محمدعلی قدیری، پژوهشگر اقتصاد انرژی: نمایندگان مجلس دهم شورای اسلامی با هدف هموار کردن مسیر توسعه ظرفیت پتروپالایشی و رفع گلوگاه‌های موجود، در تاریخ  1398/4/24«قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی» را تصویب کردند. طرحی که در مجلس یازدهم تکمیل شد. آیین‌نامه اجرایی این قانون دی‌ماه همان سال توسط رئیس‌جمهور ابلاغ و در مرحله اجرایی قرار گرفته ‌است. پس از اعلان فراخوان وزارت نفت برای استفاده از مزایای این قانون، تعداد 8 طرح پیشنهادی برای احداث پالایشگاه یا پتروپالایشگاه نفت‌خام و میعانات گازی توسط بخش‌های خصوصی و عمومی مجموعا با ظرفیت یک میلیون و 460 هزار بشکه در روز و همچنین تعداد 12 طرح ارتقای فناوری و بهینه‌سازی پالایشگاه‌های موجود توسط این وزارتخانه برگزیده شده‌اند.

  تنفس خوراک؛ مشوق پایان دوره احداث پتروپالایشگاه

مشوق اعطای تنفس خوراک به طرح‌های احداث پتروپالایشگاه‌های جدید از جمله مفاد این قانون است که  با هدف رفع بزرگ‌ترین مانع توسعه ظرفیت پتروپالایشی یعنی تامین مالی طراحی شده‌ است. سازوکار تنفس خوراک به این‌ صورت است که پروژه‌های پتروپالایشگاهی جدید پس از احداث، از روز اول بهره‌برداری به تعداد روزی از تنفس در پرداخت هزینه خوراک بهره‌مند شوند که کل هزینه سرمایه‌گذاری آن پروژه به‌یکباره برگشت شود. به‌عبارت دیگر مشوق تنفس خوراک نوعی تسهیلات غیرنقد است که پالایشگاه پس از بهره‌برداری هزینه خوراک نفت خام ورودی را پرداخت نمی‌کند تا آنجایی که کل هزینه سرمایه‌گذاری آن پروژه به‌یکباره برگشت شود. سپس این مبلغ به‌صورت یک وام 10 ساله با سود چهار درصد به صندوق توسعه ملی بازگشت داده می‌شود.

تنفس خوراک نقش مهمی در جذابیت سرمایه‌گذاری دارد به‌طوری که دوره بازگشت سرمایه از حدود 8 سال به یک‌سال کاهش پیدا می‌کند و موجب ارتقای IRR یا همان نرخ بازده داخلی پتروپالایشگاه‌ هم می‌شود. یکی دیگر از مزایای مهم تنفس خوراک تسهیل ابزارهای تامین مالی به کمک آن است. استفاده از انواع ابزارهای بازار سرمایه، تامین تجهیزات عمده پتروپالایشگاه با سهامدار کردن تامین‌کنندگان تجهیزات، عرضه سهام ضمانت شده به مردم در بازار فرابورس و استفاده از ابزار اوراق سلف موازی فرآورده‌ها در ابعاد خیلی بزرگ‌تر از آنچه تاکنون مرسوم بوده ‌است، زیرا تعهدات اوراق سلف می‌تواند از طریق تسهیلات تنفس خوراک سال اول، بازپرداخت شود. موارد یادشده برخی ابزارهای تامین مالی هستند که با توجه به سازوکار تنفس خوراک و همچنین تعهد مجری به عرضه بخشی از سهم پتروپالایشگاه به مردم قابل ایجاد است.

  کدام مفاد قانون موجب رفع موانع و جذابیت سرمایه‌گذاری می‌شود؟

برخی دیگر از مفاد این قانون که موجب جذابیت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این پروژه و همچنین رفع موانع پیش‌رو می‌شود عبارتند از:
1- اقتصاد آزاد پتروپالایشگاه‌ها: اجازه صادرات فرآورده‌های پتروپالایشگاهی برای طرح‌های موضوع این قانون نیز از جمله مفاد مهم و نقاط قوت قانون است که برای اولین‌بار در کشور رخ داده‌ است؛ چراکه همه پالایشگاه‌های فعلی کشور در فروش فرآورده‌های اصلی و برخی از فرآورده‌های ویژه به وزارت نفت وابسته هستند. این ماده از قانون با توجه به تاثیری که در ارزآوری واحدهای پتروپالایشی دارد، موجب جذابیت برای سرمایه‌گذاران می‌شود.
2- تامین پایدار خوراک: طبق ماده 11 آیین‌نامه اجرایی این قانون وزارت نفت تا 20 سال وظیفه تامین پایدار خوراک نفت طرح‌های پتروپالایشی را دارد.
3- ‌محصولات سنگین: یکی از دلایل حاشیه سود پالایشگاه‌های داخلی حجم بالای تولید فرآورده‌های سنگین در آنهاست. به موجب این قانون تمام محصولات سنگین پالایشی که قیمت آنها کمتر از نفت خوراک باشد باید کمتر از 7% وزنی کل فرآورده‌های تولیدی طرح باشد.
4- مکان‌یابی: شرط قرارگیری در نوار ساحلی 20 کیلومتری جنوب کشور برای دریافت امتیاز تنفس خوراک.
5- عدم‌تاخیر در اجرای پروژه و واگذاری سهام: لزوم قانونی پیشرفت پروژه در موعد مقرر و واگذاری حداقل 30 درصد از سهام شرکت به مردم.
طرح اصلاح و الحاق چند تبصره به قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت‌خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی پنجم خردادماه سال‌جاری در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید که در آن امکان تهاتر بدهی‌ دولت به صندوق توسعه ملی با هدف تنفس خوراک پالایشگاه‌ها تا سقف سی‌وپنج درصد سهم ماهانه آن صندوق فراهم شده ‌است. طبق این بند از قانون امکان تخصیص بدهی‌های دولت به صندوق توسعه در راستای توسعه ظرفیت پتروپالایشی در کشور با استفاده از نفت تحریم شده موجود در مخازن نفتی یا نفت صادراتی به‌وجود می‌آید.

طبق قانون الحاقی، پتروشیمی‌های با خوراک پروپان و بوتان نیز همچون پالایشگاه‌های با خوراک نفت یا میعانات گازی می‌توانند درصورت احراز شرایط از تنفس خوراک بهره‌مند شوند. این موضوع کمک شایانی به تکمیل زنجیره ارزش پتروشیمی‌های خوراک گاز مایع در کشور می‌کند.

 مزایای دوجانبه قانون تنفس خوراک برای صندوق توسعه ملی و کمک به تولید کشور

مزیت قانون یادشده برای صندوق توسعه ملی به این صورت  است که با احداث پتروپالایشگاه و پتروشیمی، فارغ از اینکه کشور تحریم باشد یا نباشد و همچنین منابع فروش نفت وصول شود یا خیر، صندوق توسعه در کل دوره بهره‌برداری واحدهای پتروپالایشی از یک درآمد پایدار بهره‌مند می‌شود. نکته دیگری که حائز اهمیت است افزایش منابع ورودی صندوق توسعه ملی با این طرح است. در زمان تحریم اگر نفتی نیز فروش برود با اعمال تخفیف‌ها و قبول تاخیر در وصول همراه است (مثل منابع نفتی بلوکه‌شده ایران در برخی کشورها از جمله کره‌جنوبی). اما با فروش نفت صادراتی به پتروپالایشگاه‌های داخلی قیمت بین‌المللی فوب خلیج‌فارس لحاظ می‌شود و پس از دوره تنفس خوراک تاخیری در تسویه خورام نفت‌خام صورت نمی‌گیرد.

درمجموع اجرای قانون حمایت از توسعه صنایع پایین‌دستی نفت‌خام و میعانات گازی با استفاده از سرمایه‌گذاری مردمی با توجه به بسترهایی که برای جذابیت، سهولت و پویایی تامین مالی فراهم آورده ‌است می‌تواند کمک موثری به رفع مانع تامین مالی پتروپالایشگاه داشته‌ باشد. علاوه‌براین با توجه به قیدهای پیش‌بینی شده در قانون، پتروپالایشگاه‌ها یا پتروشیمی‌هایی که ذیل قانون احداث می‌شوند، توجیه اقتصادی مناسب داشته و مردم می‌توانند در آن سهیم باشند.