ندا اظهری، مترجم: بیش از یک سال‌ونیم از تعطیلی دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی در دنیا به دلیل شیوع همه‌گیری کرونا می‌گذرد و هر بار که موج بیماری شدت کمتری پیدا کرد و مقامات تصمیم به بازگشایی دوباره آنها گرفتند، بار دیگر موج دیگری آغاز شد و همین امر باعث شده که کلاس‌های درس دانشگاهی همچنان به صورت غیرحضوری و آنلاین ادامه داشته باشد. بسیاری از کشورهای دنیا به دنبال برنامه‌ریزی‌ها برای بازگشایی دانشگاه‌ها در سال تحصیلی جدید در فصل پاییز بودند که موج تازه‌ای از ویروس دلتا کرونا در دنیا شیوع پیدا کرد و هنوز هم جرقه‌هایی از آن گهگاه دیده می‌شود. اما با وجود اینکه هنوز این سویه جدید در بسیاری از کشورها رواج دارد و هر روز به شمار مبتلایان اضافه می‌شود، برخی دانشگاه‌ها تصمیم دارند به‌زودی کلاس‌های دانشگاه را از سر گیرند تا بتوانند ترم جدید تحصیلی را با حضور دانشجویان در کلاس‌های درس حضوری آغاز کنند. آنچه در این میان بیش از هر چیزی اهمیت دارد، این است که بسیاری از محققان و دانشمندان نسبت به بازگشایی دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی ابراز نگرانی کرده‌اند و بر این باورند که این اقدام دوباره می‌تواند شروع‌کننده موج تازه‌ای از کرونا باشد. مجله nature به‌عنوان یکی از معتبرترین مجله‌های علمی دنیا به این موضوع اشاره کرده است که می‌توان با انجام مداخلات لایه‌ای خطر ابتلا و شیوع کرونا را کاهش داد.

  چالش‌هایی که در بازگشایی دانشگاه‌ها رخ می‌دهد

به‌رغم تداوم همه‌گیری کرونا، اجرای فاصله‌گذاری‌های اجتماعی در بسیاری از کشورها کاهش یافته و برخی دانشگاه‌ها هم در سپتامبر 2020 بازگشایی شدند. در انگلیس حدود 2.3 میلیون دانشجو در حال تحصیل هستند که تنها در یک موسسه آموزشی، 40 هزار دانشجو در مقطع کارشناسی تحصیل می‌کنند. دانشگاه‌ها از بسیاری از شهرها جدایی‌ناپذیر هستند. مدیریت دانشگاه‌ها عملیات پیچیده‌ای می‌طلبد و در دوران همه‌گیری کرونا، به‌طور قطع بازگشایی دانشگاه‌ها چالش‌های خاصی را متوجه شهرها می‌کند که مهم‌ترین آنها، انتقال بیماری در سطحی گسترده است. در ژوئن 2020، انگلیس از یک استراتژی ملی خارج و به طرح مهار محلی همه‌گیری ملحق شد و این درحالی بود که تعداد موارد ابتلا در این کشور بسیار متغیر بود. اعمال محدودیت در مارس 2020 منجر به کاهش قابل‌توجه سفرها و جابه‌جایی‌ها شد و قرنطینه‌های محلی باعث کاهش بیشتر تحرکات اجتماعی در برخی مناطق کشور شد. در انگلیس، بازگشایی دانشگاه‌ها با رویداد سفرهای جمعی همراه است. حدود 80 درصد از دانشجویان برای تحصیل و شرکت در کلاس‌های درس دانشگاه از خانه خارج می‌شوند و مسافتی را طی می‌کنند. این اتفاق در ظاهر جزئی به‌طور همزمان می‌تواند جمعیت را در مقیاس ملی افزایش دهد و در صورت عدم مدیریت دقیق، قادر است شیوع بیماری را در مناطق مختلف تا حد زیادی افزایش دهد. با شروع ترم جدید، چالش‌های منحصربه‌فردی پیش روی دانشگاه‌ها قرار می‌گیرد. دانشجویان در زمان حضور در دانشگاه، تماس‌های اجتماعی زیادی را در طول روز در زندگی روزمره خود دارند. خوابگاه‌های دانشجویی غالبا زندگی مشترکی را باعث می‌شود به‌طوری که در سالن‌های محل اقامت، چندصد دانشجو زندگی می‌کنند. تدریس مداوم حضوری می‌تواند باعث تجمع شمار زیادی از دانشجویان در یک فضا شود و حتی بدون برگزاری جلسات بزرگ، باز هم کلاس‌های عادی باعث تماس نزدیک و طولانی‌مدت بین افراد می‌شود.  مورد بعدی به نظر می‌رسد که نرخ بالای انتقال ویروس در محیط دانشگاه به عوارض شدید بیماری بین دانشجویان منجر شود. در موارد شدید کووید- 19، اختلاف سنی قابل‌توجهی وجود دارد؛ چراکه افراد جوان‌تر و کم سن‌وسال‌تر معمولا علائم نسبتا شدیدی از خود نشان نمی‌دهند. درحال حاضر، کمتر از 0.2 درصد از مرگ‌ومیرهای ناشی از کووید در انگلیس به افراد زیر 30 سال مربوط می‌شود. دانشجویان معمولا در اوایل 20 سالگی هستند و با وجود این، بزرگسالان جوان مستعد ایجاد ابتلای دیگران به عفونت هستند. از این رو، خطر انتقال در آن گروه از جمعیت‌های دانشجویی وجود دارد که دانشجویان آسیب‌پذیرتر، افراد خارج از محیط دانشگاه و اعضای خانواده دانشجویان در زمان بازگشت آنها به خانه وجود دارد.

  بررسی مقیاس ارتباطات دانشجویان با خانواده و دانشگاه

برخی مطالعات، چالش‌های بازگشایی دانشگاه‌ها را در بحبوحه همه‌گیری کرونا بررسی کرده‌اند. محققان در این گزارش، به تجزیه و تحلیل داده‌های تماس اجتماعی با یک روش مدل‌سازی ریاضی مبتنی‌بر داده پرداخته‌اند تا تاثیر بازگشایی دانشگاه‌ها را بر انتقال کووید- 19 بررسی کنند. آنها الگوی انتقال بیماری را مشخص کرده و اثرات احتمالی کاهش‌دهنده مداخلات را بررسی کردند. محققان در نظرسنجی ارتباطات اجتماعی، 363 شرکت‌کننده را به‌عنوان دانشجو مطالعه کردند. این دانشجویان در مقایسه با دیگر شرکت‌کنندگان بیشترین ارتباط را با اعضای خانواده خود داشته‌اند. با وجود این، اگرچه این گروه نسبت به گروه دیگر شرکت‌کننده به‌طور متوسط ارتباطات بیشتری داشتند، اما شواهدی از تفاوت سیستماتیک در آنها به چشم نمی‌خورد. بیشترین تماس گروه دانشجویان در قالب ارتباطات اجتماعی با اعضای خانواده و دانشگاه بوده است. پژوهشگران برای ثبت الگوهای ارتباطی دانشجویان یک دانشگاه، اطلاعات جامع اسکان دانشجویان دانشگاه بریستول را برای سال تحصیلی 2020- 2019 استفاده کردند. داده‌ها شامل 20 هزار و 819 دانشجوی کارشناسی ثبت‌نام شده و 8501 دانشجوی کارشناسی‌ارشد ثبت‌نام شده در 6 دانشکده و 28 مدرسه بود. بیشتر دانشجویان زیر 30 سال هستند و حدود 92 درصد را تشکیل می‌دادند و بزرگ‌ترین مدرسه اقتصاد، امور مالی و مدیریت حدود 3674 دانشجو داشت. آنها از داده‌های به‌دست‌آمده از دانشجویان برای ایجاد ماتریس ارتباط مصنوعی برای ترکیب بین گروه‌های سالانه و مدارس آموزشی استفاده کردند. محققان از طریق کدپستی، ماتریس‌هایی را بین ارتباطات خانگی و دانشگاهی آنها برای هر سال تحصیلی و تمام سال‌ها ایجاد کردند. در سال‌های دوم و سوم، اندازه متوسط خانوارها به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته و ترکیب بین دانشگاه‌ها و مدارس افزایش می‌یابد و این بیانگر آن است که دانشجویان به احتمال زیاد با شخصی از دانشگاه، محل اقامت مشترکی دارند. ماتریس گسترده ارتباطی در سطح دانشگاهی، از 161 گروه دانشجو تشکیل شده که براساس 28 دانشگاه و 9 گروه سالانه تقسیم‌بندی شده است. ارتباطات دانشجویان با خانواده‌ها در طول سال کمتر شده و آمیختگی بیشتر در فضای دانشگاهی به‌ویژه در مقاطع آموزش کارشناسی‌ارشد بیشتر از مقطع پژوهش ارشد دیده می‌شود.

  احتمال شیوع همچنان وجود دارد

پژوهشگران در این روش، پویایی همه‌گیری را در جمعیت دانشجویی با استفاده از یک مدل تقسیم‌بندی تصادفی با مقادیر پارامترهای قابل قبول کووید بررسی کردند. به دلیل ساختار جمعیتی، تصادفی بودن آن و تعداد نسبتا کمی که در آن وجود دارد، تنوع ذاتی زیادی بین شبیه‌سازی‌ها با مقادیر پارامترهای یکسان وجود دارد. آنها میانگین را درنظر گرفته و فاصله 98 درصدی را پیش‌بینی کرده‌اند. در این بررسی‌ها مشخص شده است که دانشجویان سال اولی اصلی‌ترین عامل شیوع بیماری در دانشگاه‌ها هستند و به دنبال آن، دانشجویان سال دوم و سوم و دانشجویان ارشد آموزش قرار دارند. دانشجویان سال چهارمی و کارشناسی‌ارشد کمترین میزان آلودگی را منتقل می‌کنند.

طبق ارزیابی‌های صورت‌گرفته، تا پایان ترم اول، حدود 15 درصد از دانشجویان ممکن است به کووید مبتلا شوند. در روز آخر، حدود 54 مورد علامت‌دار گزارش شده و این درحالی است که 640 مورد هم مبتلای بدون علامت گزارش شده است. به‌طور متوسط، به ازای هر یک مورد دانشجوی علامت‌دار، 13 تا 15 دانشجوی بدون علامت در دانشگاه‌ها مشاهده می‌شود. این تعداد موارد ابتلا هر 7 تا 22 روز هم تقریبا دو برابر می‌شود. بدون اجرای اقدامات کنترل‌کننده، طبق ارزیابی‌های صورت‌گرفته، تا پایان دوران همه‌گیری حدود 68 درصد از دانشجویان به کرونا مبتلا می‌شوند. میزان پایین بروز علائم و آمار پایین میزان مرگ‌ومیر، آمار متوسط کشته‌ها را در جمعیت دانشجویی به صفر می‌رساند. عفونی بودن نسبی موارد بدون علامت برای تعیین مقیاس شیوع بیماری در دانشگاه مرکزی است. در این چارچوب، موارد بدون علامت یا شیوع کمتری دارند یا میزان ابتلا در آنها به اندازه موارد علامت‌دار است. در مقادیر متوسط، شیوع بیماری پس از دوره اول به اوج خود می‌رسد. برای ارزش‌های بالا، شیوع بیماری قبل از پایان دوره اول به اوج خود می‌رسد. در مقایسه با مورد اولیه، اگر موارد بدون علامت به اندازه موارد علامت‌دار 30 درصد عامل ابتلا به کرونا باشند، آنگاه انتظار می‌رود میزان ابتلا 0.06 درصد افزایش یافته و زمان ابتلا دو برابر یعنی به 12 روز افزایش یابد. با این اوصاف، بدون اقدامات کنترلی، حدود 36 درصد دانشجویان در پایان سال تحصیلی مبتلا به کووید- 19 می‌شوند.

  نکات ایمنی موثرند اما نه صددرصد

محققان مداخلات مختلفی را در مورد بازگشایی دانشگاه‌ها بررسی کردند که احتمال بار بیماری را در جمعیت دانشجویان کاهش می‌دهد. آنها اثربخشی هرکدام از این مداخلات را جداگانه و به صورت ترکیب با دیگر اقدامات مورد ارزیابی قرار دادند. آنها در ترکیبی از لایه‌های مختلف مداخلات موردنظر، ابتدا به سراغ مداخلات کم‌هزینه‌تر مانند استفاده از ماسک و فاصله‌گذاری‌های اجتماعی و فیزیکی و آزمایش جمعی از دانشجویان بدون علامت رفتند. آنها دریافتند که کاهش احتمال انتقال ویروس با انجام اقدامات ایمنی تا حد زیادی در کاهش شیوع بیماری در ارتباط است اما رعایت این اصول ایمنی خطر را به‌طور کامل از بین نمی‌برد. در نتیجه، محققان برآورد کردند که با کاهش 25 درصدی انتقال بیماری از طریق ارتباط و تماس با افراد غیرخانگی، زمان دو برابر شدن ابتلای اولیه بین 7 تا 20 روز است. به این طریق، احتمال ابتلای دانشجویان تا پایان ترم اول 9 درصد است و شمار دانشجویان علامت‌دار و بدون علامت در آخرین روز ترم به ترتیب به 30 و 360 نفر کاهش می‌یابد. کاهش انتقال تماس‌های غیرخانگی، تا 50 درصد زمان دو برابر شدن انتقال را به 13 روز افزایش می‌دهد و نیز تعداد دانشجویان مبتلا را در آخرین روز ترم به 16 مورد علامت‌دار و 188 مورد بدون علامت کاهش می‌دهد.

  کمتر شدن تعداد دانشجویان کاهش شدید ابتلا را به دنبال دارد

کاهش تعاملات میان دانشجویان و استادان در کلاس‌هایی که چهره‌به‌چهره برگزار می‌شوند، از 20 دانشجو به 15 دانشجو میانگین زمان دو برابر شدن ابتلا را به 11 روز رسانده و شمار دانشجویان مبتلا را در پایان ترم در موارد علامت‌دار به 33 مورد و در موارد بدون علامت به 403 مورد کاهش می‌دهد. به‌طور قطع هرچه تعداد دانشجویان در کلاس‌های حضوری کاهش یابد، به همان نسبت میزان شیوع ویروس و شمار مبتلایان نیز کاهش می‌یابد به‌طوری‌که اگر تعداد دانشجویان از 20 به 5 نفر کاهش یابد، ابتلا به‌طور قابل‌توجهی کمتر می‌شود و تعداد دانشجویان علامت‌دار به 11 و دانشجویان مبتلای بدون علامت به 140 نفر کاهش می‌یابد که کاهش حدود 4 برابری را به دنبال خواهد داشت.

کاهش تماس‌های مشترک دانشجویی

بدون اقدامات دیگر، کاهش اندازه حلقه‌های زندگی شامل تعداد دانشجویانی که از حمام و آشپزخانه‌های مشترک استفاده می‌کنند، از 24 به 20 یا 14، جزء مداخلات موثری است که می‌تواند شمار مبتلایان را به‌طور چشمگیری کاهش دهد. با وجود این، با رعایت اقدامات ایمنی، کاهش تعداد دانشجویان در تدریس حضوری و کاهش حلقه‌های ارتباطی، درصد کل دانشجویانی که تا پایان ترم اول آلوده می‌شوند، به 25 درصد کاهش می‌یابد. آزمایش جمعی دانشجویان بدون درنظر گرفتن علائم، در کاهش تعداد کل عفونت‌ها و میزان اولیه سرعت رشد همه‌گیری موثر بوده است. بنابراین، کاهش آموزش حضوری، اجرای اقدامات ایمنی و کاهش حلقه‌های ارتباطی جزء موثرترین روش‌ها برای جلوگیری از شیوع بیشتر ابتلا بین گروه‌های دانشجویی با بازگشایی دانشگاه‌ها محسوب می‌شود.