سیدمهدی طالبی، روزنامه‌نگار: سقوط پی‌در‌پی شهرهای مهم و مراکز ولایات افغانستان آن هم تنها پس از چند روز و یا حتی چند ساعت، نشان می‌دهد آتش جنگ چندان در این کشور زبانه نکشیده است، بلکه معاملات پشت‌پرده درحال دستاوردسازی برای طالبان است. چنین معاملاتی که دستان آمریکا، پاکستان، عربستان سعودی و برخی مقامات عالی‌رتبه افغانی در آن مشهود است، دیگر بازیگران ذی‌نفع در افغانستان را نیز به در پیش گرفتن احتیاط واداشته است.

تا لحظه نگارش این گزارش اخبار منتشرشده حاکی از آن است که تا عصر روز شنبه، شهر شرنه مرکز ولایت پکتیکا و شهر اسدآباد مرکز ولایت کنر نیز به تصرف طالبان درآمده‌اند. ولایت کنر پیش از این نیز محل فعالیت طالبان، داعش، ‏لشکر طیبه و شبکه‌ القاعده بوده است و به همین دلیل منطقه‌ای ناامن شناخته می‌شود.

به‌طور کلی تا روز گذشته مراکز ولایت‌های کنر، نیمروز، تخار، قندوز، جوزجان، سرپل، سمنگان، فراه، بغلان، بدخشان، غزنی، هرات، بادغیس، هلمند، قندهار، غور، زابل، لوگر، ارزگان، پکتیا و پکتیکا در اختیار طالبان قرار گرفته‌اند. با این حساب طالبان مراکز 21 ولایت از مجموع 34 ولایت افغانستان را در دست دارد و تنها 13 مرکز ولایت تحت کنترل دولت این کشور باقی‌مانده است.  

«قاری یوسف احمدی»، سخنگوی طالبان در بیانیه‌ای اعلام کرده است که تنها از 15 تا 22 مردادماه در مدت تقریبی یک هفته 10 ولایت افغانستان شامل ولایت‌های مهم قندهار، هلمند، هرات و بادغیس در دستان این گروه قرار گرفته است. هدی احمدی، نماینده پارلمان از ولایت لوگر می‌گوید طالبان به ولسوالی چهار آسیاب رسیده‌اند که تنها 11 کیلومتر با جنوب کابل فاصله دارد.

درحال حاضر شمال افغانستان همانند گذشته به نقطه مقاومت علیه طالبان تبدیل شده است. گرچه در شمال نیز بسیاری از مناطق به تصرف این گروه درآمده‌اند، اما فرماندهان جهادی این منطقه در ولایت بلخ به مرکزیت شهر مزارشریف تصمیم به مقاومت گرفته‌اند. روز جمعه این شهر شاهد حضور شماری از چهره‌های سیاسی، دولتی و جهادی بود که برای هماهنگی کنار هم جمع شدند. نیروهای تحت فرمان عطا محمد نور از فرماندهان جهادی برجسته شمال افغانستان و ژنرال دوستم از رهبران ازبک‌های این منطقه می‌کوشند تا دربرابر طالبان در مزارشریف بایستند. علی‌رغم ائتلاف این دو رهبر برجسته، اما حملات طالبان به شهر مزارشریف سنگین و در امواج گسترده‌ای بوده است. روز گذشته عطا محمد نور، فیلمی از خود منتشر کرد که نشان می‌داد وی در دروازه مزار شریف درحال بازدید از خطوط نبرد است، اما ساعاتی بعد گروه طالبان نیز دست به انتشار فیلمی زد که در آن نیروهایش در همان محل سخنرانی عطا محمد نور حضور داشتند. طالبان می‌گوید این دو فرمانده در تصمیمی اشتباه دست به مقاومت دربرابر این گروه زده‌اند و به‌زودی متوجه خطای خود خواهند شد.

مزار شریف در دوره نخست پیشروی طالبان در افغانستان طی دهه 1990 میلادی نیز محل تجمع نیروهای موسوم به ائتلاف شمال بود. در این دوره با سقوط کابل، پایتخت دولت برهان‌الدین ربانی، رئیس‌جمهور وقت افغانستان به شهر مزارشریف منتقل شده و تعداد زیادی از سفارتخانه‌های خارجی نیز با خروج از کابل در این شهر مستقر شده بودند. با این حال در آن دوره مزارشریف در تهاجم سنگین طالبان سقوط کرد؛ سناریویی که با توجه به شرایط کنونی احتمال تکرارش زیاد است.

در کابل پایتخت نیز اوضاع دست‌کمی از مزارشریف ندارد. بیش از 250 هزار نفر از مردم آواره شده از جنگ به این شهر پناه آورده و در پارک‌ها ساکن شده‌اند. از این تعداد 72 هزار نفر کودک هستند. برخی از گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که درصورت تصمیم طالبان برای حرکت به‌سمت کابل، این شهر نیز حداکثر طی سه روز سقوط خواهد کرد. به همین دلیل بسیاری از کشورهای اروپایی به همراه آمریکا درصدد تخلیه سفارتخانه‌های خود از این شهر هستند.

آمریکا، انگلیس و کانادا اعلام کرده‌اند در هماهنگی با یکدیگر تعدادی از سربازان خود را در فرودگاه کابل مستقر خواهند کرد تا بعد از خروج دیپلمات‌ها و کارمندان محلی سفارتخانه‌ها، از این شهر پشتیبانی به عمل آورند. آمریکا 3 هزار و انگلیس نیز 600 سرباز خود را به کابل اعزام می‌کنند، اما کانادا تعداد نیروهای خود را اعلام نکرده است. گفته می‌شود واشنگتن قصد دارد تمام کادر سیاسی و نظامی خود را از افغانستان خارج کند، اما لندن می‌گوید پس از خروج اکثر کامندان سیاسی خود سفارتش در کابل را با کمترین تعداد کارمند اداره خواهد کرد. اسپانیا، دانمارک، نروژ و هلند از تعطیلی موقت سفارتخانه‌هایشان خبر داده‌اند و فرآیند خروج تمامی کارمندان سفارتخانه‌هایشان را آغاز کرده‌اند. فنلاند نیز می‌گوید همگام با این کشور‌ها ۱۳۰ نفر از کارکنان محلی سفارت خود را از کابل خارج می‌کند. کشورهای غربی نگرانی زیادی از سرنوشت کارمندان محلی خود دارند، زیرا درصورت تسلط طالبان بر پایتخت شاید این گروه تهدیدی را متوجه دیپلمات‌های غربی نکند اما احتمال دارد دست به انتقام‌گیری از همکاران افغان آنها بزند. الیزا راگی، سخنگوی وزارت امور خارجه سوئیس نیز از قصد کشورش برای کاهش تعداد کارکنان سفارت خود به نصف خبر داده و اعلام کرده است که تنها سه نفر از آنها همچنان در افغانستان باقی‌ مانده‌اند که آنها را هم به‌زودی از این کشور خارج خواهد کرد.

در این میان اما دشوارترین راه برای خروج را آمریکا در پیش دارد، به‌گونه‌ای که ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا در منطقه که افغانستان را نیز تحت پوشش خود دارد، معتقد است خروج تمام کادر دیپلماتیک سفارت آمریکا امری «ناگریز» است. در همین حال سفارت آمریکا نیز فرآیند از بین بردن مدارک و دستگاه‌های حساس خود را آغاز کرده و حتی به‌دنبال خارج کردن پرچم‌های آمریکا از سفارتخانه است، زیرا پیش‌بینی‌هایش نشان می‌دهد درصورت سقوط کابل، این پرچم‌ها از سوی طالبان برای پروپاگاندا استفاده خواهند شد. برنامه واشنگتن درحال حاضر برنامه‌ریزی برای خارج کردن روزانه یک‌هزار نفر از کابل است. از این میان برخی از خارج‌شوندگان، نیروهای محلی سفارت آمریکا خواهند بود. واشنگتن به‌دنبال استقرار موقت این افراد در کشورهای منطقه به‌ویژه قطر است تا درصورت فراهم شدن شرایط آنها را به‌عنوان پناهنده در خاک خود پذیرش کند.

کانادا نیز اعلام کرده است در کنار خارج کردن کارکنان محلی خود از افغانستان به‌دنبال برنامه‌ریزی برای پذیرش بیش از ۲۰ هزار افغان در معرض خطر است؛ افرادی همانند رهبران جامعه زنان افغانستان، فعالان حقوق بشری و روزنامه‌نگاران.

در شرایطی که کشورهای غربی درحال فرار از افغانستان هستند سازمان‌های بین‌المللی از افزایش کشتار نظامیان در این کشور خبر می‌دهند. بنابر آمارهای سازمان ملل متحد در 6 ماه نخست سال جاری میلادی پنج هزار و ۱۸۳ غیرنظامی در افغانستان کشته و زخمی شده‌اند. از این میان 1000 کشته‌شده تنها مربوط به ماه جاری و زمانی است که پیشروی‌های طالبان شدت گرفته است.

فرار و یا خروج غیرمسئولانه کشورهای غربی از افغانستان این موضوع را در اذهان ایجاد کرده است که آنها در پی پیگیری سناریوی خاصی درباره افغانستان هستند. بر این اساس کشورهای غربی که به‌دلیل شکست در این کشور مجبور به خروج شده‌اند، به‌دنبال آن هستند تا با خروجی غیرمسئولانه از افغانستان باعث فروپاشی ساختارهای دولتی این کشور شوند. پس از وقوع چنین اتفاقی کشورهای غربی می‌توانند به‌زعم خود ارزش حضورشان در افغانستان را به دیگران ثابت کنند.

بازیگر دیگر این روزهای افغانستان اما پاکستان است. کشوری که به‌دلیل سیاست‌هایش همواره به‌دنبال تضعیف حاکمیت افغانستان و ایجاد بی‌ثباتی در این کشور بوده است. اسلام‌آباد که خود را از سه سمت محصور بین کشورهای چین، هند و ایران می‌بیند، تنها مسیر برای ایجاد نفوذ منطقه‌ای برای خود را در سمت شمال و کشور افغانستان می‌بیند؛ جایی که می‌تواند درصورت جنگ میان این کشور و دشمن قدیمی‌اش یعنی هند به عمقی راهبردی برای بازسازی ارتش پاکستان و مقاومت دربرابر تهاجم هندی‌ها تبدیل شود.

پاکستانی‌ها مقاصد خود درباره افغانستان را حتی در روزهای اخیر به شکلی علنی به زبان آورده‌اند. روز ۲۱ مرداد، عمران‌خان، نخست‌وزیر پاکستان، به خبرنگاران گفت: «سه چهار ماه پیش که رهبران ارشد طالبان به پاکستان آمده بودند، تلاش کردم آنها را [به صلح] ترغیب کنم... شرط آنها این است که تا زمانی که اشرف غنی در قدرت باشد، ما با دولت افغانستان مذاکره نخواهیم کرد.»  اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان در واکنش به این اظهارت اعلام کرد که «تعیین جانشین» او باید توسط مردم افغانستان انجام شود و «فرد دیگری» نمی‌تواند برای افغانستان «زعیم ملی» تعیین کند.

اشرف غنی در روز ۲۵ تیر در حاشیه کنفرانس بین‌المللی آسیای مرکزی و جنوبی در تاشکند ازبکستان نیز اعلام کرده بود: «برآوردهای اطلاعاتی نشان می‌دهد در یک ماه گذشته بیشتر از ۱۰ هزار جنگجو از پاکستان و دیگر مناطق به افغانستان آمده‌اند و همچنین ناظران بین‌المللی هم گفته‌اند که رابطه طالبان با تروریست‌های بین‌المللی قطع نشده است.»

یکی از مهم‌ترین مسیرهای پشتیبانی پاکستان از طالبان در افغانستان تامین نیرو برای این گروه از پشتونستان پاکستان است. افغانستان حدود 38 میلیون جمعیت دارد. بنابر آمارها بین 45 تا 60 درصد از مردم افغانستان پشتون هستند. با این حساب جمعیت آنها بین 17 میلیون تا 23 میلیون نفر است. این درحالی است که بر اساس آمارهای سال 2020، تعداد پشتون‌های ساکن در پاکستان 42 میلیون نفر بوده است؛ چیزی درحدود دوبرابر جمعیت پشتون‌های ساکن در افغانستان. از این‌رو پشتونستان پاکستان یکی از مراکز بزرگ برای تقویت گروه طالبان است. از سوی دیگر افراط‌گرایی مذهبی در پشتونستان پاکستان بیش از پشتونستان افغانستان است و مدارس بزرگی از سوی عربستان و فرقه‌های متعصب مذهبی در آنجا دایر شده است. به همین دلیل است که بسیاری جنایات طالبان در دهه 1990 میلادی را اکثرا مربوط به پاکستانی‌هایی می‌دانند که برای کمک به طالبان وارد افغانستان شده بودند. هرگاه که گروه طالبان با ضعف نیرو روبه‌رو می‌شود، ده‌ها هزار طلبه مدارس دینی مستقر در پشتونستان پاکستان با راهنمایی علما و اساتید خود که تحت حمایت مالی عربستان و هدایت سازمان اطلاعات پاکستان هستند، پس از مسلح شدن عازم افغانستان می‌شوند. به همین دلیل طالبان با وجود تلفات بالا در درگیری‌هایش در جنگ با آمریکا، دولت افغانستان و حتی مجاهدین هیچ‌گاه دچار کمبود نیرو نشده است.

در همین رابطه مطالب زیر را بخوانید:

میراحمدرضا مشرف، روزنامه‌نگار:/ سرنوشت تعامل جامعه جهانی با طالبان (لینک)

مصیبت بی‌پایان مردم افغانستان (لینک)