رویای هسته‌ای پکن

سهیل سیدجمالی، روزنامه‌نگار: جمعه 15 مرداد 1400 نشست سران کشورهای عضو «آ سه آن» به‌صورت مجازی برگزار شد. در این نشست که بیش از 12 کشور آسیایی و ایالات متحده مشارکت داشتند، وزیر امورخارجه آمریکا از تحرکات و بلندپروازی‌های چین به‌شدت انتقاد و تاکید کرد کشورش بسیار نگران پیشرفت‌های هسته‌ای چین است. دیگر اعضای این نشست که از قدرت‌های بزرگ اقتصادی در قاره آسیا و عمدتا هم‌پیمانان سنتی غرب در این نقطه از جهان هستند نیز از رشد سریع چین به‌عنوان یک قدرت اقتصادی و نظامی بسیار ابراز نگرانی کردند. در چند سال گذشته، نگرانی غرب به‌ویژه آمریکا به‌ رشد اقتصادی چین به‌عنوان برترین بازیگر مالی جهان معطوف بوده اما این نگرانی‌ها امروزه از حالت صرفا اقتصادی و صنعتی به‌ دغدغه‌های نظامی و حتی هسته‌ای نیز کشیده شده است. چین نه‌تنها بودجه نظامی خود را در سال‌های اخیر افزایش داده است، بلکه گزارش‌های جدید دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا حاکی است پکن درحال تبدیل شدن به ‌یک قدرت اتمی در کلاس جهانی است. طبق این گزارش‌ها چین به‌سرعت درحال گسترش زرادخانه هسته‌ای خود بوده و میزان قابل‌توجهی زاغه‌های نظامی را که ظاهرا محل انبار کردن کلاهک‌های هسته‌ای است، توسعه داده است. بلینکن در نشست آ سه آن از همه کشورهای عضو درخواست کرد به‌ دولت چین فشار بیاورند تا دست از بلندپروازی‌های هسته‌ای خود برداشته و اقدامات جدی‌تری درباره کاهش نگرانی‌های جهانی درباره نفوذ نظامی این کشور در شرق آسیا ازجمله ساخت جزایر مصنوعی در اقیانوس آرام شرقی انجام دهد. واشنگتن بارها از پکن خواسته به‌همراه مسکو به‌ معاهده جدید کنترل تسلیحات هسته‌ای بپیوندد. در ماه گذشته میلادی وزارت خارجه آمریکا از چین خواست در زمینه اقدامات عملی برای کاهش خطرات بی‌ثبات‌کننده رقابت‌های تسلیحاتی همکاری کند. وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا «پنتاگون» در گزارشی در سال ۲۰۲۰، میزان ذخایر کلاهک‌‌های هسته‌ای چین را حدود ۲۰۰ مورد تخمین زده و ابراز کرده بود که با گسترش و نوسازی تجهیزات هسته‌ای توسط پکن، حجم آن در آینده‌ای نزدیک تقریبا دوبرابر می‌شود. تحلیلگران نظامی بر این باورند که آمریکا حدود ۳۸۰۰ کلاهک هسته‌ای دارد و براساس اطلاعات وزارت خارجه، ۱۳۵۷ مورد از آنها تا اول مارس ارتقا یافته‌اند.

دولت چین درباره اتهامات آمریکا اتهامات همیشه اعلام کرده که زرادخانه هسته‌ای این کشور در قیاس با آمریکا و روسیه بسیار ناچیز است. با این‌حال چینی‌ها ابراز تمایل و آمادگی خود را برای آغاز گفت‌وگوهای دوجانبه درمورد امنیت استراتژیک بر اساس برابری و احترام ابراز داشته‌اند. آمریکا در چندسال گذشته برای مهار چین سعی کرده روسیه را به‌سمت خود بکشاند و با مهره مسکو به‌ جنگ چین برود حتی در دولت پیشین آمریکا، کارشناسان غربی این ایده را در ذهن داشتند که بتوانند با کاهش تعهدات واشنگتن در قراردادهای دوجانبه میان آمریکا و روسیه، مسکو و جامعه جهانی را مجاب کنند تا با تحت‌فشار قرار دادن پکن این کشور نیز به‌ پیمان تسلیحاتی روسیه و آمریکا بپیوندند.

  پیشرفت‌های هسته‌ای چین یک عامل بازدارنده قوی

چین می‌‌گوید یکی از پیشرفته‌ترین کشورهای دنیا در ساخت و نگهداری تسلیحات اتمی است و از فناوری بسیار بالایی در این عرصه برخوردار است. آکادمی علوم اجتماعی چین تصریح می‌‌کند که چین در ساخت تسلیحات اتمی، موسسات تسلیحاتی هسته‌ای و رآکتورهای اتمی بسیار پیشرفته است. این در شرایطی است که پکن اولین آزمایش بمب اتمی خود را در منطقه خودمختار سین‌کیانگ در شمال غرب این کشور ۱۷ ژوئن سال ۱۹۶۷ انجام داد و حداقل دودهه پس از واشنگتن و مسکو به‌ چنین سلاح‌هایی دست یافت. تحلیلگران بین‌المللی معتقدند چین در مقایسه با روسیه و آمریکا از زرادخانه هسته‌ای کوچکی برخوردار است، با وجود این کم بودن سلاح‌های هسته، پکن از پیشرفته‌ترین سلاح‌های هسته‌ای جهان بهره می‌‌برد. همچنین صاحبنظران چینی و غربی معتقدند راهبرد چین پیشگام نشدن در استفاده از تسلیحات هسته‌ای است، مگر اینکه از سوی یک کشور مورد حمله اتمی قرار گیرد. چین امروزه نیز آزمایش هسته‌ای انجام می‌‌دهد اما با توجه به ‌پیشرفت‌هایی که در این زمینه پیدا کرده این کار را مانند کره شمالی، در زیرزمین انجام نمی‌دهد، بلکه آزمایش‌های اتمی شبیه‌سازی توسط ابرکامپیوترها صورت می‌‌دهد که هم هزینه بالایی نمی‌خواهد و هم آلودگی زیست‌محیطی به‌بار نمی‌آورد. ارتش چین در این باره اضافه کرده که قابلیت‌های بالای هسته‌ای تسلیحاتی داریم اما طبیعتا راهبرد ما استفاده از این تسلیحات به‌عنوان نیروی بازدارنده است.

  سرمایه‌گذاری‌های هسته‌ای چین

چین یک‌دهه پیش اعلام کرد ۵۰۰ میلیارد دلار برای توسعه انرژی هسته‌ای اختصاص می‌‌دهد. در همین راستا پکن کار ساخت نیروگاه‌های جدید اتمی را آغاز کرده است، به‌گونه‌ای که کار بررسی محل‌های ساخت نیروگاه‌های اتمی در سال ۲۰۱۶ میلادی به‌پایان رسید و از آن زمان احداث نیروگاه‌ها آغاز شد و در سال ۲۰۲۰ نیز بخشی از طرح به‌اتمام رسید. بر اساس آنچه دولت چین اعلام کرده برخلاف رویه گذشته این‌بار قرار است نیروگاه‌های جدید در خشکی و مناطق غیرساحلی ساخته شوند، از جمله نیروگاه‌هایی که در برنامه ساخت قرار گرفته است می‌‌توان به ‌نیروگاه اتمی تایو هوا جیانگ در استان خونان در مرکز، نیروگاه شیان نینگ در استان خه بی در شمال و نیروگاه اتمی پنگزی در استان جیانگ شی در جنوب شرق این کشور اشاره کرد.

درحال‌حاضر در چین تقریبا ۴۵ نیروگاه هسته‌ای فعال و ۱۵ سایت هسته‌ای دیگر نیز درحال ساختند که نیروگاه‌های ساحلی محسوب می‌‌شوند. وقتی فاجعه اتمی فوکوشیما به‌دنبال زمین‌لرزه و سونامی شدید سال ۲۰۱۱ میلادی رخ داد چین به‌ دلایل امنیتی کار ساخت همه نیروگاه‌های ساحلی را متوقف کرد اما از سال ۲۰۱۲ میلادی پس از بالا بردن استانداردهای ایمنی دوباره ساخت آنها شروع شد. توسعه اقتصادی و صنعتی چین در مناطق غیرساحلی این کشور و نیاز مبرم و شدید به ‌انرژی از یک‌سو و آلودگی فزاینده در شهرها و استان‌های چین موجب شده است تا پکن به‌طور جدی پیگیر ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای مدرن و پیشرفته باشد. مسئولان چینی می‌‌گویند نباید از ایمنی نیروگاه‌های ساخت ما در این مناطق نگران بود، چون در آنها از فناوری پیشرفته نسل سوم استفاده می‌‌شود و اگر حادثه‌ای رخ بدهد ساختار نیروگاه آسیب‌ها را به‌ داخل سایت محدود می‌‌کند. چین بزرگ‌ترین بازار رو به‌ رشد نیروی هسته‌ای در جهان محسوب می‌‌شود و به‌سرعت درحال ساخت و گسترش ده‌ها نیروگاه جدید است. اگرچه کشورهایی نظیر ژاپن و کره برنامه‌هایی برای توقف ساخت فعالیت‌های نیروگاه‌های هسته‌ای به‌خصوص واحدهای قدیمی‌تر تنظیم کرده‌اند اما پکن می‌‌گوید به‌ ساخت‌وساز نیروگاه‌های جدید ادامه خواهد داد.

  چین درحال گسترش همکاری‌های هسته‌ای بین‌المللی

علی‌رغم مخالفت‌ها و فشارهای آمریکا برای مهار چین به‌عنوان یک قدرت هسته‌ای پیشگام در محیط بین‌المللی، اما پکن توانسته در زمینه تکنولوژی هسته‌ای و سرمایه‌گذاری‌های هسته‌ای با شمار فراوانی از کشورهای دنیا در زمینه ساخت و توسعه فناوری‌های هسته‌ای، دست به ‌ارتباط و همکاری بزند. یکی از علت‌ها این است که چین روابط گسترده‌ای با آنها دارد و شریک بزرگ تجاری آنها به‌شمار می‌‌رود. رقابت تنگاتنگ چین با کشورهای غربی مانند آمریکا و همچنین کره جنوبی و ژاپن به‌عنوان متحدان این کشور در در شرق آسیا، در توسعه انرژی هسته‌ای باعث شده پکن به‌دنبال گشودن بازارهای مختلف روی خود باشد. چین در این زمینه با کشورهایی مانند روسیه، اندونزی، آرژانتین، برزیل و پاکستان همکاری‌های مشترک دارد. همچنین در زمینه ساخت قلب رآکتورهای تحقیقاتی و تولید انرژی برق، چین برای همکاری با ایران ابراز تمایل و علاقه کرده است، حتی در زمان به‌امضا رسیدن توافق برجام، چین قراردادهایی را درخصوص توسعه همکاری‌های تحقیقاتی و صلح‌آمیز هسته‌ای با ایران به‌امضا رساند. در همین راستا چین درحال تبدیل شدن به ‌یک شریک هسته‌ای راهبردی با عربستان‌سعودی و ترکیه است. هنگامی که رسانه‌های غربی روی موضوع قرارداد 25 ساله ایران و چین متمرکز بودند، چین به‌موازات این موضوع درحال خلق کردن شراکت‌ها و همکاری‌های بیشتر در زمینه ساخت نیروگاه اتمی و غنی‌سازی اورانیوم با عربستان‌سعودی بود.

آمریکا با توجه به‌ پیشرفت‌های اقتصادی چین و تبدیل شدن این کشور به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد جهان، این موضوع را به‌خوبی درک کرده است که پکن با داشتن ثروت سرشار و قدرت مالی اعجاب‌آور به‌راحتی می‌تواند در زمینه انرژی‌هایی مانند انرژی هسته‌ای و حتی در زمینه‌ تسلیحات هسته‌ای سرمایه‌گذاری کند و در کمتر از یک‌دهه آینده از غرب و حتی روسیه پیشی بگیرد. آمریکا می‌کوشد با بزرگ‌نمایی و سیاه‌نمایی درمورد رشد چین در شرق آسیا، همسایگان آسیای چین را به‌خود جلب کند و در سوی دیگر با دادن امتیازها به‌ روسیه برای جلب حمایت این کشور برای مقابله با چین، اژدهای زرد را به‌زانو درآورد یا حداقل سرعت رشد این نوظهور را کاهش دهد. اما با وضعیت فعلی جهان و با وجود بحران همه‌گیری کرونا و ادامه درگیری کشورهای غربی با گونه‌های جدید این ویروس و مشکلات اقتصادی پیش‌آمده، دور از ذهن است که غرب بتواند به‌خواسته‌های خود جامه عمل بپوشاند. درنتیجه به‌نظر می‌‌رسد چین همچنان مانند یک قطار سریع‌السیر در مسیر توسعه به ‌راه خود ادامه دهد.