سعید بهرامی، دبیر انجمن اسلامی دانشجویان فرانسه: ایران درحال‌حاضر و دهه‌های آتی با فرصت‌ها و چالش‌های مختلفی روبه‌رو است که ازجمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
پنجره جمعیتی جوان؛ بنابر آمار موجود، جمعیت ایران تا حدود دو دهه آینده همچنان از ساختار کاملا جوان برخوردار خواهد بود که قسمت عمده آنها افراد با دانش و مهارتی هستند. از یک‌سو یکی از کم‌هزینه‌ترین منابع انسانی در سطح جهان را در اختیار قرار داده و از سوی دیگر حضور متخصصان ایرانی در خارج از کشور بهترین دروازه برای ورود نیروی کار متخصص داخل ایران به اقتصاد جهانی است. تامل در تجربه موفق کشورهایی مانند چین، هند و تایوان در دهه‌های گذشته در زمینه تعامل نیروهای متخصص داخل و خارج از کشور و تاثیر آن بر انتقال فناوری و رشد اقتصادی راهگشا خواهد بود. کشورهای مختلف برای حفظ نیروی انسانی کارآمد راهبردهای مختلفی اعمال می‌کنند. با مطالعه این سیاست‌ها در کشورهایی مانند انگلستان، فرانسه، آلمان و ژاپن می‌توان دریافت که حمایت‌های مالی بازیگر اصلی مشوق‌های جمعیتی برای حفظ نیروی انسانی کارآمد است.
جغرافیای ایران با موقعیت استراتژیک و تنوع اقلیمی بی‌بدیل؛ از یک‌سو قرارگیری در قلب تقاطع آسیا، اوراسیا و اروپا، برخورداری از مرزهای دریایی در شمال و جنوب و به‌تبع‌آن نوار ساحلی 5800کیلومتری و دسترسی به جاده ابریشم و از سوی دیگر برخورداری از اقلیم چهار فصل و 11گونه از 14گونه اقلیم جهان، ایران را به کشوری با امتیازهای ارزشمند درحوزه‌های مختلف ترانزیتی، انتقال انرژی، گردشگری، کشاورزی و... تبدیل کرده است. رشد سریع اقتصادی چین و هند بر اهمیت موقعیت ژئوپلیتیک ایران افزوده، به‌طوری‌که درصورت استفاده‌ی هوشمند از این موقعیت، ایران می‌تواند نقش بسیار کلیدی را در برقراری تعادل جدید در اقتصاد جهانی ایفا کند و نه‌تنها یکی از تامین‌کنندگان اصلی انرژی این دو قطب اقتصادی باشد، بلکه در تسهیل جریان کالا بین این دو قطب اقتصادی و اروپا ایفای نقش کند.
فروش نفت؛ به‌دنبال تصویب معاهده آب‌وهوایی پاریس که در سال 2015 به امضای 195 کشور رسیده است، کشورهای مختلف با توجه به توان خود متعهد شدند تا سال ۲۰۳۰ از انتشار گازهای گلخانه‌ای‌شان بکاهند که به‌معنای فرصت اندک برای کشورهای نفت‌خیز جهت بهره‌مندی حداکثری از منابع نفتی خود است. افزایش تولید نفت در آمریکا، روسیه و عراق از یک‌سو و افزایش سرانه مصرف انرژی در داخل کشور نیز از اثرگذاری ایران در بازار انرژی جهانی کاسته است.
مسائل زیست‌محیطی که متاسفانه بی‌توجهی‌های صورت‌گرفته در دهه‌های پیشین سبب شده کشورمان با بحران‌ها و حتی ابربحران‌های مختلف مانند کم‌آبی و خشکی تالاب‌ها، آلودگی هوا، ریزگردها و... روبه‌رو شود. طبق گزارش موسسه Legatum ایران از نظر شاخص‌های زیست‌محیطی رتبه 155 را در بین حدود 170 کشور مختلف کسب کرده که نشان از وضعیت نامطلوب محیط‌زیست کشور دارد.
بنابر آمارهای منتشرشده در پایگاه اطلاعاتیThe Organisation for Economic Co-operation and Development(OECD)، متخصصان به‌عنوان اولین گروه شغلی ایرانیان در خارج از کشور ذکر شده‌اند. اغلب آنها در جوامع دانشگاهی و شرکت‌های برتر فناوری و صنعتی در کشورهای مختلف مشغول به فعالیت هستند. با تدارک مکانیسم‌های ارتباطی منسجم و جامع، می‌توان مقدمات حضور ایشان در عرصه‌های مختلف علمی، اجتماعی، اقتصادی و... را در داخل کشور فراهم کرد و از ظرفیت علمی و مالی ایشان برای استفاده حداکثری از فرصت‌ها و غلبه بر چالش‌ها بهره برد.
ایرانیان مقیم خارج از کشور به‌دلیل آشنایی با ظرفیت‌های علمی و صنعتی در کشور محل اقامت‌شان، می‌توانند به‌عنوان حلقه ارتباطی محققان ایرانی و غیرایرانی ایفای نقش کنند. معرفی ظرفیت‌های علمی طرفین، آشنایی پژوهشگران ایرانی با فناوری‌ها و حوزه‌های نوین علم و دانش و سیاستگذاری‌های جدید درحوزه پژوهش و آموزش عالی و نیز تلاش برای یافتن بهترین راهکارها برای غلبه بر مشکلات موجود با توجه به برنامه‌های موفق اجراشده در کشورهای مختلف ازجمله دستاوردهای این تبادلات علمی است.
به‌طور مثال می‌توان با الگوگیری از برنامه‌های موفق اجراشده در کشورهای اروپایی ازجمله توسعه سیستم حمل‌ونقل عمومی و کاهش استفاده از وسایل نقلیه شخصی، تبدیل وسایل نقلیه بنزینی و دیزلی به‌نوع هیبریدی و برقی و ارتقای استانداردهای حفظ انرژی در ساختمان‌ها، برای کاهش آلودگی هوا برنامه‌ریزی و با وضع مشوق‌های مالی مناسب اجرای آنها را پیگیری کرد. سیاست‌های اعمالی از سوی اتحادیه اروپا درحوزه کشاورزی ازجمله برنامه EU’s common agricultural policy) CAP (The نیز می‌تواند به متولیان امر کمک کند. این برنامه که سنگ‌بنای آن در سال 1962 با هدف حمایت از کشاورزان، تضمین امنیت غذایی، بهبود بهره‌وری و مدیریت پایدار منابع طبیعی (ازجمله آب) و تغییرات آب‌وهوایی گذاشته شده، به‌طور مستمر ارزیابی و با توجه به شرایط، به‌روزرسانی می‌شود.
انجام طرح‌های مطالعاتی و اطلاع‌رسانی از آخرین فرصت‌های تجاری و اطلاعات بازار در کشور محل اقامت، ارائه خدمات مشاوره‌ای درحوزه‌های مختلف (معرفی و ایجاد دفاتر نمایندگی و فروش محصولات صادراتی ایرانی، ایجاد دفاتر و شرکت‌های خدمات بازاریابی و...)، مشارکت در برگزاری و حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی و اعزام و پذیرش هیات‌های تجاری و سرمایه‌گذاری ازجمله عرصه‌های اقتصادی است که می‌توان با ایجاد همکاری چندجانبه بین نهادهای اقتصادی کشور و ایرانیان خارج از کشور برای تحقق آنها گام برداشت. به‌طور مثال صاحبان کسب‌وکارهای بزرگ جهانی طی جلسات مختلف با عنوان mastermind گردهم آمده و با بررسی ایده‌های اقتصادی افراد، آن را تبدیل به یک ایده عملیاتی می‌کنند. کره جنوبی با محوریت برخی اصول فوق‌الذکر توانست از سال 1962 تا 1991 با اجرای 6 برنامه پنج‌ساله توسعه اقتصادی، سرمایه‌گذاری را به‌سمت حوزه‌های اولویت‌دار (به‌ویژه صنایع با فناوری بـالا) هدایت کرده و با ایجاد سازمان‌های حمایتی ویژه مانند (Kyongi Small Business Center (KSBCو Sall and Medium Business Administration(SMBA به پیشرفت‌های زیادی نائل آید. به‌گونه‌ای که بخش خصوصی روزبه‌روز توان رقابتی خود را همگام با کاهش سیاست‌های حمایتی بالا برده و امروزه کره جنوبی به‌عنوان یکی از قطب‌های صنعت الکترونیک جهان شناخته می‌شود.
معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری داخل ایران و نیازهای کشور همراه با ایجاد امنیت سرمایه‌گذاری و بسترسازی برای انتقال فناوری، معرفی ظرفیت‌های گردشگری همراه با ارتقای زیرساخت‌های مرتبط با آن، ارائه مشوق‌های مختلف مالیاتی، گمرکی و... می‌تواند منجر به جذب سرمایه ایرانیان و غیرایرانیان و رفع برخی مشکلات اقتصادی موجود شود، آنچه تاکنون ایران در آن موفقیت چندانی نداشته است. به‌گونه‌ای که از سال 1390 روند تشکیل سرمایه در صنایع کشور نرخ نزولی داشته و از سال 1397 روند استهلاک سرمایه بر تشکیل آن پیشی گرفته است. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، تنها 0.3درصد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان به ایران اختصاص دارد که این میزان اندک نیز عمدتا وارد بخش منابع طبیعی و معدن و به‌طور خاص نفت خام شده و سرریز فناوری را به‌دنبال نداشته و باید به این نکته اشاره کرد که سازمان برنامه و بودجه، ارزش سرمایه ایرانیان مهاجر را 3 تا 4 هزار میلیارد دلار (10 تا 20برابر تولید ناخالص داخلی) برآورد کرده است. حضور سرمایه‌گذاران آشنا به بازار جهانی منجر به تغییر سیاست تجاری منسوخ واردات به تعامل فعال با اقتصاد جهانی از طریق ایجاد روابط متقابل و پایدار اقتصادی و استفاده از دسترسی به بازارهای داخلی به‌عنوان ابزار مذاکره برای ورود تولیدکنندگان داخلی به بازارها و زنجیره تامین‌های جهانی خواهد شد.
صنعت نفت و گاز کشور ازجمله مقاصد بزرگ برای سرمایه‌گذاری شناخته می‌شود که می‌توانیم با ورود سرمایه و فناوری‌های نوین شاهد ایجاد ارزش‌افزوده با تبدیل نفت خام به مشتقات آن در صنایع پایین‌دستی و بالادستی و افزایش بهره‌وری و بهره‌برداری از میادین نفت و گاز به‌ویژه میادین مشترک باشیم و از این طریق آسیب‌های حاصل از محدود شدن میزان فروش نفت خام و روند نزولی استفاده از سوخت‌های فسیلی در کشورهای مختلف را کاهش دهیم؛ روندی که در صادرات غیرنفتی تجربه شد. چنان‌که با وجود اعمال سیاست فشار حداکثری آمریکا در دوره ترامپ و کاهش صادرات نفتی به حدود ۲۰۰ هزار بشکه در روز، صادرات غیرنفتی ایران همچنان حدود ۳۰ میلیارد دلار باقی ماند.
در این میان باید نگاهی واقع‌گرایانه به چرایی عدم تمایل ایرانیان خارج از کشور به برگشت به ایران داشت و برای رفع آنها چاره‌جویی کرد. عدم تناسب درآمد با هزینه‌ها، عدم امکان پیشرفت شغلی، نقصان در نظم و قانونمداری، عدم شایسته‌سالاری، عدم ثبات شرایط اقتصادی و به‌تبع آن عدم امکان برنامه‌ریزی برای آینده ازجمله عوامل اصلی در این حوزه هستند. عواملی که بنابر آمار منتشرشده از سوی رصدخانه مهاجرتی ایران، نه‌تنها از بازگشت ایرانیان و سرمایه ایشان به داخل کشور جلوگیری می‌کند، بلکه بیشترین نقش را در مهاجرت قشر متخصص و صاحب سرمایه به خارج از کشور دارند.
دولتمردان آتی می‌توانند با برنامه‌ریزی جامع، متکی بر نظرات کارشناسی و واقع‌نگر و تلاش در عرصه‌های داخلی و بین‌المللی، ضمن رفع مشکلات، زمینه را برای بهره‌مندی از توان علمی و مالی ایرانیان خارج از کشور فراهم کنند. باید توجه داشت که این موارد از طرق مختلف قابل‌تحقق بوده و الزاما منحصر به حضور فیزیکی ایرانیان در داخل کشور نیست. حضور جوانان متخصص با روحیه و پشتکار فراوان در بدنه مدیریتی و کارشناسی کشور، همکاری و بهره‌گیری از تجربیات ارزشمند مدیران کارآمد و استقبال از نظرات دلسوزان فارغ از سلایق ایشان، می‌تواند ضمن ایجاد جامعه‌ای پرنشاط و امیدوار به آینده، عزم همگانی را برای تحقق ایرانی سربلند به‌ارمغان آورد.
مطالب پیشنهادی
