سفیر روسیه در زمین انگلیسی‌ها بازی کرد

علی مزروعی، روزنامه‌نگار: مسعود رضایی، استاد تاریخ معتقد است که دولت روسیه باید نسبت به رفتارهای سفیرش دقت داشته باشد. او اگرچه بر عذرخواهی سفارت روسیه تاکید می‌کند اما این را هم می‌گوید باید مراقب حرکاتی باشیم که به نام دفاع از کشور و ملت ایران درصدد بزرگنمایی بیش‌از اندازه این قضیه هستند و می‌خواهند این بزرگنمایی را به عاملی تنش‌زا و تضعیف‌کننده برای همکاری‌های ایران ‌و روسیه تبدیل کنند. متن این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

سفرای دو کشور انگلیس و روسیه تصویری پرحاشیه در ایران گرفتند و آن را به یادمان تاریخی کنفرانس تهران ارجاع دادند. محتوای این کنفرانس چه بود؟

انگلیس، اتحاد جماهیر شوروی و آمریکا در جنگ جهانی دوم در مقابل آلمان نازی و ایتالیای فاشیسم با یکدیگر متحد شدند. با توجه به اینکه آلمانی‌ها نتوانستند در دو جبهه غرب و شرق به‌طور همزمان بجنگند، دچار ضعف شدند و شکست خوردند. در تهران سران سه کشور متفق برای پی‌ریزی مسائل بعد از پیروزی خودشان بر آلمان جمع شدند. در اینجا مذاکراتی داشتند. البته این هم تنها مذاکرات آنها نبود و آنها مذاکرات متعددی را در جاهای مختلفی داشتند، اینها هماهنگی‌های لازم را برای دوره بعد از پیروزی خودشان انجام می‌دادند.

نسبت این کنفرانس- که در سال 1943 برگزار شد- با ایران چیست؟

آن زمان کشور ما توسط قدرت‌های غربی و شرقی کاملا تصرف شده بود، یعنی یک‌سوم شمالی کشور ما در تصرف ارتش سرخ شوروی بود و دو سوم آن‌هم در تصرف نیروهای آمریکایی و انگلیسی بود. آنها زمانی که در شرایط اشغال برای مذاکره وارد ایران می‌شوند، احساس این را نداشتند که وارد یک کشور مستقل شده‌اند. به همین دلیل هم بود که برای ورود به ایران از کسی اجازه نگرفتند و بعد از آن‌هم شاه این مملکت را به‌حساب نیاوردند و او را در جلسات‌شان راه ندادند، علی‌رغم اینکه شاه دست‌نشانده انگلیس بود، راه ندادن شاه مملکت به جلساتی که در ایران برگزار می‌شد، یک توهین به مردم ایران محسوب می‌شود.

بازثبت تصویری مشابه تصویر کنفرانس تهران، در ایران باید چه واکنشی را به‌دنبال داشته باشد؟

ما باید درمورد این ماجرا رفتار متعادلی داشته باشیم، یعنی از یک‌طرف خواستار این باشیم که دولت روسیه نسبت به این‌گونه رفتارهای سفیر خودش دقت نظر داشته باشد و تذکرات لازم را به او بدهد و به‌نحو مقتضی از این اتفاقی که ولو به‌صورت سهوی رخ‌داده است، عذرخواهی و دلجویی کند. از طرف دیگر باید مراقب این باشیم کسانی در آتش این ماجرا ندمند و آن را بیش از آنچه لازم است داغ نکنند و درپی این نباشند که به‌طورکلی روابط ما با کشور روسیه به هم بخورد.  غربی‌ها گمان می‌کنند هرچه پیوندهای شرقی ما از بین بروند، ما دربرابر کشورهای غربی ضعیف می‌شویم و احتمال اینکه از سر ناچاری به آنها رو بیاوریم، بیشتر خواهد شد، بنابراین ما باید مراقب این قضیه باشیم و یک رفتار متعادل و معقول را در پیش بگیریم. فارغ از اینکه با چه انگیزه‌ای سفیر روسیه و سفیر انگلیس با هم در آن محل ملاقات کردند و عکس گرفتند، نتیجه عملی آن بد بود. یک سفیر باید آنقدر هشیاری و دقت و مراقبت داشته باشد که بداند هر عملی انجام می‌دهد، هر حرفی می‌زند و هر عکسی که می‌گیرد چه تاثیراتی را بر جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند، خواهد داشت. طبیعتا سفیر روسیه با جامعه، تاریخ، حساسیت‌ها و تاریخ مردم ایران آشناست و حتی اگر صحبت او درمورد علت این دیدار را حمل بر صحت هم بکنیم باید بگوییم که او به‌خاطر این بی‌دقتی که در رفتار و عملکردش داشته است، از مردم عذرخواهی کند. به‌نظر می‌رسد که به‌هرحال روابط‌مان با کشور روسیه روابط دوستانه‌ای است و برای یکدیگر احترام متقابل قائل هستیم و دولت روسیه هم به‌نظر من باید نسبت به این قضیه از خودش حساسیت نشان بدهد برای اینکه این روابط ما بر اثر چنین رفتارهایی دچار خدشه نشود. البته درمورد انگلیس می‌شود به نوع دیگری فکر کرد. انگلیسی‌ها همواره رفتارهای مکارانه و متکبرانه داشته‌اند و دولت آنها دولت خبیثی است که درطول تاریخ ایران از زمانی که انگلیسی‌ها پای‌شان در ایران باز شد از هیچ‌اقدامی برای تضعیف ایران و ایرانی فروگذار نکردند. گاهی اوقات این اقدامات حملات ناوهای توپ‌دار به خاک ما و پیاده کردن سرباز بوده و گاهی هم با رفتارها و شکل و شمایل دوستانه این کار را انجام می‌دادند، حتی در دوران پهلوی هم که روابط دوستانه‌ای داشته‌اند آنها در پی حداکثر چپاول اقتصاد، مردم و کشور ایران بوده‌اند.

با توجه به اینکه شما مطالبه‌تان به‌نوعی عذرخواهی کشورهای متخطی بود، ما با دو واکنش مواجه شدیم؛ یکی واکنش قالیباف که قاطعانه گفت سفرا باید عذرخواهی کنند وگرنه اقدامات دیپلماتیک صورت می‌گیرد و دیگری واکنش وزارت خارجه ایران که از دو سفیر دعوت کرد و درنهایت هم به اظهار تاسف از جانب سفرا ختم شد.

من با دولت خبیث انگلیس اصلا کاری ندارم و تکلیفش معلوم است. او را دوست خودمان هم خطاب نمی‌کنیم و همیشه به دولت انگلیس به‌عنوان دولت حریفی نگاه می‌کنیم که درصدد ضربه زدن به ماست. اما درباره روسیه معتقدم که ما می‌توانیم این عمل سفیر روسیه را حمل بر اشتباه کنیم نه حمل بر سوءنیت. به‌عبارتی سفیر روسیه آن دقت‌نظر لازم را نداشته و سهوا دچار این رفتار ناشایست شده است، بنابراین در این صورت کشور روسیه و سفیرش می‌توانند از این اشتباه سهوی خود عذرخواهی کنند. از طرف دیگر ما باید مراقب بعضی از حرکاتی باشیم که به نام دفاع از کشور و ملت ایران درصدد بزرگنمایی بیش ‌از اندازه این قضیه هستند و می‌خواهند این بزرگنمایی را به عاملی تنش‌زا و تضعیف‌کننده برای همکاری‌های ایران ‌و روسیه تبدیل کنند. آنهایی که این کار را می‌کنند عمدتا هدف‌شان این است که با از بین بردن یا تضعیف روابط و پیوندهای منطقه‌ای ایران، زمینه را به‌گونه‌ای فراهم کنند که ما را دربرابر فشارهای غرب تضعیف کنند، بنابراین ازیک‌طرف ما باید به‌دنبال این باشیم که سفیر روسیه رفتار خودش را در ایران اصلاح کند. همچنین دولت روسیه نسبت به نحوه رفتار سفیرش در ایران دقت و حساسیت لازم را داشته باشد و به او تذکرات لازم را بدهد تا از تکرار رفتارهایی که احساسات مردم ایران را جریحه‌دار می‌کند، خودداری کند.