واکسن‌های موجود سپر ایمنی کاملی دربرابر ویروس جدید ندارند

ندا اظهری، مترجم: در سالی که گذشت، شاهد مانور انواع ویروس‌های کرونا در دنیا بودیم. از ویروس انگلیسی و آفریقای جنوبی گرفته تا کرونای هندی و حالا هم کرونای دلتا که سروکله‌اش پیدا شده است؛ ویروس‌هایی که هرکدام مشکلاتی را برای مردم ایجاد کرده و میزان ابتلا و مرگ‌ومیر را چندبرابر کرده است. باتوجه به انجام طرح واکسیناسیون در بیشتر کشورها، امید می‌رود به‌زودی جهان از شر ویروس کرونا خلاص شود، اما ظهور گه‌گاه جهش تازه‌ای از این ویروس، ‌هراسی را در دل ایجاد می‌کند که آیا واکسن‌های موجود می‌توانند پاسخگوی آنها باشند و مانع از ابتلای افراد به گونه‌های جدید ویروس شوند؟

ویروس هندی که بوی مرگ می‌دهد

مقامات دولتی هند اعلام کردند موارد ابتلا به کووید-19 در هند باتوجه به گونه هندی آن از 10.31 درصد در ماه می‌ به 51 درصد تا 20 ژوئن افزایش یافته است. هر دو واکسن «کوواکسین» و «کوویشیلد» با اثربخشی خوبی که دربرابر این ویروس دارند، می‌توانند میزان ابتلا را کاهش دهند. در چندروز گذشته، بیش از 46 هزار مورد جدید ابتلا به کووید-19 و 979 مورد مرگ‌ومیر طی 24 ساعت در هند گزارش شده و این اولین‌باری است که از 12 آوریل تاکنون شمار کشته‌ها به زیر عدد هزار کاهش یافته است. در ماهی که گذشت، چهار کودک با علائم تنگی‌نفس و افت فشار خون در بیمارستانی در ایالت مرکزی هند، ماهاراشترا بستری شدند. مادر این چند کودک بیش از یک ماه پیش به کووید-19 مبتلا شده بودند، اما کودکان علائمی از بیماری نداشتند. پزشکان آنتی‌بادی‌هایی نسبت‌به این ویروس هم در بدن این چند کودک پیدا کردند که متعلق به عفونت قبلی آنها بود. به گزارش nature، کارشناسان هندی بر این باورند که عفونت‌های ویروس کرونا در کشور به‌سرعت درحال افزایش است و پایین آمدن میزان مرگ‌ومیر می‌تواند گمراه‌کننده باشد. با این روند روبه‌رشد، هند چهارمین کشور درگیر با ویروس کرونا است. شهرهای بزرگی چون دهلی و بمبئی بیشترین تأثیرپذیری را از این ویروس داشته‌اند و بیمارستان‌ها نسبت‌به پذیرش بیماران دچار مشکل شده‌اند. افزایش فعلی عفونت کرونا پس از قرنطینه دوماه و نیمه در سراسر هند که از 25 مارس آغاز شد، اقتصاد و معیشت مردم را به‌شدت مختل کرد.

آمار اندک مرگ‌ومیر در هند به‌دلیل میانگین پایین سنی

برخی محققان بر این باورند که دولت نتوانسته از این فرصت برای آماده‌سازی زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی کشور استفاده کند. این کشور حتی در سیستم ثبت تعداد مرگ‌ومیرها هم دچار مشکل است و به همین دلیل، آمار تمام کشته‌ها ثبت نشده‌اند. همین امر، میزان مرگ‌ومیر مبتلایان به کووید-19 را در هند زیر سوال برده است، به‌گونه‌ای‌که به‌طور رسمی، به‌ازای هر یک میلیون نفر، 11 مورد مرگ ثبت شده است که کمترین آمار در جهان به‌شمار می‌رود. اما در مقایسه با هند، در انگلیس 635 مرگ به‌ازای هر یک‌میلیون مبتلا و در آمریکا 376 مورد مرگ گزارش شده است. محققان معتقدند سرعت گسترش ویروس در هند بسیار بیشتر از سایر نقاط دنیا است. آنچه در کشورهای غربی اتفاق می‌افتد این است که وقتی به‌عنوان مثال شهر بزرگی مانند لندن با این ویروس مواجه می‌شود، دیگر شهرهای انگلیس با قدرت عمل کرده و از انتقال ویروس جلوگیری می‌کنند و میزان سرایت بیماری کاهش می‌یابد، بنابراین در شهرهای دیگر، زمان دوبرابر شدن میزان سرایت بیماری در درازمدت اتفاق می‌افتد، اما در برخی شهرهای هند این زمان کوتاه‌تر است.

کارشناسان پیش‌بینی کرده‌اند به‌دلیل پایین بودن میانگین سنی جمعیت هند، میزان مرگ‌ومیر در میلیون نفر در هند کمتر است. سالمندان در این کشور بیشترین آمار مرگ‌ومیر را به خود اختصاص می‌دهند، به همین دلیل می‌توان امیدوار بود که آمار کشته‌های ناشی‌از کرونا به‌ویژه در مناطق روستایی پایین‌تر است. مشکلی که در هندوستان وجود دارد، دشوار بودن شمارش آمار تمام مرده‌های کرونایی است. درواقع هیچ راهی هم برای حل این مشکل وجود ندارد جز اینکه انجام تست‌های سریع با سرعت بیشتری در این کشور صورت گیرد. این درحالی است که حدود نیمی از تمام مرگ‌ومیرها در مناطق روستایی هند اتفاق می‌افتد که تقریبا 66 درصد جمعیت این کشور را به خود اختصاص می‌دهد.

مطالبه واکسن ازسوی آفریقا برای مبارزه با کرونا

به گزارش voanews، مقامات بهداشت آفریقا از سازمان‌های جهانی خواستار تجهیز این کشور به واکسن کرونا شدند تا بتوانند با موج سوم ویروس آفریقایی کرونا که چند وقتی است دوباره در این کشور رواج پیدا کرده، مقابله کنند. سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده که شمار موارد ابتلا به کرونای آفریقایی در این کشور از پنج میلیون مورد عبور کرده و تاکنون 136 هزار نفر بر اثر ابتلا به این ویروس جان خود را از دست داده‌اند. تعداد مبتلایان به کووید-19 طی چهارهفته گذشته با رشد فزاینده‌ای روبه‌رو بوده و در هفته گذشته افزایش ابتلای 30 درصدی و مرگ‌ومیر 15 درصدی به ثبت رسیده است. پنج کشور آفریقای جنوبی، تونس، زامبیا، اوگاندا و نامیبیا 76 درصد موارد عفونت جدید را در آفریقا تشکیل می‌دهند. درحال حاضر این کشور در اواسط موج سوم کرونا قرار دارد. شناسایی، قرنطینه و جداسازی بیماران احتمالی به روند پیشگیری و کنترل بیشتر ویروس کمک می‌کند. در این میان، باتوجه به مطالبه این کشور برای دریافت واکسن، محققان اعلام کرده‌اند که به‌دلیل سرعت بالای انتشار ویروس آفریقایی در سراسر آفریقا، باید هرچه زودتر واکسن بیشتری دراختیار این کشور قرار گیرد تا بتوان مانع از گسترش بیشتر آن شد. باتوجه به شیوع خطرناک‌ترین نوع ویروس کرونا به‌نام دلتا در 14 کشور آفریقایی و نیز شیوع نوع بتا و آلفا در بیش از 25 کشور جهان، باید هرچه سریع‌تر نسبت‌به کنترل این ویروس اقدام کرد. درحال حاضر حدود 12 میلیون نفر در آفریقا به‌طور کامل دربرابر ویروس کرونا واکسینه شده‌اند که باتوجه به جمعیت 1.3 میلیاردی کل آفریقا، کمتر از یک درصد این قاره را تشکیل می‌دهد. در سطح قاره، محققان شاهد افزایش موارد ابتلای موج اول در ژانویه 2020 و حدود 50 درصد از موج دوم در ژانویه 2021 بوده‌اند، بنابراین باتوجه به این روند روبه‌رشد، استفاده بهینه از واکسن‌های موجود امری کلیدی به‌شمار می‌رود. سازمان بهداشت جهانی در اطلاعیه‌های خود اعلام کرده است آفریقا تا پایان سپتامبر و برای واکسینه کردن 10 درصد جمعیت خود دربرابر کروناویروس به 200میلیون دوز واکسن نیاز خواهد داشت. اتحادیه اروپا به‌تازگی درخواست اهدای 100میلیون دوز واکسن کرونا را به کشورهای کم‌درآمد مطرح کرده و آمریکا برای عرضه 80میلیون دوز واکسن به کشورهای فقیرتر اعلام آمادگی کرده است.

شیوع غیرمنتظره گونه «دلتا»

همزمان با مبارزه هندوستان با موج دوم و مرگبار ویروس کرونا، انگلیس هم بار دیگر به‌رغم واکسیناسیون گسترده‌ای که انجام داده، شاهد افزایش موارد ابتلا به این ویروس شده است. از آلمان هم خبرهایی مبنی‌بر اوج گرفتن این ویروس به گوش می‌رسد. نوع جدید ویروس کرونا به‌نام «دلتا» (B.1.617.2) نخستین‌بار در اکتبر 2020 در ایالت ماهاراشترای هند مشاهده شد  و به‌سرعت در هند و سراسر جهان گسترش یافت. تاکنون علاوه‌بر ویروس دلتا، ویروس آلفا، بتا و گاما نیز شناسایی شده است. در این بین، ویروس نوع دلتا تاکنون جهش‌های مختلفی داشته و دانشمندان به‌طور دقیق نمی‌دانند این جهش‌ها در یک برهه از زمان دقیقا چه عملکردی دارند، اما آنچه از ظواهر امر پیدا است، این جهش‌های دلتا به ویروس اجازه اتصال به سلول‌های انسانی را می‌دهد که به ویروس کمک می‌کند از برخی واکنش‌های سیستم ایمنی فرار کند. جهش جدید ویروس کرونا به‌نام دلتا گسترده بوده و در بیشتر از 80 کشور جهان شناسایی شده است. تاکنون در انگلیس ده‌ها هزار مورد ابتلا به این ویروس شناسایی شده که بالاترین مورد ابتلا به این نوع ویروس جدید در یک کشور است.

تفاوت نوع دلتا با نوع دلتا پلاس در چیست؟

در گزارش‌هایی که از نوع تهاجمی‌تر ویروس کرونا موسوم به نوع دلتا در دست است، به این نوع جهش جدید گاهی با عنوان دلتا پلاس یا AY.1 اشاره شده است. این نوع ویروس دارای جهش K417N است که نخستین‌بار به‌وفور در جهش بتای شناسایی‌شده در آفریقای جنوبی مشاهده شد که شمار زیادی از افراد را مبتلا کرد. درواقع، این جهشی است که درمقایسه با دیگر انواع جهش‌های مشاهده‌شده از ویروس کرونا در جهان، بالاترین گریز از واکسن را داشته و احتمال انتقال آن هم تا حد قابل‌ملاحظه‌ای بالا است.

درصد بیماری‌زایی ویروس جدید دلتا

داده‌های به‌دست آمده از مرکز بهداشت عمومی انگلیس نشان می‌دهد بیش از 90 درصد موارد ابتلا به کروناویروس در انگلیس همین کرونای نوع دلتا گزارش شده و این کشور تا 9 ژوئن بیش از 42 هزار مورد ابتلا به ویروس نوع دلتا را اعلام کرده که افزایش 30 هزار نفری داشته است. بسیاری از موارد ابتلا به این نوع ویروس، یا تاکنون واکسینه نشده‌اند یا دوز دوم را دریافت نکرده‌اند. ویروس نوع دلتا، افزایش 64 درصدی احتمال انتقال خانگی درمقایسه با نوع آلفا دارد،و به  این علت است که سرعت انتقال بسیار سریع‌تری نسبت‌به نوع کنت یا آلفا دارد که ابتدا در انگلیس مشاهده شده بود. باوجود اینکه مدتی از شیوع نوع دلتای ویروس کرونا در دنیا می‌گذرد، اما هنوز هم اطلاعات زیادی از این ویروس در دست نیست و نمی‌توان به‌طور دقیق اعلام کرد که شیوع آن در یک منطقه تا چه اندازه است. بین ابتدای فوریه تا 7 ژوئن، حدود 42 مورد مرگ بر اثر ابتلا به ویروس دلتا گزارش شده که از این میان، 23 نفر از آنها واکسینه نشده بودند و 7 نفر هم بیش از 21 روز بعد از دریافت دوز نخست واکسن و 12 نفر هم بعد از گذشت دو هفته از دریافت دوز دوم واکسن، جان خود را از دست دادند. گزارش‌ها حکایت از آن دارد که در نوع جهش‌یافته دلتا، آمار بیماران بستری در بیمارستان به‌مراتب بیشتر بوده‌اند. بیش از 1300نفر درماه ژوئن بر اثر ابتلا به کووید-19 در بیمارستان بستری شدند که نسبت‌به هفته گذشته، 43 درصد رشد داشته است.

واکسن‌های موجود تا چه اندازه ایمنی ایجاد می‌کنند؟

شواهدی که از جهش جدید دلتا به‌دست آمده نشان می‌دهد که هر دو واکسن فایزر و آسترازنکا در پیشگیری از بستری بیماران مبتلا به کرونای نوع دلتا اثربخشی کمتری دارد و درمقایسه با مبتلایان به نوع آلفا از اثربخشی کمتری برخوردار است. اثربخشی واکسن فایزر در جلوگیری از ابتلا به نوع دلتا بعد از دو دوز تزریق 6 درصد کمتر و اثربخشی واکسن آسترازنکا در پیشگیری از ابتلا به نوع دلتا یک درصد کمتر است. باتوجه به همه آمارهای به‌دست آمده، احتمال بستری شدن بیماران مبتلا به نوع دلتا درمقایسه با انواع دیگر جهش‌یافته ویروس کرونا به‌مراتب بالاتر است، درحالی‌که این ارتباط در کشورهایی که شمار زیادی از جمعیت خود را دربرابر ویروس کرونا واکسینه کرده‌اند، به‌مراتب پایین‌تر است، اما ارتباط ابتلا به نوع دلتا و بستری شدن در بیمارستان از بین نمی‌رود و هنوز در گروهی از مردم که واکسن دریافت نکرده‌اند، این خطر وجود دارد. به‌طور کلی، واکسن فایزر- بینوتک بعد از یک دوز تزریق تا 94 درصد و بعد از دریافت دوز دوم تا 96 درصد در جلوگیری از ابتلا به کرونا مؤثر است. در این میان، واکسن آسترازنکا در دوز نخست تا 71 درصد و در دوز دوم تا 92 درصد اثربخشی دارد. اما یافته‌های اخیر نشان می‌دهد اثربخشی واکسن فایزر دربرابر جهش دلتا بعد از دوز اول 36 درصد و بعد از دوز دوم 88 درصد است، درحالی‌که تأثیر آسترازنکا روی جلوگیری از ابتلا به نوع دلتا بعد از دوز اول تنها 30 درصد و بعد از دوز دوم 67 درصد گزارش شده است. باتوجه به آمار ارائه‌شده، نمی‌توان به‌طور قطع گفت تزریق واکسن در جلوگیری از ابتلا به نوع جهش‌یافته دلتا تأثیری ندارد، اما اثربخشی آن تا حد زیادی کاهش می‌یابد.