های خود مواجه می‌شوند. به نوشته «یاهو نیوز»، «الیزی استفانیک» عضو ارشد مجلس نمایندگان آمریکا در واکنش به انفجارهای کابل بیان داشت: «دستان بایدن به خون آغشته است.» این قانون‌گذار جمهوری‌خواه در پیامی توئیتری نوشت: «این فاجعه وحشتناک انسانی و امنیت ملی، فقط نتیجه رهبری ضعیف و فاقد کفایت بایدن است. او برای سمت فرماندهی کل نیروهای آمریکایی مناسب نیست.» کاخ‌سفید در واکنش به این درخواست‌ها در بیانیه‌ای شرایط فعلی را زمان نامناسبی برای «بازی‌های سیاسی» خواند.

  پیام استیصال

حدود دوماه پیش جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا در پاسخ به سوال خبرنگاران آمریکایی درمورد افغانستان، از آنها خواست که به‌‌جای سوالات «منفی» درمورد خبرهای «شاد» از او سوال کنند. روز پنج‌شنبه، او در یک کنفرانس خبری شرکت کرد که در آن نه‌تنها ردی از شادی دیده نمی‌شد که سراسر استیصال و درماندگی بود. جو بایدن در این نشست خبری که بامداد جمعه برگزار شد، باوجود انتقادات فراوان از تصمیم‌هایش در افغانستان دفاع کرد و تلاش‌ کرد از بار مسئولیت اتفاقات جاری در این کشور شانه خالی کرده و این مسئولیت را متوجه دیگران کند. بایدن با «قهرمان» خواندن افرادی که در کابل کشته شده‌اند، گفت: «حملات همان چیزی بود که ما درباره آن صحبت کرده و از آن ابراز نگرانی کرده بودیم.» او خطاب به کسانی که این حمله را در کابل انجام دادند گفت که «ما نه می‌بخشیم و نه فراموش می‌کنیم. آنها را پیدا خواهیم کرد و بهای کارشان را خواهند پرداخت.» رئیس‌جمهور پاسخ به داعش را به «زمان مناسب» موکول کرد، اما این را هم گفت که «خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان براساس قرار قبلی تا پیش از ۳۱ آگوست تکمیل می‌شود» و آنها [داعش] نمی‌توانند ماموریت آمریکا [عملیات تخلیه] را متوقف کنند. او تصریح کرد که به فرماندهان‌مان «دستور» داده‌ تا «طرح‌های عملیاتی را برای حمله به تاسیسات، رهبری و دارایی‌های داعش» را ایجاد کنند.

بایدن در ادامه مسئولیت این اتفاق را برعهده گرفت، ولی آن را حاصل توافقی دانست که دولت قبل با طالبان امضا کرده بود: «من مسئولیت آنچه را که به‌تازگی در افغانستان اتفاق افتاده، برعهده می‌گیرم، اما این توافقی بود که در دولت قبلی بر آن توافق شده بود و ما باید آن را اجرا می‌کردیم.»

ترامپ: من بودم این‌طور نمی‌شد

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا که در دولت او زمینه توافق با طالبان فراهم شد در بیانیه‌ای با اظهار تاسف شدید از کشته‌شدن تعداد زیادی از غیرنظامیان در انفجار بیرون فرودگاه کابل گفت: «نباید می‌گذاشتیم این حادثه رخ دهد و همین اندوه را عمیق‌تر می‌کند.» او در یک فایل صوتی که شبکه فاکس‌نیوز آن را پخش کرده ادعا کرد که «اگر من رئیس‌جمهور شما بودم این اتفاق نمی‌افتاد.» ترامپ افزود طالبان در زمان دولت او بدون تایید و هماهنگی واشنگتن جرات هیچ حرکتی در افغانستان را نداشت اما وقتی ضعف بایدن را دید جرات یافت و شروع به تصرف همه مناطق افغانستان کرد.

  پایان هژمونی آمریکا

حمله به افغانستان در نقطه اوج هژمونی آمریکا اتفاق افتاد اما خروج عجولانه و بی‌برنامه، چیزی جز اعتراف به پایان هژمونی آمریکا نیست. فرانسیس فوکویاما رئیس گروه توسعه اقتصادی بین‌المللی دانشگاه جانز هاپکینز که پس از جنگ سرد کتاب پایان تاریخ را نوشت، در مقاله‌ای در اکونومیست، فرار از افغانستان را به‌معنای «پایان هژمونی» آمریکا خواند. او البته دلیل ضعف آمریکا که منجر به «رویگردانی از جهان» شده را نه بین‌المللی که «بیشتر داخلی» دانسته است. او از امیدواری آمریکا برای «بازآفرینی» نه‌تنها افغانستان و عراق، «بلکه کل خاورمیانه» نوشت که آمریکا «تاثیر قدرت نظامی برای ایجاد تغییرات اساسی سیاسی را بیش از حد ارزیابی کرد.»

او خروج به این شکل از افغانستان را «بزرگ‌ترین شکست سیاسی دولت جو بایدن در هفت‌ماه ریاست‌جمهوری» خواند و با اشاره به اظهارنظر بایدن مبنی‌بر اینکه خروج از افغانستان، برای تمرکز بر رویارویی با چالش‌های بزرگ چون روسیه و چین ضروری است، نوشت: «امیدوارم او در این مورد جدی بوده باشد.»

در همین رابطه مطالب زیر را بخوانید:

میراحمدرضا مشرف، روزنامه‌نگار: / آب داعش در آسیاب طالبان (لینک)