سیدشایان ابهری، روزنامه‌نگار: حسن روحانی، رئیس‌جمهور روز گذشته گفت تحریم‌ها می‌توانست در اسفندماه برداشته شود ولی به‌دلیل عدم احترام به 2اصل قانون اساسی این اتفاق نیفتاد. روحانی هیچ گزاره قابل اتکایی دراین‌باره ارائه نداد و بر همین اساس «فرهیختگان» برای بررسی این ادعا با فواد ایزدی، عضو هیات علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران گفت‌وگو کرده است. ایزدی می‌گوید روحانی یک دعوای سیاست داخلی دارد و خودش هم به حرف‌های اینچنینی‌ای که می‌زند باور ندارد. متن این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.

رئیس‌جمهور در جلسه دیروز هیات دولت، تلویحا گفت اگر مصوبه مجلس نبود، تحریم در اسفند برداشته می‌شد و امروز شرایط دیگری در کشور حاکم بود. چقدر این گزاره قابل اعتنا است؟

به‌نظر من اظهارات رئیس‌جمهور صددرصد غلط است. ما در شرایطی قرار داریم که آمریکایی‌ها رسما مواضع خودشان را اعلام می‌کنند. آنها رسما می‌گویند ما یک توافق طولانی‌تری می‌خواهیم؛ یعنی می‌خواهیم برجام را عوض کنیم. یک توافق قوی‌تری می‌خواهیم، یعنی فراتر از بحث هسته‌ای، می‌خواهیم در حوزه منطقه‌ای، موشکی و بحث‌های دیگر امتیاز بگیریم.

هر موقع مقامات آمریکایی درباره برجام صحبت می‌کنند، این دو نکته را تکرار می‌کنند. آنها «لغو» تحریم‌ها را قبول ندارند و از «تعلیق» بعضی از تحریم‌ها می‌گویند. یعنی آنها بسیاری از تحریم‌های اعمال‌شده ترامپ را برخلاف برجام حفظ خواهند کرد. از این جهت، اختلاف‌نظر بین ایران و آمریکا بسیار زیاد و شکاف بسیار بزرگی است؛ منتها رئیس‌جمهور به‌دلیل رقابت‌های سیاسی داخلی، مباحثی را مطرح می‌کند که هیچ‌کس در دنیا آنها را باور ندارد. به‌نظرم خود او هم این بحث‌ها را باور ندارد. زمانی که از مقامات آمریکایی درباره اینکه روحانی گفته به توافق نزدیک شده‌ایم و توافق نزدیک است می‌پرسند، مقامات آمریکایی می‌گویند این خبرها درست نیست و ما مطلع نیستیم؛ روحانی یک دعوای سیاسی داخلی دارد و بر همین اساس باید به حرف‌هایی او در روزهای آخر ریاست‌جمهوری از همین زاویه نگاه کرد. واقعیت‌های موجود با آن حر‌‌ف‌ها متفاوت است. اتفاقا مصوبه مجلس ابزاری است که دیپلمات‌ها در وین از آن استفاده کردند؛ یعنی آن افزایش توانمندی ایران در حوزه هسته‌ای، دلیل حضور آمریکایی‌ها در وین بود. این هم حرف ما نیست، شما نگاه کنید حدود سه‌هفته پیش، نیویورک‌تایمز گزارشی با این محتوا منتشر کرده بود که «زمانی که ایران غنی‌سازی 60درصد را شروع کرد، آمریکایی‌‌ها ایران را جدی گرفتند»، یعنی اگر مصوبه مجلس نبود اصولا دولت، چیزی برای مذاکره در دست نداشت. نه‌تنها مصوبه مجلس مشکلی برای برجام و مذاکرات ایجاد نکرد، بلکه ابزاری در دست دیپلمات‌های ایرانی برای مذاکره شد. دلیل اینکه این مذاکره به نتیجه نرسیده، زیاده‌خواهی آمریکاست و این موضوع هیچ ربطی به داخل ندارد. در داخل کشور خیلی‌‌ها معتقد هستند که کشور نباید از یک محل دوبار گزیده شود. از این جهت، نسبت به آمریکایی‌ها محتاط‌تر هستند. اینکه رئیس‌جمهور محتاط نیست و حرف‌های دیگری می‌زند، این مشکل شخص رئیس‌جمهور است و مشکل دیگران نیست. به‌هر‌حال روحانی تمایل دارد همان بی‌احتیاطی‌هایی را که منجر به خروج آمریکا از برجام بدون هیچ هزینه‌ای شد، تکرار کند.

حتی با فرض صحبت‌های روحانی، چه اتفاقی روی زمین رخ داده که در اسفند امکان احیای برجام بوده اما پس از آن چنین وضعی نبوده است. الان به‌نظر آمریکایی‌ها نمی‌خواهند با همان برجام سابق برگردند و تحریم‌های ترامپ را بردارند.

این امکان [احیای برجام] نه‌تنها در اسفندماه وجود نداشت، بلکه الان هم وجود ندارد. اسفند وجود نداشت و بعدش هم وجود نخواهد داشت. دلیلش هم این است که آمریکایی‌ها نمی‌خواهند به برجام موجود برگردند بلکه می‌خواهند برجام را عوض کنند. آنها می‌خواهند بندهای برجام را عوض کنند و وارد حوزه‌های دیگر شوند. می‌خواهند تعهد بدهید که در حوزه‌های دیگر هم مذاکره کنید. آمریکایی‌‌ها مشکلات متعددی را [در راه احیای برجام] ایجاد کرده‌اند، منتها رئیس‌جمهور می‌گوید آمریکایی‌ها آمده‌اند توبه کنند! من واقعا تعجب می‌کنم فردی که 30،40‌سال در حوزه سیاست خارجی و امنیت ملی بوده، هنوز متوجه ابتدایی‌ترین طراحی‌های آمریکا علیه ایران نمی‌شود .

روحانی به گزارش ظریف نیز اشاره‌ای کرد؛ در آن گزارش اشاره‌ای به راستی‌آزمایی و تضمین ماندن در برجام آمریکا نشده بود. آیا آن گزارش به‌طور کامل به واقعیت‌ها پرداخته بود یا یک روایت یک‌طرفه بود؟ چون به‌نظر در آن به بخشی از تحریم‌ها که آنها حاضر به رفع آن نیستند، اشاره نشده است.

بخشی از این گزارش حرف‌های تکراری بود؛ یک مقدار درباره برجام اغراق شد، چه در گذشته، چه الان، چه در این گزارش. حرف جدیدی در این گزارش بود که اتفاقا درست هم هست. آن حرف جدید این بود زمانی که برجام به نتیجه رسید، به خیلی از کشورهایی که در دوران تحریم با ایران کار کرده بودند، بی‌مهری شد و حرف ظریف در آن گزارش این است که این اشتباه بوده؛ البته خوب بود ظریف به‌جای آن این بحث را دو هفته قبل از پایان دولت مطرح کند، همان‌موقع که این اتفاق در سیاست خارجی کشور افتاد، اعتراض می‌کرد. حالا اشکالی ندارد، حداقل این اعتراف برای تاریخ می‌ماند و این هم واقعیتی است که برجام، هم در حوزه هسته‌ای به ما ضربه زد و هم در روابط ایران با کشورهایی که در دوره تحریم به ما کمک می‌کردند، چالش ایجاد کرد.

این طبیعی است. ما هم اگر هفت، هشت‌سال از عمرمان را به کاری اختصاص می‌دادیم و از آبروی شخصی استفاده می‌کردیم، به‌نوعی به آن کار احساس علاقه می‌کردیم و زمانی که دوره‌مان تمام می‌شد، به‌نوعی سعی می‌کردیم عملکرد خودمان را توجیه کنیم. این مختص روحانی و ظریف نیست و شاید اگر ما هم در آن موقعیت قرار بگیریم، همین‌طوری یا بدتر باشیم. از این جهت حرف‌هایی که زده می‌شود طبیعی و قابل فهم است؛ منتها چیزی که طبیعی و قابل فهم است، لزوما درست نیست. مثلا حرف‌های امروز روحانی درست نیست. حرف‌هایی که بخشی از آن در گزارش ظریف آمده، قابل نقد است. طبیعی است که افراد در پایان دوره‌شان بخواهند از کار و عملکرد خودشان دفاع کنند.