


زهرا رمضانی، روزنامهنگار: شهیدمحمود صارمی برای اهالی رسانه جزء شهدای خاص بهشمار میرود. شهیدی که دیگر همه فعالان این عرصه قصهاش را میدانند. خبرنگاری که در 17 مرداد سال 77 در مزارشریف افغانستان و به همراه برخی از اعضای کنسولگری ایران به دست طالبان به شهادت رسید تا روز خبرنگار برای همیشه در تقویم این مرزوبوم ثبت شود. این روزها شاید دیگر کار کردن در این فضا به مشقت سالهای گذشته نیست، اما این بدان معنی هم نیست که صرف داشتن میکروفن و دستگاه ضبط صدا در دست کسی، بتوان به او لقب خبرنگار یا روزنامهنگار داد. شاید بتوان یکی از مهمترین مسیرهای خبرنگار شدن را فعالیت در این حوزه از ایام دانشجویی دانست. نشریات دانشجویی همانند پلی برای ورود به جریان رسانههای حرفهای و مطرح کشور تلقی میشود و به همین دلیل میتوان گفت فعالیت رسانهای در محیط دانشگاه نقش بسزایی نهتنها در بالا بردن مهارتهای فردی، بلکه در ایجاد شور دانشگاهی ایفا میکند. وجود رسانههای دانشجویی از همین جهت دارای اهمیت بالایی است. یکی از همین رسانههای دانشجویی «عطنا» متعلق به دانشگاه علامه طباطبایی است که از اوایل سال 94 به صورت آزمایشی آغاز بهکار کرد و اواخر آذرماه همان سال توسط وزیر وقت علوم رونمایی شد. عطنا که روزگاری مرجع خبری خوبی برای کسب اطلاع از وقایع و اتفاقات خبری دانشگاه علامه بود این روزها به نظر میرسد در شرایط کرونایی و تعطیلی فیزیکی دانشگاه نیازمند تغییر و تحولات جدی است. به نظر میرسد عطنا این روزها از گذشته خود و فعالیتهای دانشجویی فاصله زیادی گرفته، اما به دلیل ماهیت شکلگیریاش میتواند همچنان برای دانشجویان این دانشگاه نقش تعیینکننده در شناخت الزامات عرصه رسانهای داشته باشد. با این حال در این گزارش و بهمناسبت روز خبرنگار به سراغ جلیل بیات، سردبیر سایت عطنا رفتیم تا برایمان از حالوهوای این روزهای این سایت، نقش آن در تربیت نیروی انسانی مورد نیاز رسانههای کشور و کمبودها و چالشهای فعالیت رسانهای توسط دانشجویان بگوید. متن کامل این مصاحبه را در ادامه میخوانید.
ایجاد پیوند میان دانشگاه و جامعه هدف عطناست
بیات با تاکید بر اینکه این سایت، رسانه تحلیلی دانشگاه علامه طباطبایی بهشمار میرود، گفت: «هدف این سایت هم ایجاد پیوند میان دانشگاه و جامعه به یک زبان ساده است، اما علمی است تا از این طریق بتوانیم مفاهیم علوم انسانی را برای مردم توضیح داده و در عین حال دغدغههای مردم در حوزه علوم انسانی و اجتماعی اعم از سیاسی، اقتصادی، روانشناسی و... را از طرق مختلف ازجمله گفتوگو با اساتید و کارشناسان پیگیری کنیم. به عبارت دقیقتر این کارویژهای است که برای سایت عطنا تعریف شده و برای تحقق آن هم از نیروهای حرفهای و هم از کارآموزانی که از دانشکده ارتباطات هستند، کمک میگیریم.»
تعریف کارویژه جدید برای سایت عطنا از سال جاری
او با بیان اینکه این کارویژه جدید عطنا از سال 1400 برای این رسانه تعریف شده است، تصریح کرد: «در طول سالهای گذشته سایت عطنا طبق ماموریتی که آن زمان برای این سایت درنظر گرفته شده بود، بیشتر به پوشش اخبار دانشگاه علامه طباطبایی میپرداخت؛ با این حال در طول 4 ماه اخیر به این سمت رفتیم تا بتوانیم از طریق این سایت پیوند میان دانشگاه و جامعه را ایجاد کرده و آن را در فضای کشور گسترش دهیم. البته طبیعی است که از ارتباط با دیگر رسانههای کشور استقبال میکنیم اما واقعیت این است که تا امروز این ارتباط بیشتر در اندازه بازنشر برخی از مصاحبههایمان در دیگر رسانهها بوده است.»
ظرفیت عطنا در راستای مسئولیت اجتماعی دانشگاه علامه بهکار گرفته میشود
سردبیر عطنا به رویکرد جدید سایت عطنا در انتشار اخبار اشاره و اظهار داشت: «طبیعی است که براساس کارویژه جدید تعریف شده، بحث پوشش اخبار مربوط به دانشگاه بهطور کلی به واحد روابطعمومی واگذار و تصمیم گرفته شد تا از ظرفیت عطنا در راستای مسئولیت اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی استفاده شود. این دانشگاه بهعنوان بزرگترین دانشگاه کشور در حوزه علوم انسانی و اجتماعی این وظیفه را برای خود قائل بوده و هست که در راستای مشکلات و دغدغههای مردم در حوزه علوم انسانی گام بردارد. از این رو میتوان گفت حداقلیترین کار برای تحقق این رسالت آن است که مشکلات موجود در حوزه علوم انسانی را به صورت واضحتری بیان و راهکارهایی نیز برای حل آنها ارائه شود که این مهم از طریق سایت عطنا انجام میشود.»
کارآموزان رشته ارتباطات در سوژهیابی با مشکل جدی روبهرو هستند
بیات افزود: «کارآموزانی که به سایت عطنا میآیند از لحاظ تئوریک شرایط خوبی دارند و به راحتی میدانند چطور باید یک گزارش یا یک گفتوگو را نوشت و انجام داد، اما مهمترین مشکلی که کارآموزان با آن روبهرو هستند، بحث سوژهیابی است. یعنی آنها در انتخاب سوژه و اولویتبندی در این زمینه مشکل دارند؛ دلیلش هم این است آنها در فضای ذهنی دانشجویی خود قرار دارند و فضای دانشجویی هم ممکن است نسبت به مسائل، رویکرد انتقادیتر داشته باشد. همین مهم باعث میشود تا بعضا سوژههای آنها از فضای رسانهای کشور دور باشد و نتوانند آنطور که باید به سوژههای واقعی نزدیک شوند.»
دورکاری تاثیر منفی بر کارمان داشت
او درباره تاثیرات همهگیری کرونا بر فعالیتهای سایت عطنا اظهار داشت: «در وهله اول برای پاسخگویی به این سوال باید بگویم که یکی از اثرات این بیماری نیمهتعطیل شدن دانشگاهها و غیرحضوری شدن کلاسهای درس است، یعنی عملا دانشجویان از فضای دانشگاهی دور شده و همین مساله هم باعث شد تا ما نیز در عطنا کار را به صورت دورکاری دنبال کنیم که طبیعتا این مهم خود مشکلاتی را ایجاد کرده است؛ چراکه طبیعی است وقتی خبرنگاران و کارآموزان به صورت فیزیکی در سایت حضور داشته باشند، شرایط کاری به نسبت دورکاری کاملا متفاوت خواهد بود. به همین دلیل باید بگویم که با دورکار شدن نیروی انسانی شاهد برخی اثرات منفی در روند کاری هستیم.»
کاهش فعالیت سایت به دنبال کرونا و تعطیلی دانشگاهها
سردبیر سایت عطنا درباره حمایتهای دانشگاه علامه طباطبایی از فعالیتهای این سایت گفت: «کلیه هزینههای مالی و تجهیزاتی که در عطنا وجود دارد از طریق دانشگاه علامه طباطبایی تامین میشود و خوشبختانه عطنا در این زمینه به نسبت دیگر رسانههایی که در آنها مشغول به فعالیت بودهام، شرایط خوبی دارد. از حیث دانشگاه هم در حد وسع دانشگاه وضعیت خوبی را داریم، البته بخشی از نیروی انسانیمان نیز از کارآموزان تامین میشود و طبیعی است که پرداختیای به آنها نداریم.»
بیات با بیان اینکه با توجه به تغییری که در کارویژه سایت عطنا رخ داده، اینکه از بیرون و براساس خروجی سایت تصور شود که با افت کیفیت روبهرو هستیم، طبیعی است؛ تصریح کرد: «باید نیروی انسانی را با رویکرد جدید هماهنگ کرد و این کار زمانبری است. نباید انتظار داشت که نیروی انسانی آن هم در شرایط دورکاری و همهگیری کرونا بتواند به سرعت خود را با اولویتهای جدید هماهنگ کند؛ البته سایت از لحاظ ساختاری و بصری تغییرات جدی داشته و قاعدتا یکی از دلایل بارگذاری محتوای کم بر سایت بحث تعطیلی دانشگاه و همهگیری کروناست.»
او در توضیح بیشتر این مساله گفت: «البته اینطور نیست که بگوییم روند هماهنگی نیروی انسانی زمان زیادی را نیاز دارد؛ چراکه قطعا از شهریور و بهخصوص از مهرماه شاهد محتوای جدید و جذاب در قالبهای مختلف ازجمله پادکست و چندرسانهای و همچنین انجام گفتوگوهای بینالمللی خواهیم بود. هدفمان این است که تا رویکرد جدید بتوانیم با انجام مصاحبههایی با اساتید دانشگاههای مطرح دنیا، دیدگاههای بینالمللی را در ارتباط با مشکلات جامعه ایران از طریق سایت به اطلاع مخاطبان برسانیم.»
سردبیر سایت عطنا به فعالیت رسانهای دانشجویان و نشریات دانشجویی اشاره و تصریح کرد: «با انجام کارهای رسانهای توسط دانشجویان چه در قالب نشریات و چه دیگر حوزههای رسانهای موافق هستم. بنده در دوران دانشجوییام مدیرمسئول و سردبیر نشریه دانشجویی بودم و این مهم را کار درستی میدانم و معتقدم مسئولان دانشگاهی هم باید حمایتهای مالی و معنوی خود را از اینگونه فعالیتها انجام دهند تا خللی در روند انجام این مهم توسط دانشجویان وارد نشود؛ اما یک بحثی که اینجا مطرح میشود این است که فضای محتوای نشریات دانشجویی و عموم کارهای رسانهای بالطبع به دلیل فضای دانشجویی تا حد زیادی مرتبط با خود این قشر است و باید کمی از این زمینه فاصله بگیریم.»
نشریات دانشجویی پیشقراول بودن دانشجویان را بازتاب نمیدهند
بیات در توضیح بیشتر این مساله گفت: «یکی از رسالتها و وظایف دانشجویان، پیش رو بودن در حوزه اجتماعی در امور مختلف است، بنابراین این پیشقراول بودن باید در نشریات دانشجویی هم بازتاب پیدا کند. یعنی اگر مشکلی در حوزه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... وجود دارد باید در نشریات دانشجویی هم بازتاب پیدا کند تا بتوان دیدگاه دانشجویان کشور را درباره موضوعات مختلف ببینیم. نشریات دانشجویی نباید بهگونهای باشند که عمده محتوای آنها به مسائل مبتلا به دانشجویان بپردازد. درحالیکه برداشت شخصیام این است که در گذشته بخشهای صنفی و علمی و دانشگاهی به نسبت مسائل کشور در نشریات پررنگتر بوده؛ هرچند امروز به دلیل کرونا شرایط این نشریات هم تغییر کرده است.»
دانشجویان فعال رسانه واقعبینانه به مسائل کشور نگاه کنند
او گفت: «یکی از موضوعات مرتبط با نشریات این است که خود دانشجویان نیز باید کمی واقعبینانهتر به مسائل کشور نگاه کنند. متاسفانه اینطور تصور میشود که این قشر امروز کمی به مشکلات آرمانی نگاه کرده و راهکارهایی که ارائه میدهند هم تا حدی از فضای واقعی موجود در کشور و آنچه در رسانههای حرفهای است، فاصله دارد. درست است که بخشی از این نگاه آرمانی باعث میشود تا راهکارهای جدیدی هم ارائه شود، اما دانشجویان هم باید واقعیتهای کشور را در ارائه راهکارهای حل مشکلات مدنظر قرار دهند.»
رسانههای عمومی به زبان علمی به مسائل نمیپردازند
سردبیر سایت عطنا درباره اثرگذاری چنین سایتهایی در تغییر نگرش دانشجویان اظهار داشت: «قطعا سایتهایی مانند عطنا در این زمینه موثر است؛ چراکه رسانههایی که از خود دانشجو و دانشگاه باشد و با یک زبان ساده و رویکرد علمی و آکادمیک به مسائل نگاه کند، قطعا مزیت مهمی بهشمار میرود؛ چراکه این رویکرد هم میتواند میان دانشجو و دانشگاهیان نزدیکی ایجاد کرده و آنها را به همکاری تشویق کرده و هم در ارتباطگیری با بخشهای مختلف جامعه اثرگذار است. از طرف دیگر نباید فراموش کرد که رسانههای عمومی ما قاعدتا خیلی به زبان علمی به مسائل نمیپردازند و دلیل این مهم هم آن است که اصلا فضا برای چنین کاری در رسانههای رسمی و عمومی کشور وجود ندارد اما وقتی رسانهای بتواند با زبان علمی اما فهم ساده به ارائه راهکار بپردازد، میتواند اثرات زیادی را هم در بخشهای مختلف بهویژه بدنه دانشگاهی داشته باشد.»
روزنامهنگار تحقیقی در کشور ما جایگاهی ندارد
بیات با اشاره به وضعیت آموزش رشته ارتباطات در کشور تصریح کرد: «بنده در دانشگاه رشته روابط بینالملل خواندهام اما حدود 10 سال سابقه حضور در عرصه رسانهای را دارم و براساس تجربهام باید بگویم فضای رسانهای در ایران تا حد زیادی مانند فضای حرفهای برخی کشورها که از آزادی بیان بیشتری برخوردار هستند، نیست. به عبارت دیگر دست روزنامهنگار تا حدی بسته است و از طرف دیگر هم میبینیم که بسیاری از فعالان این حوزه بهصورت حرفهای به خبرنگاری و روزنامهنگاری نمیپردازند. به عبارت دیگر برای بسیاری از اهالی رسانه، حضور در این عرصه بهعنوان شغل دوم برای خود تلقی میکنند و این مولفهها باعث شده تا شاهد اشتباهاتی در عرصه رسانهای باشیم.»
او در همین زمینه خاطرنشان کرد: «گاهی میبینیم اگر در رسانهای یک اشتباه تایپی در تیتر خبر هم وجود دارد، عینا همان خبر با همان اشتباه در سایتهای دیگر هم وجود دارد و این کمدقتی در کار برخی از خبرنگاران در ایران دیده میشود. ما حتی کار روزنامهنگاری تحقیقی در ایران نداریم و روزنامهنگاری را نمیبینیم که 2 یا 3 ماه برای یک سوژه وقت بگذارد، هر چند دلیلش هم این است که فرد باید بهصورت روزانه گزارش منتشر کند و اصلا رسانهای قبول نمیکند که نیرویش چند ماه مشغول یک سوژه باشد، اما اینها واقعیتهایی است که باید در عرصه رسانهای کشور مدنظر قرار بگیرد.»
