سارا طاهری، روزنامه نگار: روزهای ابتدایی امسال بود که قول راه‌اندازی سامانه‌ای با عنوان علم‌سنجی اعضای هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی رسانه‌ای شد. سامانه‌ای که همان‌طور که از نام آن مشخص است مقدمه‌ای برای حضور موثر سرآمدان در شبکه علمی دانشگاه بوده و می‌تواند در هر لحظه وضعیت تولید علم دانشگاه را در رشته‌های مختلف موضوعی مقایسه کند. بنابراین به راحتی می‌توان در جریان نقاط ضعف و قوت وضعیت تولید علم دانشگاه قرار گرفت. حالا بعد از گذشت کمتر از 4 ماه، دیروز این سامانه با حضور دکتر طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی به صورت مجازی رونمایی شد. سامانه‌ای که با عنوان «سامانه داشبورد اطلاعات دانشی دانشگاه» در گام اول به صورت شفاف افراد نخبه دانشگاهی را شناسایی کرده و در گام دوم نیز با ایجاد شفافیت بین واحدهای دانشگاهی رقابت ایجاد می‌کند.

هدف از راه‌اندازی سامانه علم‌سنجی چیست؟

اما هدف از راه‌اندازی چنین سامانه‌ای چه بود؟ دانشگاه آزاد اسلامی این روزها سهم بسزایی در تولیدات علمی کشور دارد؛ دستاوردی که به دست سرآمدان علمی این دانشگاه بوده است، به همین دلیل مسئولان دانشگاه مدتی بود در فکر شناسایی و حمایت از این سرآمدان بودند تا هم به نوعی از آنها قدردانی کرده و هم ‌انگیزه اعضای هیات‌علمی برای افزایش کیفیت تولیدات علمی در مسیر انجام پژوهش‌های تاثیرگذار افزایش پیدا کند. بنابراین راه‌اندازی یک سامانه با این هدف، لازم و ضروری به نظر می‌رسید؛ سامانه‌ای که سرآمدان علمی آن دیده و حمایت شوند. دیروز این اتفاق افتاد و حالا با رونمایی از سامانه علم‌سنجی دانشگاه این هدف محقق شد.

یک تیر و چند نشان

مسئولان دانشگاه با راه‌اندازی سامانه داشبورد اطلاعات دانشی دانشگاه یا همان علم‌سنجی با یک تیر چند نشان زده‌اند. اول اینکه کنشگران علمی را شناسایی و حمایت کنند و دوم اینکه کیفیت و توجه به کار کیفی‌‌محور، را بیش از پیش دنبال کنند. همچنین می‌خواهند جذب دانشجویان را با توجه به چنین پتانسیلی بالا ببرند. بنابراین از این پس، محلی برای معرفی و دیده شدن سرآمدان علمی این دانشگاه و حمایت از آنها وجود دارد تا آنها بتوانند اثرگذاری بیشتری در حوزه‌های دانشی داشته باشند.

در «سامانه داشبورد اطلاعات دانشی دانشگاه» توانمندی و ظرفیت‌های اعضای هیات‌علمی دانشگاه در سطح ملی و بین‌المللی نمایش داده شده و باعث می‌شود استان‌ها برای کسب جایگاه برتر در نظام رتبه‌‌بندی دانشگاه رقابت کنند. ترغیب واحدها به فعالیت و اثرگذاری در حوزه‌های علمی و پژوهشی نیز در این سامانه مدنظر قرار گرفته شده است. همچین با این سامانه از آسیبی که دانشگاه‌‌های دولتی دچار آن هستند و خروج اساتید را تجربه می‌کنند جلوگیری خواهد شد.

مدیران فرصت دارند تا کنشگران و سرآمدان را شناسایی کرده و به کار گیرند

حالا از این پس، مدیران می‌توانند با مراجعه به سامانه علم‌سنجی از توانمندی‌های سرآمدان و اساتید برتر برای رسیدن به اهداف خود، تدوین برنامه‌های علمی، داوری جلسات پیش‌دفاع متمرکز و راهبری دانشگاه آزاد اسلامی استفاده کنند.

آن طور که دکتر طهرانچی گفته است دانشگاه آزاد اسلامی نیازمند اساتیدی است که مقالات خوب و قابل استناد ارائه دهند، استادانی که خوب درس بدهند و عضو هیات‌علمی که بتوانند حل مساله کرده و اثرات فرهنگی و اجتماعی داشته باشند. تمام این خصوصیات مورد توجه دانشگاه آزاد اسلامی است و همه این افراد باید در سامانه‌های داده‌ای دانشگاه دیده شوند.

7هزار نفر در این سامانه وارد شده و ثبت اطلاعات کرده‌اند

دانشگاه آزاد اسلامی درحال حاضر 25 هزار عضو هیات‌علمی دارد که در گام اول حدود 7 هزار نفر در این سامانه وارد شده و ثبت اطلاعات کرده‌اند. اما در گام دوم قرار است تمامی اطلاعات تمام اساتید در آن بارگذاری شود تا بعد از شناسایی بهترین نخبگان در حوزه‌های مختلف موضوعی می‌توان امور دانشگاه را به آنها محول کرد. در این سامانه برای پژوهشگران حوزه‌های مختلف براساس شاخص H-index رتبه‌بندی انجام شده که نشان‌دهنده اعتبار و میزان ارجاعات انجام ‌شده به مقالات علمی معتبر است. حالا از این پس در زمینه سرآمدان علمی داده شاهد تکاپو و پویش استادان و اعضای هیات‌علمی‌‌ها برای اتخاذ یا ارتقای پارامترهای موردنظر سرآمدی علمی هستیم.

تولید علم در واحدهای دانشگاهی باید در دوره‌های مشخص اندازه‌گیری شود

علی جهان، رئیس کتابخانه مرکزی و مدیرکل امور کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌سنجی دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره سایر جزئیات این سامانه سخن گفت. او توضیح داد: «هر سیستمی برای تحلیل نیازمند اندازه‌گیری است؛ معیارها و شاخص‌های فعالیت‌های علمی و همچنین بحث تولید علم در واحدهای دانشگاهی و اعضای هیات‌علمی، باید در دوره‌های مشخص و برخط اندازه‌گیری و تحلیل شود تا متوجه شویم در مسیر درست حرکت کرده‌ایم یا خیر.»

او اضافه کرد: «کاری که سامانه داشبورد اطلاعات دانشی دانشگاه آزاد اسلامی یا همان سامانه علم‌سنجی انجام می‌دهد ارزیابی همین موارد است که به تحلیل ما کمک می‌کند. یکی از راهبردهای اسلامی شدن دانشگاه‌ها و راهبرد یازدهم نظام پژوهش و فناوری به همین موضوع پرداخته است؛ درواقع اقداماتی که در تحقق راهبرد 11 سند اسلامی شدن دانشگاه در بند پژوهش و فناوری آمده اقداماتی است که به موضوع علم‌سنجی و رتبه‌بندی واحدهای دانشگاهی اشاره کرده است.»

رئیس کتابخانه مرکزی و مدیرکل امور کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌سنجی دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه تصریح کرده است: «بنابراین براساس این اسناد، پژوهشگران و تحلیلگران باید ارزیابی و تعیین وضعیت شوند تا بین آنها رقابتی ایجاد شود. شبکه‌های پژوهشی نیز باید شکل گرفته؛ چراکه کشور و به‌طبع آن دانشگاه آزاد اسلامی نیازمند این شبکه‌های پژوهشی است.

سرآمدان دانشگاه می‌توانند در امور دانشگاه و تصمیم‌گیری‌ها دخالت کنند

جهان ادامه داد: «در این حوزه نیازمند شناسایی سرآمدان علمی هستیم. در بخشنامه‌ای که در این خصوص وجود داشت اعلام شده بود به افرادی که دارای H-index باشند به‌عنوان سرآمدان علمی تشویقی تعلق خواهد گرفت؛ درحال حاضر افرادی با H-index 60،  H-index 65و H-index 70حضور دارند که به‌عنوان سرآمدان علمی شناسایی شده و می‌توانند در امور دانشگاه و تصمیم‌گیری‌ها دخالت کنند.» او بیان کرد: «در این سامانه می‌توان افراد خبره را شناسایی و آنها می‌توانند گرنت بین‌المللی دریافت کنند. به عبارت بهتر، تیم‌هایی در این راستا تشکیل شده و چون این افراد، قوی و سرآمد هستند می‌توانند برای پروژه‌های بین‌المللی پول دریافت کنند. بعد از شناسایی بهترین نخبگان در حوزه‌های مختلف موضوعی می‌توان امور دانشگاه را به آنها محول کرد.»

او با ذکر مثالی توضیح داد: «به‌طور مثال اخیرا بحث پیش‌دفاع متمرکز دنبال می‌شود؛ در بخشنامه دفاع متمرکز گفته شده که باید از افراد سرآمد استفاده شود. بنابراین می‌توان از این افراد سرآمد برای برگزاری جلسات پیش‌دفاع متمرکز از همین سامانه علم‌سنجی انتخاب کرد؛ چراکه بهترین افراد در هر حوزه تخصصی در این سامانه شناسایی و استخراج شده‌اند.»

سامانه علم‌سنجی ابزاری برای جذب دانشجو است

رئیس کتابخانه مرکزی و مدیرکل امور کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌سنجی دانشگاه آزاد اسلامی گفت: «وقتی افراد برجسته و سرآمد برای حوزه‌های تخصصی انتخاب می‌شوند، تصمیم‌گیری‌ها بهتر و به دنبال آن عملکرد نیز بهتر خواهد شد. درنهایت این انتخاب ابزاری برای جذب دانشجو می‌شود. درواقع وقتی از طریق سامانه داشبورد اطلاعات دانشی دانشگاه آزاد اسلامی یا همان سامانه علم‌سنجی به دانشجویان اعلام می‌شود که کدام استادان سرآمد با چه رتبه‌ای در دانشگاه آزاد اسلامی حضور دارند قطعا آنها تمایل بیشتری برای حضور در بزرگ‌ترین دانشگاه حضوری جهان خواهند داشت.»

او در ادامه عنوان کرد: «دانشجویان با رصد سامانه علم‌سنجی و شناسایی استادان سرآمد متوجه خواهند شد که حتی در بهترین دانشگاه‌های اروپا نیز ممکن است اساتیدی با چنین رتبه‌ای حضور نداشته باشند؛ این درحالی است که سرآمدان علمی در یک شبکه پژوهشی در دانشگاه آزاد اسلامی حضور دارند که دانشجویان می‌توانند به راحتی برای پایان‌نامه و رساله خود متناسب با کار خود انتخاب کنند.»

او در ادامه با ذکر مثال دیگری توضیح داد: «به‌طور مثال معاونت بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی به دنبال تبادل استاد و دانشجو با یک کشور یا جذب دانشجو است؛ در این سامانه تمام همکاری‌های بین‌المللی واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی ثبت و قابل مشاهده است. یعنی مشخص است که هر واحد دانشگاهی با کدام کشور بیشترین همکاری را داشته است. همچنین مشخص است که چه افرادی در این حوزه و در واحدهای دانشگاهی پیشرو بوده و با کشورهای خارجی در تعامل هستند.»

جهان با تاکید بر اینکه عملکرد اساتید در سامانه داشبورد اطلاعات دانشی دانشگاه آزاد اسلامی (علم سنجی) به صورت شفاف مشخص شده است، افزود: «بنابراین می‌توان در بحث ترفیع اساتید نیز از این سامانه استفاده کرد. عملکرد کارهای پژوهشی اساتید و واحد و مرکز تحقیقاتی نیز در این سامانه به‌صورت شفاف دیده شده است.»

براساس معیارهای مختلف، رتبه‌ها تغییر خواهد کرد

او با بیان اینکه در سامانه علم‌سنجی واحدهای برتر مشخص نشده‌اند، توضیح داد: «در این سامانه، شاخص‌های مختلف ازجمله تعداد مقالات، کمیت تولید علم، تعداد استنادها و... مشخص شده‌اند. با کلیک روی هرکدام از این شاخص‌ها و واحدها براساس آن شاخص مرتب می‌شوند. درحال حاضر شاخصی که در سامانه علم‌سنجی مورد استفاده قرار گرفته است شاخص H-index است؛ این شاخص، شاخص مقبولی برای کیفیت و کمیت است که هر دو را به صورت همزمان نشان می‌دهد.»

 رئیس کتابخانه مرکزی و مدیرکل امور کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌‌سنجی دانشگاه آزاد اسلامی ادامه داد: «با توجه به داده‌هایی که تا این لحظه در سامانه وارد شده است، به‌طور مثال ملاحظه خواهید کرد که واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی شاخص H-index بالاتری را کسب کرده است. البته واحد علوم و تحقیقات از نظر تولید علم نیز مقالات بیشتری داشته است اما با کلیک روی بقیه شاخص‌ها ممکن است رتبه‌بندی‌ها متفاوت شوند. بنابراین براساس معیارهای مختلف رتبه‌ها تغییر خواهد کرد.»

سامانه علم‌سنجی با داده‌های اولیه راه‌اندازی شده است

او با بیان اینکه سامانه داشبورد اطلاعات دانشی دانشگاه آزاد اسلامی (سامانه علم‌سنجی) با داده‌های اولیه راه‌اندازی شده است، اضافه کرد: «هنوز داده‌ها کامل نشده و ان‌شاءالله به‌زودی تکمیل می‌شود. پیشنهادی که پیش از این در بخشنامه سرآمدان علمی مصوب شده بود این بود که بالای H-index 14 مشمول حق جذب سرآمدان شود. اما حالا می‌توان در آینده برای حق جذب سرآمدان با تکمیل داده‌ها به سمت موضوعی حرکت کنیم.»

جهان توضیح داد: «به عبارت بهتر در آن زمان سامانه‌ای در این خصوص وجود نداشت اما الان سامانه علم‌سنجی در این راستا راه‌اندازی شده و به محض اینکه اطلاعات 25 هزار عضو هیات‌علمی در این سامانه وارد شود می‌توان یک آنالیز آماری انجام داد تا سرآمدان علمی مشخص شوند. به‌طور مثال متناسب با شرایطی که وجود دارد یک نقطه بهبود و مرز برای رشته روانشناسی درنظر گرفته می‌شود تا استادانی که بالاتر از آن مرز بودند به عنوان سرآمدان علمی مشمول تشویق شوند.»

رئیس کتابخانه مرکزی و مدیرکل امور کتابخانه‌ها، مجلات، انتشارات علمی و علم‌‌سنجی دانشگاه آزاد اسلامی در پایان گفت: «درحال حاضر 25 هزار عضو هیات‌علمی در دانشگاه آزاد اسلامی حضور دارند که نزدیک به 7 هزار نفر در این سامانه وارد شده و ثبت اطلاعات کرده‌اند. «فراهم‌سازی ابزارهای لازم برای شبکه‌سازی علمی»، «افزایش دقت و سرعت در رابطه با آمارها و گزارش‌های کیفیت و کمیت تولید علم»، «سهولت بررسی پرونده‌های پژوهشی ارتقا»، «سهولت شناسایی و انتخاب استاد راهنما براساس سوابق و زمینه‌های پژوهشی» و «سهولت شناسایی سرآمدان علمی در حوزه‌های موضوعی برای جلسات پیش‌دفاع متمرکز و هدایت طرح‌های کلان» ازجمله مزایای این سامانه محسوب می‌‌شود.»