ندا اظهری، مترجم: حدودا 5 سال از همه‌پرسی معاهده برگزیت و ماه‌ها از توافق نهایی میان اتحادیه اروپا و انگلیس می‌گذرد و طی همین مدت کوتاه، بخش‌های نهایی درمورد همکاری میان دانشگاه‌های دوطرف درحال سقوط است. این درحالی است که همین تصمیمات در ابتدای امر با ضدونقیض‌هایی صورت گرفت اما بزرگ‌ترین نگرانی برای این بخش، از زمان خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، مشارکت در برنامه‌های تأمین مالی اتحادیه اروپا مانند «افق اروپا» یا «اراسموس‌پلاس» بوده است. چارچوب این امر در توافقنامه تجارت و همکاری بین اتحادیه اروپا و انگلیس تعیین شده است. تاکنون تنها انگلیس تمایل خود را به مشارکت در این برنامه‌ها اعلام کرده که مهم‌ترین آنها پژوهش «افق اروپا» و برنامه‌های نوآوری است. باوجوداین، با توجه به ناامیدی دانشگاه‌های دوطرف، انگلیس ترجیح می‌دهد در برنامه اراسموس‌پلاس برای تبادل دانشجو و همکاری نهادی شرکت نکند. در مقوله پروژه «افق اروپا»، آخرین گام‌ها در راستای پیوند رسمی، با سرعت کندی پیش می‌رود. باوجوداین، اتحادیه اروپا مطمئن است آخرین تشریفات مورد توافق قرار می‌گیرد که به نهادهای انگلیسی اجازه داده تا در نخستین فراخوان‌های منتشرشده برنامه شرکت کنند.  در ارتباط با پروژه افق اروپا، پیرامون حق اتحادیه اروپا برای حذف کشورهای غیراتحادیه از حوزه‌های تحقیقاتی به خودمختاری استراتژیک اروپا بحث‌های زیادی انجام شده است. در پیش‌نویس‌های اولیه برنامه کار پروژه افق اروپا، انگلیس و سوئیس از تحقیقات مربوط به محاسبات کوانتومی و فضا حذف شدند. این امر در انگلیس و سوئیس و نیز در جامعه تحقیقاتی گسترده‌تر اروپا مشکلاتی را ایجاد کرد. بسیاری از کشورهای عضو نیز احساس می‌کردند کمیسیون اروپا برای حفاظت از خودمختاری اروپا با حذف شرکای ارزشمند پژوهشی، بیش از حد پیش رفته است. سازشی که در این میان حاصل شد، این‌گونه بود که محرومیت‌ها برای کل حوزه‌های پژوهشی نباشد بلکه تنها به مواردی فردی مرتبط شود که دلایل مشخصی برای آن وجود دارد. به‌عنوان مثال، برای سفر، توافق اولیه بین طرفین هیچ‌گونه ویزایی را برای اقامت کوتاه‌مدت پیش‌بینی نمی‌کند. برای افرادی که از اتحادیه اروپا به انگلستان برای اقامت طولانی‌تر سفر می‌کنند، از طرح جدید مهاجرت انگلیسی مبتنی‌بر ارائه امتیاز استفاده خواهند کرد. محققان و دانشجویانی که به اتحادیه اروپا سفر می‌کنند، طبق دستورالعمل اتحادیه اروپا قرار می‌گیرند که قوانین نه‌چندان دشواری را برای ورود این گروه‌ها از کشورهای ثالث تعیین می‌کند.

  نگرانی‌هایی که محقق شد

با خروج انگلیس از اتحادیه اروپا و معاهده برگزیت، دانشگاه‌های این کشور خود را برای وضعیت دشواری آماده می‌کردند که پیش‌بینی می‌شد در ماه‌های آینده رخ دهد. این مساله زمانی نگران‌کننده شد که تقاضای ارسالی از سوی دانشجویان اتحادیه اروپا برای تحصیل در دانشگاه‌های انگلیس در مقاطع کارشناسی حدود 43درصد کاهش یافت. این اوضاع، زنگ خطری بود تا انگلیس تمام تلاش خود را برای بهتر شدن اوضاع انجام دهد. اما کاهش 56درصدی شمار متقاضیان اتحادیه اروپا برای تحصیل در دانشگاه‌های انگلیس، به بالاترین میزان خود تا 10 آگوست رسید و هنوز هم شوک بزرگی برای آموزش عالی این کشور محسوب می‌شود. این کاهش تقاضا تا حدی است که شمار دانشجویان متقاضی تحصیل در دانشگاه‌های انگلیس از 22 هزار و 430 نفر در همین زمان در سال گذشته به 9 هزار و 820 نفر در سال جاری رسیده است که کاهش چشمگیری را نشان می‌دهد.  کاهش شدید علاقه‌‌مندی به تحصیل در دانشگاه‌های انگلیس بین دانشجویان 27 کشور اتحادیه اروپا موضوعی بود که از همان روزهای نخست زمزمه جدایی انگلیس از برگزیت انتظار می‌رفت. این نخستین سالی است که دانشجویان اتحادیه اروپا درنتیجه توافق برگزیت، دیگر نمی‌توانند از شرکت وام‌های دانشجویی انگلیس وام و کمک مالی برای حضور در دانشگاه‌های این کشور دریافت کنند و به نظر می‌رسد این پایان دوران گذر برای خروج انگلیس از بلوک اروپا باشد. دانشجویان اتحادیه اروپا باید برای پرداخت شهریه دانشگاه‌های انگلیس یا پیش‌پرداخت شهریه، بیش از 12 هزار دلار یا حتی بیشتر بپردازند.

  کاهش جذب دانشجو از اروپای شرقی

به گزارشuniversityworldnews ، معاون آموزشی دانشگاه «کانونتری» می‌گوید: «درحالی‌که میزان جذب دانشجو از کشور آلمان همچنان بالاست، اما گزارش‌ها حاکی از آن است که پذیرش دانشجو از مجارستان و رومانی به‌شدت کاهش یافته است. این دانشگاه پیش‌بینی می‌کند از آنجا که بیشتر دانشجویان اتحادیه اروپا از اروپای شرقی وارد انگلیس می‌شوند، با توجه به کاهش چشمگیری که در ماه‌های اخیر شاهد آن بوده‌ایم، به‌زودی افت 80درصدی دانشجویان اتحادیه اروپا در دانشگاه‌های انگلیس محقق خواهد شد.»  این دانشجویان بدون دسترسی به وام‌ها و کمک‌های مالی حمایتی قادر به تأمین هزینه‌های شهریه برای تحصیل در دانشگاه‌های انگلیس نخواهند بود. مدیر مرکز خدمات پذیرش دانشگاه‌ها و کالج‌های انگلیس (UCAS) اظهار می‌کند که از 10 تا 27 آگوست، تجزیه و تحلیلی از متقاضیان مستقر، ازجمله افرادی که از اتحادیه اروپا و خارج از کشور در دانشگاه‌های انگلیس حضور یافته‌اند، منتشر خواهد شد. این فرآیند به دانشگاه‌ها و کالج‌ها کمک می‌کند تا بتوانند جای خالی دانشجویانی که هنوز ثبت‌نام نکرده‌اند، پر کنند. 56درصد کاهش پذیرش دانشجویان اتحادیه اروپا در نخستین آمار ارائه‌شده از سوی مرکز UCAS منتشر شد که با نتایج شورای مشترک صلاحیت‌ها و شروع تحلیل‌ها هم‌زمان بود. کاهش شمار دانشجویان از 27 کشور اتحادیه اروپا بسیار چشمگیرتر از آن چیزی است که تصور می‌شد. اما کارشناسان بر این باورند ارقامی که تا تاریخ 30 ژوئن برای درخواست پذیرش اعلام شده، نشان می‌دهد وضعیت تقاضای دانشجویان اتحادیه اروپا برای تحصیل در دانشگاه‌های انگلیس نسبت به قبل بهتر شده و امید می‌رود آمار پذیرش‌ها افزایش یابد.  این آمار نشان می‌دهد که علاقه دانشجویان اتحادیه اروپا به تحصیل در دانشگاه‌های انگلیس 43درصد کمتر شده، به‌طوری‌که شمار آنها از 49 هزار و 650 نفر به 28 هزار و 400 نفر رسیده است. این کاهش تعداد متقاضیان تا آخرین مهلت یعنی 30 ژوئن بیشتر برای کشورهای حساس به هزینه‌های تحصیلی در اروپای مرکزی و شرقی مانند بلغارستان است که 72درصد کاهش را نشان می‌دهد و حدود 1350 متقاضی از این کشور در سال 2021 در مقایسه با سال قبل کمتر شده است. تعداد دانشجویان مجارستانی پذیرش‌شده در دانشگاه‌های انگلیس 73درصد کاهش داشته‌ و نسبت به سال قبل 2400 متقاضی کمتر شده است. این رقم در رومانی 65درصد گزارش شده و حدود 1980 متقاضی تحصیل در انگلیس کاهش یافته است.

  هشدارهای تکان‌دهنده در آغاز سال

کاهش دانشجویان اتحادیه اروپا تاکنون مطابق با برآوردهایی صورت‌گرفته پیش رفته است، به‌طوری‌که در فوریه 2021 با عنوان خروج از اتحادیه اروپا، برآورد تأثیر بر آموزش عالی انگلیس صورت گرفت. این گزارش‌ها حکایت از آن دارد که تأثیر تغییرات سیاسی، روند کاهش ثبت‌نام دانشجویان سال‌اولی اتحادیه اروپا در مؤسسات آموزش عالی انگلیس را تا 57درصد و حدود 35 هزار و 540 نفر کاهش می‌دهد. طبق تحلیل‌های به‌دست‌آمده ازLondon Economics ، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین مشاوره‌های تخصصی سیاستگذاری و اقتصاد در اروپا، کاهش تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی تا مدت‌ها ادامه خواهد داشت. میزان بالای شهریه به‌ویژه بین دانشجویان اروپای مرکزی و شرقی، روی آمار دانشجویان تأثیر بسزایی می‌گذارد. این بدان معناست که با توجه به افزایش شهریه، تقاضا برای ثبت‌نام در مقطع کارشناسی دانشگاه‌های انگلیس مانند سال‌های گذشته افزایش نمی‌یابد.

  کاهش جهانی شدن پردیس‌های دانشگاهی

حذف امتیاز اعطای وام‌ها و کمک‌های مالی به دانشجویان اتحادیه اروپا که تمایل زیادی به تحصیل در دانشگاه‌های انگلیس داشتند، همراه با تصمیم این کشور برای عدم ادامه مشارکت در برنامه تبادل دانشگاهی اراسموس‌پلاس، تأثیر زیادی خواهد داشت. این مساله به‌طور مستقیم جهانی شدن پردیس‌های دانشگاه‌های انگلیس و حضور این دانشجویان را در دانشگاه‌های این کشور کاهش می‌دهد. خارج شدن از اراسموس به معنای کاهش 30 هزار نفری دانشجویان ورودی اتحادیه اروپا به دانشگاه‌های انگلیس است. این مساله تأثیر بسزایی بر تنوع پردیس‌های دانشگاهی و تجربه‌های دانشگاهی و فرهنگی آنها از دانشجویان خواهد داشت.

 افزایش جذب دانشجویان آسیایی

درحالی‌که دانشگاه‌های انگلیس روزهای دشواری را می‌گذرانند، به نظر می‌رسد کورسوی امیدی هم به چشم می‌خورد و آن افزایش پذیرش دانشجویان آسیایی در دانشگاه‌های این کشور است. با توجه به کاهش اقبال دانشجویان کشورهای اتحادیه اروپا به تحصیل در دانشگاه‌های انگلیس، دانشگاه‌های این کشور نگاه خود را وسیع‌تر کرده و به بررسی درخواست پذیرش‌هایی روی آورده‌اند که از کشورهای دیگر ازجمله کشورهای آسیایی برای آنها ارسال شده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که پذیرش دانشجویان خارج از اتحادیه اروپا از 9درصد در سال‌های گذشته یعنی از 33 هزار و 630 نفر به 34 هزار و 310 نفر تا 10 آگوست 2021 رسیده است که نسبت به سال‌های پیش از آن رشد خوبی را نشان می‌دهد. تعداد دانشجویان چینی متقاضی تحصیل در مقطع کارشناسی دانشگاه‌های انگلیس از 7 هزار و 490 نفر در سال 2019، به 8 هزار و 570 نفر در سال 2020 و نیز 9 هزار و 740 نفر در سال 2021 افزایش داشته است که این آمار با کل پذیرش دانشجویان اتحادیه اروپا در سال جاری برابری می‌کند. تقاضای ارسالی به دانشگاه‌های انگلیس از سوی دانشجویان چینی از 24 هزار و 430 نفر در سال 2020، به 28 هزار و 490 نفر تا 30 ژوئن افزایش یافته است.  گزارش‌ها بیانگر آن است که چین و هند دارای بالاترین جمعیت جالب‌توجه از دانشجویان تحصیلات تکمیلی در انگلستان هستند. علاوه‌بر این، به نظر می‌رسد میزان جذب دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه‌های انگلیس از مالزی، آمریکا و نیجریه در سال جاری رشد چشمگیری داشته است. این نخستین سالی است که شمار متقاضیان دانشجویان بین‌المللی خارج از اتحادیه اروپا از مرز 100 هزار نفر عبور کرده است. طبق این آمار، تا 30 ژوئن 2021 حدود 102 هزار تقاضای تحصیل در دانشگاه‌های انگلیس از غیر از اتحادیه اروپا ارسال شده، به‌طوری‌که باعث افزایش شمار تقاضاها از 514 هزار نفر به 551 هزار و 620 نفر شده است. شمار دانشجویان هندی که در دانشگاه‌های انگلیس مشغول تحصیل هستند از 2430 نفر در سال 2019، به 2680 نفر در سال 2020 و نیز 3200 نفر در سال جاری افزایش داشته است. این درحالی است که در سال 2019، 10 کشور اتحادیه اروپا- که در میان آنها ایتالیا، لهستان، یونان و آلمان بیش از هزار دانشجوی مستقر در دانشگاه‌ها را تشکیل می‌دادند و درحال‌حاضر، تنها فرانسه و اسپانیا به ترتیب دارای 1220 و 1210 دانشجو هستند- بیش از هزار متقاضی دارند.

همان‌طور که گفته شد، در این میان، تنها متقاضیان اتحادیه اروپا هستند که شمار آنها از 49 هزار و 650 نفر به 28 هزار و 400 نفر سقوط کرده است و این امر، ضرورت بازنگری دانشگاه‌های انگلیس در رویکرد استراتژیک خود در قبال مشارکت‌های اروپایی درصورت جبران خسارت ناشی از جذب دانشجو از نزدیک‌ترین کشورهای همسایه را نشان می‌دهد. دانشگاه‌ها در تصمیمات خود انعطاف‌پذیر بوده‌اند تا هرچه بیشتر دانشجویان را در دور نخست پذیرش خود در دانشگاه‌ها قرار دهند. آنها طی روزها و هفته‌ها تلاش می‌کنند همه دانشجویان متقاضی بتوانند فرصت مناسبی را برای تحصیل در دانشگاه‌های این کشور پیدا کنند. به‌طور قطع استفاده از مهارت‌ها و تجربیات این دانشجویان- که در طول حیات دانشجویی و زندگی خود به دست آورده‌اند- باعث پیشرفت آنها در بازار کار و ایجاد مزایای قابل‌توجهی برای انگلستان می‌شود. دانشگاه‌ها در بررسی پذیرش‌های خود، سلامت و ایمنی دانشجویان را در اولویت انتخاب خود قرار می‌دهند.