فاطمه سیاحی، روزنامه‌نگار: خبرگزاری‌های سعودی روز چهارشنبه ۴آگوست (14 مرداد)، از برپایی کنگره «هم‌افزایی مراجع دینی عراقی» در مکه مکرمه خبر دادند. مقامات برگزارکننده این نشست اعلام کرده‌اند که هدف از این نشست ایجاد «وحدت کلمه» در میان مذاهب اسلامی عراق است. این کنگره که با سخنرانی «احمد حسن‌الطه»، از علمای مجمع فقهی اهل‌سنت عراق آغاز شد، در طول برگزاری توسط شبکه‌ تلویزیونی سعودی «العربیه» پوشش داده شد. متولی برگزاری نشست نیز موسسه بزرگ سعودی «رابطه العالم الإسلامی/اتحادیه جهان اسلام» است.

باوجود ادعاها و تبلیغات صورت‌گرفته پیرامون «هم‌افزایی مراجع دینی عراقی» و تاکید بر اصولی همچون مبارزه با تروریسم و وحدت جامعه‌ دینی عراق در این نشست، اما سابقه بد برگزارکنندگان چنین نشستی در عمل موجب اعتراض بسیاری از متفکران مسلمان و واکنش مردم عراق شده است.

برگزاری کنگره‌ای درباره مراجع عراق آن هم با حضور میهمانان محدود و گزینش‌شده، قبل از آنکه بخواهد موجب وحدت‌بخشی باشد، بیشتر می‌تواند باعث تفرقه شود.

افرادی که در این نشست تحت‌عنوان مراجع تقلید عراقی حضور پیدا کردند تقریبا هیچ‌کدام شناخته‌شده نبوده و از پایگاه اجتماعی خاصی نیز برخوردار نیستند. این مساله درباره علمای سنی‌مذهب دعوت‌شده نیز صادق بود، به‌گونه‌ای که هیچ‌کدام از بین افراد میانه‌روها نبودند. نکته‌ مهم‌تر آنکه در این نشست سعودی‌ها عملا از جایگاه رهبری شیعیان عراق توسط آیت‌الله سیستانی گذر کردند تا به‌نوعی گامی برای هدف قرار دادن این بیت شیعی برداشته باشند. در نشست هیچ‌یک از افراد نزدیک به آیت‌الله سیستانی حضور نداشتند. باوجود این، برگزارکنندگان سعودی کنگره «هم‌افزایی مراجع دینی عراقی» اصرار داشتند که افراد حاضر در این کنگره نمایندگان کل مراجع تقلید شیعه و سنی هستند که البته این تعمیم به مذاق مردم عراق خوش نیامد. افرادی که تحت‌عنوان مراجع شیعه و سنی در این نشست شرکت کرده بودند به‌ هیچ‌عنوان ظرفیت آنکه بتوان به آنها نماینده کل شیعیان و اهل‌سنت عراق گفت، نداشتند.

حالا پس از گذشت روزها از برگزاری این کنگره، واکنش‌ها و تحلیل‌ها نشان می‌دهد عربستان سعودی نه‌تنها در پروژه‌ ایفای نقش رهبری جهان اسلام و مرجع‌سازی دروغین شکست خورده، بلکه در مظان اتهام نیز قرار گرفته است. دعوت عربستان از شخصیت‌های گمنام به‌عنوان «مراجع دینی شیعه» سبب برانگیخته شدن حساسیت‌های مذهبی فراوانی در عراق شد. حتی کارشناسان سیاسی این کشور چنین سوالی را در رسانه‌ها مطرح کردند که هدف ریاض از چنین کاری، آن هم در آستانه‌ انتخابات عراق چه بود؟ آیا چنین اقدامی، نتیجه‌ای جز اختلاف و عصبانیت عمومی را در پی داشت؟

 بدیهی ا‌ست که جامعه‌ عراق-به‌عنوان قربانی خشونت، تروریسم، سَلَفی‌گری و ارتجاع عربی- دیگر تحمل چنین سناریوهای شومی را ندارد و قویا در مقابل اهداف غیرانسانی آن می‌ایستد. ریاض در شرایطی که برای پایان دادن به جنگ یمن تحت‌فشار است و در سوی دیگر در بغداد چندین دور مذاکره با هیات ایرانی داشته و درحال‌حاضر نیز منتظر «نشست سران کشورهای همسایه و دوستان عراق» در بغداد است، چه دلیلی دارد که مهم‌ترین پرونده‌های امنیتی-سیاسی خود را رها کند و نگران وحدت اسلامی در عراق باشد!

در یک چشم‌انداز واقع‌بینانه و راهبردی، بسیاری از کارشناسان و ناظران تحولات منطقه به‌خوبی می‌توانند درک کنند که اقداماتی نظیر برگزاری این کنگره تا چه حد برای عربستان هزینه در برخواهد داشت. چنین اقدامی تنها موجب افزایش اتهامات علیه ریاض و پس از آن، باز شدن پرونده‌های اعتقادی-سیاسی گذشته‌ رژیم سعودی می‌شود. همان‌طور که دکتر «احمد راسم‌النفیس»، نظریه‌پرداز بزرگ شیعه در مصر می‌گوید: «عربستان سعودی قبل از این، در مالزی میلیاردها دلار پول خرج کرد و عاجزانه از تمام دنیا خواست با شیعیان مقابله کنند. چرا کسی ریاض را به دخالت در امور داخلی کشورها متهم نمی‌کند؟!» این اندیشمند مصری در جای دیگری و در پاسخ به مقایسه شدن نقش ایران در گفت‌وگوهای بین افغانستانی‌ها و مذاکرات بین گروه‌های افغانستانی در تهران، با این اقدام سعودی تاکید می‌کند: «اولا این یک میزبانی صلح‌آمیز از سوی ایران و بدون هیچ اکراه و اجباری از سوی اطراف افغانستانی بود. دوم اینکه کارویژه‌ دیپلماسی بازداشتن طرف مقابل [هرچند طالبان و مرتکب جرم باشد] از جنایات بیشتر و کنترل قدرتش به‌وسیله‌ قدرت دیگر باشد؛ استفاده از این اصل برای هر دولتی مجاز است. نکته‌ سوم آنکه مذاکره‌ سعودی با «مراجع» به نام دولت یک خطای راهبردی ا‌ست؛ چراکه عراق دولت و حاکمیت خاص خود را دارد و همگان با هر نیتی موظفند به جایگاه آن احترام بگذارند. دولت نماینده‌ کل مردم است، درحالی‌که مراجع هرکدام نمایندگان یک فرد مسلمان [جدای از شیعی یا سُنی بودنش] هستند.» دکتر احمد راسم‌النفیس صحبت‌های خود را با ذکر این نکته به پایان برد که «مراجع عراقی، تنها نمایندگان مقلدان عراقی خود نیستند؛ بلکه می‌توانند نمایندگان اعتقادی-مذهبی ملل آفریقایی نیز باشند. جدای از این نکته که خیلی از مراجع ساکن عراق، اصالتا عراقی نیستند؛ و این نقطه‌ضعف آنان نیست، بلکه گواهی بر نقش جهانی آنهاست.»

یکی دیگر از واکنش‌های مهم به این کنگره به دکتر علی المؤمن، نظریه‌پرداز مشهور تشیع اختصاص یافت. وی ابتدا در مقاله‌ای به معرفی ماهیت و اهداف «اتحادیه جهان اسلام» به‌عنوان متولی برگزاری کنگره‌ مراجع عراق پرداخت و نوشت: «این اتحادیه نهادی برای گسترش افکار وهابیت در جهان و مبارزه با آن‌چیزی ا‌ست که وهابیون تحت‌عنوان باورهای کفرآلود، فاسد و منحرفِ منسوب به اسلام می‌نامند؛ جایی که تشیع، تصوف و معتزله از مثال‌های بارز آن محسوب می‌شوند.» وی ادامه می‌دهد: «بودجه سالانه اتحادیه جهان اسلام برای مبارزه جهانی با تشیع در سال جاری هجری ۸۵ میلیون دلار بوده است. مجموع کتاب‌ها، مقالات، مطالعات، مقالات، سخنرانی‌ها، سمینارها و فتواهایی که این نهاد برای تکفیر و مبارزه با شیعیان از سال ۱۹۷۹ تاکنون منتشر کرده است شامل بیش از ۳۰۰۰ اثر جعلی و دروغین می‌شود. علاوه‌بر موارد فوق، این اتحادیه بر شبکه‌ای جهانی معروف به نام «شبکه جهانی مبارزه با ترویج تفکر شیعی» نظارت دارد که شامل تقریبا ۱۵۰۰ سازمان، موسسه، مرکز و دفتر نمایندگی است که در پنج قاره جهان فعال هستند.»

دکتر علی المؤمن اضافه می‌کند: «یکی از برجسته‌ترین روش‌های این سازمان در مبارزه با تشیع، روش «نفوذ» است. هدف از آن این است که واقعیت‌های شیعی را از درون آن نابود کند. در این روش برخی فعالان شیعه را برای مبارزه با روند کلی تشیع جذب کرده و آنها را به‌عنوان «چهره‌های شیعیِ جایگزین» به مردم معرفی می‌کنند.» به نظر می‌رسد این همان کاری است که به‌وسیله‌ کنگره‌ مکه درصدد انجامش هستند و البته با واکنش‌های قاطع مواجه شد. این اندیشمند در اقدامی جالب طی یک نامه به رئیس اوقاف شیعیان عراق، پیشنهاد می‌دهد که کنفرانسی برای مراجع سعودی در نجف برپا شود! در مقدمه‌ این نامه آمده است: «برمبنای آگاهی شما از ضرورت و مسئولیت ایجاد صلح اعتقادی در پادشاهیِ دوست -عربستان سعودی- و حفاظت از پیروان فرقه‌های اسلامی در مقابل فتواهای تکفیری [که هنوز توسط موسسه‌ رسمی مذهبی وهابی سعودی پس از گذشت سه قرن تاکنون، به‌ویژه علیه مذهب شیعه صادر می‌شوند] ما پیشنهاد می‌کنیم که ابتکار عملی را جهت برگزاری کنفرانسی متشکل از مراجع عربستان سعودی در نجف به ریاست خود داشته باشید!»

دکتر جمعه العطوانی، رئیس مرکز مطالعات و تحقیقات سیاسی افق در بغداد از دیگر افرادی بود که نسبت به این کنگره واکنش قابل‌توجهی داشت. وی در بیانیه‌ای رسمی می‌گوید: «آنچه به‌طور خاص من را نگران می‌کند این نکته است که افراد حاضر در آن کنگره، خود را به‌عنوان «مرجع» پذیرفته‌اند؛ کسانی که در مراکز و حوزه‌های متوسط نجف حائز مرتبه‌ اجتهاد هم نشده‌اند! پذیرش چنین افرادی به‌عنوان «مراجع تشیع» نشان‌دهنده بالاترین سطوح دروغگویی، جعل و فریب‌کاری است.»

او ادامه می‌دهد: «نکته‌ شگفت‌انگیز دیگر این است که این افراد، در کشور حامی تروریسم، رژیم افراط‌گرای سیاسی و نظام اطلاعاتی‌ای جمع شده‌اند که علیه کشور ما توطئه کرده و با فتاوا و پول از تروریست‌ها حمایت می‌کنند. در جریان تروریسم، رجال مذهبی سعودی‌ها (وهابی‌ها) برای شیعیان عراق، آرزوی مرگ کرده و داعشی‌ها را شهید می‌نامیدند. سرویس اطلاعاتی سابق عربستان به ریاست بندر بن‌‌سلطان، عراقی‌های شیعه را به نابودی و مرگ تهدید می‌کرد؛ و حالا کسانی که خود را مراجع می‌نامند، در زیر پرچم دولت فتنه و کفار [سعودی ها] گرد هم آمده‌اند.»

براساس این مشاهده می‌کنیم که دعوت‌شدگان سعودی، حائز هیچ جایگاه اجتماعی و مقبولیت مذهبی‌ای در عراق نیستند. البته این افراد در اختتامیه کنگره در بیانیه پایانی خود را با نام دولت و ملت عراق، قدردان حکومت سعودی دانستند. این اقدام افراد گمنام حاضر در نشست عربستان تنها دایره‌ واکنش‌ها و انتقادات مردم عراق و کارشناسان منطقه‌ای را علیه این افراد و ریاض گسترش داد. عربستان سعودی سعی داشت در آستانه‌ دو رویداد مهم سیاسی و مذهبی [انتخابات و ماه محرم] فضای سیاسی عراق را به نفع خود تحت‌تاثیر قراردهد؛ که البته پروژه‌ «مرجع‌سازی» این کشور به‌دلیل مشکلات عدیده‌اش همانند گذشته و دفعات قبل یک تاکتیک شکست‌خورده باقی ماند.