باید الگوی مصرف آب را تغییر دهیم

مهراد کوکبی، روزنامه‌نگار: محبوبه چراغی، عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اهواز با بررسی دلایل تنش آبی استان خوزستان و مناطق جنوبی کشور در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «یکی از دلایلی که در سال‌های اخیر باعث ایجاد تنش‌های آبی در کشور و خصوصا استان‌های جنوبی شده، موضوع خشکسالی است که البته این موضوع یک روند طبیعی و تدریجی است که درطول این سال‌ها اتفاق افتاده است. ما هم با یک‌سری مجموعه فعالیت‌هایی انجام دادیم، باعث شدیم تا روند این خشکسالی، با سرعت بیشتری صورت پذیرد، درواقع طبق داده‌های محیط‌زیستی ما باید هر هفت‌سال یک‌بار با مشکل خشکسالی روبه‌رو شویم اما درحال‌حاضر این موضوع به‌صورت یک‌سال درمیان گریبان کشور را می‌گیرد.»

او تصریح کرد: «درخصوص خشکسالی‌های اخیر می‌توان دلایلی زیادی را عنوان کرد، برای مثال یکی از مهم‌ترین عوامل خشکسالی در ایران تغییرات اقلیمی است که به‌صورت علمی ثابت شده و داده‌های علمی نشان می‌دهد که زمین رو به گرم‌تر شدن و به‌تبع‌آن در ایران رو به سمت گرم و خشک شدن می‌رود، البته موضوع تغییر اقلیمی در ایران نیز توسط سازمان‌های محیط‌زیستی کاملا پیش‌بینی شده بود.» چراغی با بیان اینکه نمی‌توانیم کاملا جلوی تغییرات را اقلیمی را بگیریم، اضافه کرد: «می‌توان با استفاده از منابع طبیعی و اکوسیستم‌های زیستی سرعت این تغییرات را کاهش داد، به‌طور مثال برای تعدیل هوا در استان، موضوع پهنه‌های آبی مطرح می‌شود و به‌طور خاص در استان خوزستان می‌توان به تالاب هورالعظیم اشاره کرد. این تالاب بین‌المللی را رودخانه کرخه تغذیه می‌کند، این رودخانه درطول سال‌های متمادی لایروبی نشد و همین عدم مدیریت و توجه به لایروبی رودخانه‌ها باعث شد سال 98 که بارش‌های بسیارخوبی در استان داشتیم، نتوانیم به‌خوبی آب را ذخیره کنیم، حتی در آن زمان اعلام شد که سد کرخه در آستانه‌ تکمیل ظرفیت است و ممکن است این سد از بین برود و بشکند، البته این موضوع برای رودخانه دز نیز وجود داشته است.»

وی گفت: «متاسفانه در استان خوزستان به طرح‌های حفاظت از آب و حفاظت از خاک اهمیت داده نمی‌شود و مدیران این حوضه بسیار ضعیف عمل کردند، بنابراین حتی اگر چندماه از سال نیز باران ببارد، در استان خوزستان توان حفظ و نگهداری از آب وجود ندارد، حتی درخصوص این موضوع کافی است از مسئولان وزارت نیرو بپرسید که از آب حاصل از باران‌های سال 98 چند درصد را توانستند نگهداری کنند؟ آن زمان می‌گفتند وارد ترسالی شدیم، در صورتی‌که ترسالی یک تعریف علمی دارد و به هیچ‌عنوان ما در ترسالی نبوده‌ایم.»

عضو هیات‌علمی دانشگاه آزاد اهواز در ادامه گفت: «کنار این موضوعات بحث انتقال آب از کوهرنگ به استان‌های مرکزی نیز وجود دارد. سه تونل جدید به نام‌های تونل خدنگستان، تونل چشمه لنگان و تونل ونکسوله گان برای بهره‌برداری از آب این رودخانه به‌سمت استان‌های مرکز کشور کشیده می‌شود که به‌صورت کامل مشکل آب در استان‌های مرکزی را حل می‌کند. اما موضوعی که در این انتقالات جدید بسیار اهمیت دارد موضع تونل بهشت‌آباد است که در سال اخیر یک‌بار مجوز سد و تونل بهشت‌آباد رد شده است، اما درحال‌حاضر به سازمان محیط‌زیست ارجاع داده شده است تا تجدیدنظر شود و طبیعتا اگر این تونل نیز مجوز زیست‌محیطی بگیرد، در این صورت ممکن است اوضاع خوزستان بحرانی‌تر شود.»

چراغی با بیان اینکه سرانه مصرف آب در بخش‌های عمومی استان‌های بی‌آب اشتباه تعریف شده، افزود: «برخی استان‌ها مانند استان اصفهان جزء استان‌های کم‌آب و خشک تعریف می‌شوند، بنابراین در این استان‌ها نباید طبق طرح آمایش سرزمینی، صنایع آب‌بر احداث شوند.»

وی ادامه داد: «درواقع مشکل تنش آبی استان خوزستان با زنجیر شدن چند دلیل ازجمله عدم توجه به لایروبی و مدیریت صحیح در ذخیره آب، انتقال غیرکارشناسی شده‌ آب استان خوزستان به صنایع و باغ‌ها و ادامه پروژه‌های انتقال آب به استان‌های فلات مرکزی کشور اشاره کرد. ضمن اینکه روند فعلی مدیریت منابع مالی کرخه نه‌تنها تنش‌های آبی را کاهش نمی‌دهد، بلکه با بازگشایی سدها، آبی که برای کشت پاییز ذخیره شده بود نیز مصرف می‌شود و طبیعتا دوباره در مهر و آبان با تنش‌های آبی مواجه خواهیم شد.»

چراغی با بررسی نحوه مدیریت منابع آبی و روان‌آب‌های داخل کشور گفت: «متاسفانه به‌دلیل دخل و تصرف‌هایی که در رودخانه کرخه به‌وجود آمده، عمده‌ آب‌های این رودخانه به‌سمت شط‌العرب می‌روند و طبیعتا اگر این آب‌ها مدیریت شوند، می‌توانند به استان خوزستان کمک کنند و تا مطلوبی مشکل کمبود آب را در استان رفع کند. ما باید در سطح استان‌های دیگر نیز الگوی مصرف آب را تغییر دهیم، درواقع استان‌های کم‌آب نیز باید به‌سمت کشاورزی‌های صنعتی بروند و در گام اول صنایع آب‌بر جدید تاسیس نکنند. ما درحال‌حاضر می‌بینیم که در استان خشک و کویری یزد، یک پتروشیمی خصوصی ایجاد کرده‌اند و برای تامین آب آن مجبور به حفاری با عمق بالا شده‌اند تا برای خنک‌کاری و مابقی استفاده‌هایشان استفاده کنند که این کار اصلا منطقی نیست، به‌دلیل اینکه عمده فعالیت‌های نفتی در استان خوزستان است. راه صادرات این محصولات نیز از سمت آبادان و مجموعه استان‌های جنوبی خواهد بود اما اصل کارخانه در یزد بنا شده است! ما باید برای تاسیس صنایع جدید همه مجوزها را طبق اصول آمایش سرزمینی بدهیم.»