هنر هم‌آهنگی با مضمون

حسام‌الدین سراج، خواننده موسیقی ایرانی: آلبوم موسیقی وداع 1 و 2 را که منتشر کردم، بازخوردهای بسیار خوبی از مردم گرفتم. طبیعتا این اتفاق برایم خیلی شیرین بود. همیشه معتقدم اگر کاری بویی از حقیقت و درستی برده باشد مردم به صورت طبیعی نسبت به آن واکنش مثبت نشان می‌دهند و دوستش می‌دارند، این یک امر طبیعی است؛ اما درباره کلمه مناسبتی باید بگویم کلمه جالبی نیست و درباره وداع هم آن را نمی‌پذیرم، چون موضوع امام حسین(ع) و قیامش در هیچ زمان و عنوانی نمی‌گنجد و نمی‌توان آن را مناسبتی نامید. هر جا مبارزه با ظلم اتفاق بیفتد، قاعدتا بهترین الگو و سرمشق حضرت امام حسین(ع) و یارانش هستند.

بخشی از این کارهای موجود در آلبوم هم خاطرات مجالس مرحوم پدرم بوده است. پدر من روحانی بود، اما به هنر و شعر خیلی علاقه داشت. با استاد تاج اصفهانی و مرحوم استاد حسن کسایی دوستی نزدیکی داشت و خانه‌مان به‌نوعی محفلی ادبی‌ ـ‌ موسیقایی بود. او روحانی خاصی بود، شعرهای عمان را می‌خواند و گریه می‌کرد. من هم در محفل پدر به اشعار عمان علاقه‌مند شدم.

در این دو آلبوم هم اشعاری از عمان سامانی، قیصر امین‌پور، ابراهیم درویشی و غلامرضا کافی هم استفاده کرده‌ایم که به نظرم شعرهایی بسیار تاثیرگذارند و مخاطبان هم به آنها دقت خاصی داشته و درباره‌شان سوال می‌پرسیدند. هیچ‌وقت نی‌نامه قیصر امین‌پور از یادم نمی‌رود و واقعا شاهکاری در شعر فارسی است. این بیتش را خیلی دوست دارم که می‌گوید:
ز دست عشق در عالم هیاهوست

تمام فتنه‌ها زیر سر اوست...

شعرهای او و به‌خصوص نی‌نامه‌اش مضمون و بیان تاثیرگذاری داشته و چند لایه است‌. قیصر از آن دسته شاعرانی است که هنوز به خوبی او را نشناخته‌ایم و نسل‌های بعد پی به قوت شعر او می‌برند. اما درباره شعر عمان باید بگویم صنعت شعر بسیار قوی دارد. سروده‌های او جز اینکه مرثیه است، یک فضای لطیف و شاعرانه دارد که اگر آن را به ‌صورت آزاد هم بخوانید روی شما تاثیر می‌گذارد. از طرف دیگر، مضامین را به‌صورت کنایی بیان می‌کند و این موضوع بر خلاف اغلب مراثی امروز است که صریح و بی‌پروا حرف می‌زنند.

برای بیان واقعه عاشورا بیان کنایی و غیرمستقیم تاثیرگذاری بیشتری دارد و در خلق وداع این نکته را مدنظر داشتیم، این موضوع حرف و نظر من نیست. اصولا بزرگان قائل به این هستند که نباید واقعه عاشورا را به صورت مستقیم بیان کرد، چون در این ماجرا آنقدر شقاوت هست که بیان مستقیم آن اهل دل را آزار می‌دهد و از طرف دیگر قبح عمل را محو می‌کند. عمان وقتی می‌خواهد درباره واقعه کربلا حرف بزند، با ‌برائت استهلال‌ ابتدا مقدمه‌ای را بیان می‌کند و بی‌مقدمه وارد اصل موضوع نمی‌شود. شرحی که او از وقایع می‌دهد آنقدر زیباست که اگر شما وارد اصل ماجرا هم نشوید اشک‌تان جاری می‌شود، به همین جهت خیلی ارزشمند و خاص است و آدم‌های خاصی هم سراغ اشعارش می‌روند. نمونه‌اش هم دیالوگ‌های بین امام حسین(ع) و حضرت علی‌اکبر(ع) است. می‌گوید:
نرگست با لاله در طنازی است
سنبلت با ارغوان در بازی است

بعد می‌گوید:

بیش از این بابا دلم را خون مکن
زاده لیلا مرا مجنون مکن

همان‌طور که می‌دانید نام مادر حضرت علی‌اکبر(ع) لیلاست. ببینید مراعات النظیر لیلا و مجنون را چقدر زیبا استفاده می‌کند و علاوه‌بر ایجاد صنعت شعری چگونه مخاطب را با خود همراه می‌کند.

بعضی‌ها می‌گویند‌ چرا وارد این فضاها می‌شوی؟ و معتقدند ورود کارهای مذهبی به موسیقی ایرانی موجب از دست‌دادن مخاطب می‌شود، اما من با این موضوع موافق نیستم و همیشه گفته‌ام دین با موسیقی منافات ندارد. به نظرم کسی می‌تواند در این زمینه اظهار‌نظر کند که اهل موسیقی باشد و نسبت به آن آگاهی داشته باشد. ارائه اثر مهم است، یعنی اگر موسیقیدانی بگوید دین با موسیقی منافات ندارد و یک نمونه و الگو برای این حرف ارائه دهد، حرفش قابل تامل است. من همیشه تلاش کرده‌ام چنین کاری را انجام دهم.