از روز جمعه چهارمین دور از مذاکرات استراتژیک آمریکا- عراق در واشنگتن آغاز شده است
ادامه حضور آمریکا در عراق موقعیت حساسی به‌خود گرفته است. از روز جمعه چهارمین دور از مذاکرات راهبردی میان هیات‌های دولتی دوطرف در واشنگتن آغاز شده است. اخبار منتشرشده از این مذاکرات حاکی از تحمیل خواست کاخ سفید به عراق است اما وضعیت پیچیده عراق می‌تواند تلاش‌های واشنگتن برای تثبیت و آرام شدن اوضاع پیرامون حضورش در این کشور را به وضعیتی بدتر از شرایط کنونی سوق دهد. این وضعیت می‌تواند مذاکرات را به شمشیری دولبه برای منافع آمریکا تبدیل کند؛ زیرا درصورت تحمیل خواست‌های واشنگتن احتمال دارد سطح درگیری میان آمریکا و گروه‌های مقاومت عراقی افزایش یابد.
هیات سیاسی عراق از سه‌شنبه هفته گذشته به سرپرستی فؤاد حسین، وزیر خارجه این کشور وارد آمریکا شده و پس از رایزنی‌های مقدماتی، مذاکرات اصلی از جمعه آغاز شده است. این مذاکرات چهارمین دور از گفت‌وگوهای استراتژیک میان دو کشور به‌حساب می‌آید. نخستین دور از این گفتوگوها در ژوئن 2020 (خرداد 1399) دور دوم در ماه آگوست همین سال و دور سوم آن نیز آوریل سال جاری میلادی برگزار شده‌اند.
این گفتوگوها ریشه در مسائل مرتبط با حمله سال 2003 به عراق دارد. به‌موجب قطعنامه 1790 شورای امنیت سازمان ملل، آمریکا برای ادامه حضور خود در عراق نیازمند توافق با دولت این کشور بود که پس از آزادسازی طبق شرایط دموکراتیک بر سر کار آمده بود. بر همین اساس با فشارهای آمریکا در سال 2008 نخستین مورد از چنین توافقاتی میان دولت وقت عراق به ریاست نوری المالکی و دولت جورج بوش به‌ثمر رسید. این توافق باعث ارتقای سطح حقوقی همکاری‌ها و توافقات میان دوطرف شد؛ زیرا تا پیش از آن تنها قطعنامه 1790 پایه حقوقی توافقات بود اما پس از آن توافق سال 2008 نیز به آن افزوده شد.
دولت آمریکا با توسل به همین توافقات دارای امتیازات گسترده‌ای در داخل خاک عراق است که به‌راحتی نمی‌توان آنها را از دست واشنگتن خارج کرد. در سال 2011 نیز تنها به‌دلیل مبارزه گروه‌های مقاومت عراق با اشغالگران بود که واشنگتن ناگزیر شد تا خاک عراق را ترک کند. امروز هم آمریکا بار دیگر می‌کوشد از مسیر مذاکره و اعمال فشار زیرساختی حقوقی برای حضور نظامی‌اش در عراق بیابد، کاخ سفید البته در این مسیر از همراهی برخی مقامات عراقی برخوردار است.
فؤاد حسین روز جمعه در جریان آغازگفت‌وگوها، کشورش را نیازمند پشتیبانی و حمایت‌های نظامی آمریکا توصیف کرد؛ موضوعی که به‌شکلی تلویحی نشانه‌ای از تمایل وی و طیف متبوعش از حضور نظامی آمریکا در عراق است. به همین دلیل قیس الخزعلی، دبیرکل جنبش عصائب اهل‌الحق عراق با انتقاد از مواضع حسین سخنان او درباره نیاز به ارتش آمریکا را تاسف‌بار خواند. حسین از اشخاص نزدیک به حزب دموکرات کردستان عراق به ریاست مسعود بارزانی است. این حزب و به‌طورکلی دولت اقلیم کردستان عراق از طرفداران سرسخت حضور نظامی آمریکا در عراق به‌حساب می‌آیند و بارها نظر خود را به‌شکلی پررنگ بیان کرده‌اند. به‌تازگی نیز سفین دزیی، مسئول روابط خارجی دولت منطقه کردستان عراق در سخنانی تاکید کرده است که اربیل موافق خروج نظامیان «ائتلاف ضدداعش» از عراق نیست. جوتیار عادل، سخنگوی دولت منطقه کردستان عراق نیز می‌گوید اربیل به‌دلیل بی‌ثباتی و ناامنی در عراق، خواستار باقی ماندن نیروهای ارتش آمریکاست.
در میانه اختلافات داخلی بر سر موضوع حساس حضور نظامی آمریکا در عراق مصطفی الکاظمی، نخست وزیر آن کشور نیز روزگذشته سفر خود به آمریکا را آغاز کرده تا از امروز در نشست‌ها شرکت کند. او پیش از آغاز حضورش در مذاکرات در مصاحبه با خبرگزاری آمریکایی آسوشیتدپرس اعلام کرد کشورش دیگر نیازی به نیروهای رزمی خارجی برای مبارزه با داعش ندارد اما تاکید داشت که بغداد همچنان برای آموزش و جمع‌آوری اطلاعات نظامی نیازمند همکاری با آمریکاست. وی همچنین در پاسخ به سوالی درخصوص احتمال تغییر ماموریت آمریکا در عراق گفت که بغداد برای آموزش و جمع‌آوری اطلاعات نظامی از آمریکا درخواست همکاری خواهد کرد. با این‌حال نخست وزیر عراق از ارائه جدول زمانی برای خروج نیروهای آمریکایی از کشورش خودداری و بازه زمانی آن را مرتبط با شرایط میدانی و مذاکرات کرد.
این درحالی است که روز شنبه قاسم الاعرجی، مشاور امنیت ملی عراق که در مذاکرات حضور دارد به‌صورت تلویحی به تاریخی برای خروج نظامیان آمریکایی از کشورش اشاره کرده بود. او در بیانیه خود که درباره مذاکرات منتشر کرده، آورده است: «ما به طرف آمریکایی تاکید کردیم که عراق نیازی به هیچ نیروی رزمی خارجی در خاکش ندارد. روز ۳۱ دسامبر ۲۰۲۱ طعم خاصی خواهد داشت.» بیانیه الاعرجی نشان می‌دهد احتمال دارد درصورت نهایی شدن توافق نیروهای آمریکایی تا پایان سال 2021 از عراق خارج شوند.
علی‌ر‌غم این اخبار اما شواهد نشان می‌دهد ارتش آمریکا برخلاف اظهارات مقامات عراقی از این کشور خارج نخواهند شد. روزنامه آمریکایی نیویورک‌تایمز به نقل از مقامات وزارت دفاع آمریکا گزارش کرده که حتی یکی از ۲۵۰۰ سرباز آمریکایی حاضر در عراق این کشور را ترک نخواهند کرد و تنها با بازتعریف نقش خود به‌کار ادامه خواهند داد. این روزنامه در ادامه گزارش خود گفت مصطفی الکاظمی از مذاکرات اخیر تنها یک «دستاورد سیاسی» کسب می‌کند تا به‌وسیله آن گروه‌های مقاومت ضدآمریکایی در کشورش را راضی کند.
گروه‌های سیاسی نزدیک به مقاومت عراق نیز نگاهی مثبت به مذاکرات واشنگتن ندارند. محمد الربیعی، سخنگوی سیاسی گروه «عصائب‌اهل‌الحق» به نیویورک‌تایمز گفت: «آمریکایی‌ها با تغییر نام نظامیان‌شان از نیروهای رزمی به مستشاران و مربیان درصدد گمراه کردن افکار عمومی هستند.» ابوالاء الولائی، دبیر کل گروه مقاومت اسلامی «کتائب‌سیدالشهداء» روز شنبه گفت تا زمانی که مذاکرات منجر به خروج آمریکا از عراق نشوند برای ما هیچ‌اهمیتی نخواهند داشت.
گروه‌های مقاومت عراقی تاکید دارند فریب تغییر کلمات را نخواهند خورد و درصورت باقی ماندن نظامیان آمریکایی در خاک کشورشان با آن مقابله خواهند کرد. این گروه‌ها روز جمعه نیز همزمان با آغاز دور چهارم گفتوگوها در واشنگتن با پهپادهای انتحاری به پایگاه الحریر محل استقرار نظامیان آمریکایی در اربیل مرکز اقلیم کردستان حمله کردند تا بر عزم خود در این مسیر تاکید کنند.
11نکته درباره توافق جدید آمریکا-عراق
توافق جدید واشنگتن-بغداد از ابعاد مختلفی قابلیت بررسی دارد. این ابعاد شامل موضوعاتی همانند مشکلات واقعی حضور نظامی آمریکا در عراق، مقاصد واشنگتن از این حضور و تضمین‌هایی می‌شود که واشنگتن را ملزم به عدم انجام اقدامات غیرقانونی می‌کند. نتایج به‌دست‌آمده از این بررسی‌ها اما نشان می‌دهد شکل جدید حضور آمریکا در عراق تنها براساس منافع واشنگتن طراحی شده و هیچ موضوع اساسی‌ای حل‌وفصل نشده است. 11 مورد زیر بخشی از مسائلی هستند که نشان می‌دهد در توافق جدید میان دوطرف هیچ موضوعی به شکلی اساسی رفع نشده است، بلکه به اشغالگری آمریکا در عراق مشروعیت جدیدی می‌دهد.
1 در عراق به‌صورت مجموعه‌ای دو نوع نیرو حضور دارند که به‌رغم همپوشانی جدا تلقی می‌شوند. یک گروه ناتو است که دارای ماموریت غیررزمی و آموزشی است. نیروی دیگر نیز ائتلاف بین‌المللی ضدداعش است که دارای کارکردی رزمی و مشخصا پشتیبانی هوایی است. نیروهای آمریکایی عملیات‌کننده در عراق که در پایگاه‌های این کشور حضور دارند نیز جزئی از این دو نیرو به‌حساب می‌آیند، اما بخش مهم ارتش آمریکا در قالب ائتلاف ضدداعش در عراق مستقر است. سوال اینجاست که اگر قرار است این نیرو حالتی غیررزمی به خود بگیرد، چه تاثیری در دنیای واقعی دارد؟ اساسا همه اقدامات شائبه‌برانگیز واشنگتن در عراق مرتبط با نیروهای آمریکایی حاضر در خاک این کشور نیست، بلکه به آزادی عملی مربوط است که واشنگتن به‌صورت عمومی در عراق دارد. در آخرین بمباران نیروهای حشدالشعبی عراق در خاک کشورشان جنگنده‌های آمریکایی از اردن و عربستان به خاک عراق حمله کرده بودند.
2 ارتش آمریکا قابلیت بزرگی در حمل‌ونقل نیروهای خود دارد. آمریکا پس از حمله اشغال کویت توسط عراق در سال 1990 حضور خود در منطقه را به‌شدت تقویت کرد، به‌گونه‌ای‌که در حمله سال بعد برای آزادسازی این کشور 800 هزار سرباز آمریکایی در این جنگ حضور داشتند. این نیروها از پایگاه‌های عربستان سعودی استفاده می‌کردند. در جنگ دوم خلیج‌فارس نیز که به اشغال عراق منجر شد، ارتش آمریکا تا پیش از آغاز جنگ، 100 هزار سرباز خود را تنها در کویت مستقر کرده بود. در دو جنگ اول و دوم خلیج‌فارس آمریکا به‌دلیل دارا بودن پایگاه‌هایی که از زیرساخت‌های مناسب برخوردار بودند موفق شد صدها هزار نیرو را به منطقه آورده و از آنها پشتیبانی کند. ارتش آمریکا دارای هواپیماهای ترابری زیادی است که می‌توانند حجم زیادی نیرو و تجهیزات را به‌سرعت جابه‌جا کنند؛ این مساله با بازه زمانی طولانی‌تری در نیروی دریایی آمریکا نیز وجود دارد.
به همین دلیل آنچه برای آمریکایی‌ها در عراق اهمیت دارد، استقرار نیروی نظامی به تعداد بالا نیست، بلکه حفظ زیرساخت‌هایی است که می‌توانند درصورت نیاز میزبان ده‌ها هزار سرباز شوند. طبیعی است که واشنگتن در شرایط معمولی نیروی نظامی به عراق اعزام نکند، زیرا اقدامی بیهوده است، اما قطعا تلاش دارد امکان استقرار تعداد بالایی از سربازان را در این کشور حفظ کند. به‌عنوان مثال، اگر دو پایگاه الحریر و عین‌الاسد در دستان آمریکا باقی بماند، درصورت تصمیم کاخ‌سفید به‌سرعت هزاران نیروی آمریکایی می‌توانند وارد این دو پایگاه شوند. اما درصورت اخراج کامل نیروهای آمریکایی از عراق که مستلزم تحویل کامل پایگاه‌ها به ارتش عراق است چنین جای پایی برای آنها از دست خواهد رفت. درحال حاضر باندهای فرود، پایگاه‌های موردحفاظت پدافند هوایی به‌عنوان نقاطی مهم دراختیار آمریکایی‌ها خواهد ماند تا درصورت تصمیم‌شان در آن دست به جابه‌جایی نیرو بزنند. به همین دلیل کاهش نیروهای آمریکایی در عراق در شرایطی که زیرساخت حضور ده‌ها هزار نظامی آمریکایی در این کشور برقرار باشد، اقدامی بیهوده و فاقد ارزش است.
3 مقامات دولت فعلی عراق برای قابل پذیرش کردن توافق خود با آمریکا از تبدیل شدن ماموریت آمریکا از رزمی به آموزشی صحبت می‌کنند، اما سوال اینجاست که آیا از اساس بمباران‌های متعدد علیه حشدالشعبی و ترور فرودگاه بغداد برمبنای مجوز رزمی ائتلاف بین‌المللی ضدداعش صورت گرفتند که از این به بعد به‌دلیل لغو آن مجوز دیگر تکرار نشوند؟ آمریکا در بمباران‌های پیشین الزاما براساس مجوزهای رزمی خود در عراق اقدامی نکرده که از این به بعد بخواهد با لغو آنها دست‌بسته بماند. واشنگتن نیروهای ارتش، پلیس و حشدالشعبی عراق را با رضایت دولت بغداد به شهادت نرسانده است که از فردای پس از توافق جدید بخواهد دست از اقدامات پیشین خود بردارد. به همین دلیل است که اقدامات فراقانونی واشنگتن امکان هرگونه اعتماد به آنها را سلب می‌کند. دولت عراق چه اهرم‌ها و چه قواعدی را برای الزام آمریکا به حضور صرفا مستشاری در این کشور در دست دارد؟
4آموزشی شدن ماموریت نیروهای آمریکایی از عراق احتمالا به این معناست که از این به بعد قرار است کلیه هزینه‌های اقامت، تاسیسات، نگهداری وسایل، حقوق سربازان و فرماندهان تحت این عنوان که آنها مستشار دولت بغداد هستند از جیب مردم عراق تامین شود؛ اتفاقی که درصورت رخ دادن، گذاشتن کلاهی بزرگ توسط دولت عراق بر سر مردم این کشور است.
5 نیروهای آمریکایی در پایگاه‌های خود در عراق به‌صورت خودمختار و مستقل حضور دارند و هیچ لیستی از اسامی و مسئولیت‌های آنها موجود نیست. به همین دلیل هیچ اطلاعاتی درباره تعداد آنها نیز وجود ندارد. از این به بعد نیز قرار نیست اطلاعاتی درباره تعداد این نیروها به عراق داده شود و ورود و خروج آنها به عراق هم تنها به خود نیروهای آمریکایی مرتبط خواهد بود. توافق با چنین شرایطی چه فوایدی برای عراق دارد؟
6کمک‌های مستشاری غیررزمی به کشوری دیگر از اساس نیازمند دراختیار داشتن دو پایگاه مستقل مسلح به سامانه‌های ضدموشکی نیست که در آنها پهپاد و هلیکوپتر مسلح وجود داشته باشد. آیا پایگاه عین‌الاسد پس از تغییر ماموریت نیروهای آمریکا همچنان باید برای امور آموزشی مسلح به سامانه ضدموشک‌های بالستیک پاتریوت باشد؟
7 آیا محل حضور و اقامت نیروهای آمریکایی در عراق را باید بغداد تعیین کند یا واشنگتن؟ اگر ماموریت مستشاری است پس لزومی بر استقرار در پایگاه مهم و بزرگ عین‌الاسد وجود ندارد؛ پایگاهی که گفته می‌شود آمریکا برای محافظت از رژیم صهیونیستی در آن مستقر شده است. اگر دو طرف در این پیمان صادق هستند، محل پایگاه مستشاری آمریکا از عین‌الاسد به جنوب یا مرکز عراق منتقل شود.
8 نیروهای آمریکایی قرار است سربازان ارتش عراق را برای چه سطوحی آموزش دهند؟ مگر این آموزش‌ها تا چه میزان پیشرفته و سنگین به حساب می‌آید که نیازمند حضور مستقیم و ده‌ها هزارنفری است؟ ارتش عراق به تسلیحات خاصی مسلح نیست و به‌دلیل مخالفت کشورهای متحد آمریکا در منطقه از تسلیحات ساده‌تری نسبت‌به آنها بهره می‌برد، ازسوی دیگر خود این نیرو نیز دارای تجارب ارزشمندی در نبرد با داعش است. با چنین وضعیتی آمریکا برای آموزش چه موضوعاتی به ارتش عراق می‌خواهد هزاران نظامی خود را در این کشور حفظ کند. اگر واشنگتن عزمی برای آموزش ارتش عراق دارد، می‌تواند ازطریق ایجاد دانشکده‌های افسری و نه استقرار هزاران نظامی، وظیفه خود را انجام دهد.
9 سوال دیگری که مطرح می‌شود، با مدت‌زمان ماموریت آموزشی ارتش آمریکا در عراق مرتبط است. هر ماموریتی به‌ویژه ماموریت‌های آموزشی دارای بازه‌های زمانی هستند. آمریکا باید بگوید برنامه‌اش برای آموزش ارتش عراق چیست و تا چه زمانی به نقطه‌ای مناسب می‌رسد و آیا پس از رسیدن به این مرحله همچنان ادامه آموزش‌ها نیازمند حضور هزاران نفری سربازان آمریکایی در عراق است؟
10 آیا نیروهای ارتش آمریکا که قرار است به‌صورت آموزشی در عراق بمانند، در راستای همین ماموریت است که کاروان‌های تدارکاتی متعددی را از مسیر عراق به سوریه می‌فرستند؟ پشتیبانی از پایگاه‌های آمریکایی در سوریه نیز جزئی از وظیفه مستشاری آمریکا در عراق است؟ جواب به این سوالات مشخص است. چه اینکه پیش از آموزشی شدن ماموریت نیروهای آمریکا در عراق نیز واشنگتن به شکل غیرقانونی از مسیر عراق دست به اشغالگری در سوریه می‌زد. دولت بغداد باید اعلام کند پس از توافق جدیدش با کاخ‌سفید آیا آمریکا نقل‌وانتقالات غیرقانونی خود بین عراق و سوریه را متوقف خواهد کرد یا خیر؟
11 ماموریت مستشاری آمریکا در عراق به چه دلیل نیازمند این حجم از جابه‌جایی تسلیحات در داخل عراق است؟ کدام ماموریت آموزشی نیازمند این حجم از سلاح و جابه‌جایی آن است؟ آیا پس از توافق جدید، از تعداد کاروان‌های تدارکاتی ارتش آمریکا در عراق کاسته شده و تجهیزات نظامی موجود در پایگاه‌ها نیز کاهش خواهد یافت؟
مطالب پیشنهادی
