سارا طاهری، روزنامه نگار: روزهای پایانی سال گذشته بود که دکتر محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی طی بخشنامه‌ای «شیوه‌نامه همکاری اعضای هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی نوع (الف) و (ب)» را به روسای دانشگاه آزاد اسلامی استان‌ها ابلاغ کرد؛ اتفاقی که درجریان روند معمول دانشگاه، برای محور قراردادن عدالت در فعالیت‌های حوزه اساتید دانشگاه امری ضروری به‌نظر می‌رسید. البته این اتفاق مثبت در دانشگاه به‌مانند برخی تغییرات مهم دیگر چندسال اخیر مورد هجمه‌های مختلفی قرار گرفت.

در یکی از آخرین واکنش‌های رسانه‌ای، یکی از پایگاه‌های خبری کشور اقدام به انتشار گزارشی درخصوص اجرای طرح الف و ب پرداخته است که اطلاعات بیان‌شده در این گزارش چندان کامل به‌نظر نمی‌رسد. سایت خبرآنلاین در گزارشی با عنوان «ماجرای یک بخشنامه پرحاشیه در دانشگاه آزاد/هیات‌علمی به‌مثابه کارمند؟» عنوان کرد این بخشنامه قصد دارد گروه زیادی از استادان قدیمی را محترمانه برکنار کند یا حقوق چندانی به آنها پرداخت نکند. وجود برخی سوالات، شبهات و ابهامات برای اعضای هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی موجب شده تا بازار حرف‌های نه‌چندان دقیق و ناصحیح پیرامون تصمیمات دانشگاه درخصوص اساتید حسابی داغ شود و بستر جریان‌سازی‌های خلاف واقع جریان افتاد، درحالی‌که یک‌بار مطالعه بخشنامه دانشگاه آزاد بسیاری از نکات مطرح‌شده در گزارش مذکور را پاسخ خواهد داد.

  عدالت؛ منطق اجرای بخشنامه الف و ب

اگر کمی ریشه‌ای وضعیت اساتید در بهره‌مندی پروژه‌ها، پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دکتری درطول سال‌های متمادی موردبررسی قرار گیرد، بدون شک نتیجه موید یک گزاره کوتاه اما پرمفهوم است؛ بی‌عدالتی! وجود برخی رانت‌ها و رابطه‌ها باعث ایجاد پدیده‌های عجیب در دانشگاه آزاد شده بود. یک استاد در یک‌سال تا 58 رساله دکتری را راهنمایی می‌کرده یا با سوءاستفاده از فضای غیرشفاف ارائه پروژه‌ها در طرح‌های مختلف فعالیت پژوهشی می‌کرد. پس از ایجاد سامانه پژوهشیار در راستای مدیریت و شفافیت هرچه بهتر پروژه‌های پژوهشی، طرح الف و ب بدون شک یکی از مهم‌ترین اتفاقات دوره جدید دانشگاه آزاد در راستای تحقق عدالت میان اعضای هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی بوده است. حالا هم عملکرد اساتید بیش از گذشته موردتوجه قرار گرفته و هم اساتیدی که بیشتر درجریان روند دانشگاه مشارکت داشته باشند، طبیعتا از حقوق بیشتری هم بهره‌مند می‌شوند.

  تقسیم‌بندی اساتید موجب افزایش حقوق‌شان بود یا کاهش؟

یکی دیگر از ریشه‌های صدور بخشنامه الف و ب، توجه به وضعیت معیشتی اساتید دغدغه‌مند و فعال دانشگاه آزاد بود؛ تقسیم‌بندی‌ای که باعث شد با شناسایی اساتیدی که مایل به حضور موثر در دانشگاه آزاد بودند، حقوق آنها را نزدیک به 50 درصد بهبود بخشد. درکنار این عدد باید رقم افزایش 25 درصدی سالیانه حقوق و دستمزد را هم اضافه کرد، این درحالی است که اساتید گروه دوم یعنی نوع ب هیچ کاهشی در حقوق‌شان نداشتند و ادعاهایی از این دست به‌طور قاطع درست نیست. نباید فراموش کرد اساسا انتخاب نوع همکاری در اختیار خود استاد است. بسیاری از استادان گمان می‌کردند «مجبور» هستند نوع الف یا ب را انتخاب کنند؛ اما روال کار به‌گونه‌ای دیگر است. براساس این بخشنامه اعضای هیات‌علمی با اختیار کامل و باتوجه به فعالیت‌‌های جانبی یا تمایل حضور حداکثری در دانشگاه، شیوه همکاری خود با دانشگاه را انتخاب می‌کنند. درواقع برخلاف بسیاری از جوسازی‌ها هیچ اجباری از طرف رئیس استان یا واحد دانشگاهی برای آنها وجود ندارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد حدود 90 درصد اساتید، حضور مستمر یا همان نوع الف را برای ادامه همکاری با دانشگاه انتخاب کرده‌‌اند. حتی امکان تغییر نوع همکاری به‌صورت سالیانه در این بخشنامه دیده شده و بازگشت اعضای علمی گروه ب به گروه الف در بازه یک‌‌ساله اتفاق می‌افتد.

  بخشنامه الف و ب تاثیری در موظفی اساتید دارد؟

پاسخ به این سوال هم منفی است. نظام‌مند شدن ساعات موظفی اعضای هیات‌علمی یکی از مهم‌ترین مزیت‌هایی است که شاید کمتر به آن توجه شده است. درواقع اعضای هیات‌علمی تمام‌وقت در گذشته ۳۲ ساعت موظفی داشتند. در این بخشنامه هم ۳۲ ساعت موظفی تدریس را دارند، اما بخشی از این ۳۲ ساعت برای اساتید فعال در حوزه پژوهش و فناوری کاهش یافته و معادل‌سازی شده است. اگر بخواهیم روشن‌تر بگوییم، در بخشنامه جدید موظفی حضور اعضای هیات‌علمی به‌صورت شفاف و روشن مشخص شده که باتوجه به مرتبه استاد، ساعات حضور و بخش آموزشی او تعیین شده و عضو هیات‌علمی موظف است علاوه‌بر تدریس و مباحث آموزشی بخشی از ساعات خود را در دانشگاه حضور داشته باشد. عضو هیات‌علمی تمام‌وقت نوع (الف) موظف به انجام نظام‌مند ۳۲ ساعت کار علمی یا معادل آن در هفته متناسب با جدول ذیل مشتمل‌بر: ۱-تدریس، ۲- پژوهش تحصیلات تکمیلی (راهنمایی پایان‌نامه و رساله دکتری)، و ۳- پژوهش‌های درون و برون‌سازمانی فعالیت‌های فناورانه، مشاوره، داوری مقاله یا رساله، مشاوره آموزشی و فرهنگی تربیتی دانشجویان، مشارکت در تحصیل درآمدهای غیرشهریه‌ای دانشگاه، مشارکت در شوراهای علمی و آموزشی، انجام امور اجرایی و نظارتی، آموزش‌های کوتاه‌مدت، مدیریت آزمایشگاه و کارگاه یا کلینیک و انجام امور محوله ازسوی دانشگاه است.

عضو هیات‌علمی تمام‌وقت (ب) موظف به انجام نظام‌مند ۱۶ ساعت کار علمی در هفته مطابق جدول ذیل و مشتمل بر: ۱-تدریس، ۲- پژوهش تحصیلات تکمیلی (راهنمایی پایان‌نامه و رساله دکتری)، و ۳- پژوهش‌های برون‌سازمانی، فعالیت‌های فناورانه و مشاوره، داوری مقاله یا رساله، مشاوره فرهنگی تربیتی دانشجویان، مشارکت در تحصیل درآمدهای غیرشهریه‌ای دانشگاه، مشارکت در شوراهای علمی و آموزشی، انجام امور اجرایی و نظارتی، آموزش‌های کوتاه‌مدت، مدیریت آزمایشگاه و کارگاه یا کلینیک و انجام امور محوله ازسوی دانشگاه است.

 یکی دیگر از مزیت‌های بخشنامه مذکور افزایش حق مرتبه علمی است؛ موضوعی که مدت‌ها بود اتفاق نیفتاده بود. در این بخشنامه بهبود حق مرتبه و حق جذب اساتید وجود دارد. براساس بخشنامه اعضای هیات‌علمی تمام‌وقت یا نوع الف به میزان ۳۲ ساعت کار علمی یا معادل آن در هفته موظفی دارند. اساتید عضو گروه ب نیز حدود ۱۶ ساعت برای کار علمی یا راهنمایی پایان‌نامه و رساله دکتری باید زمان سپری کنند.

  مباحث معادل‌سازی در این بخشنامه تعریف شد

یکی از مواردی که باید به آن توجه شود، درخصوص پر کردن موظفی آموزش استادان ازسوی واحدهای دانشگاهی است. به‌عبارت بهتر، باید گفت شاید برخی واحدها نتوانند به هر دلیلی موظفی آموزش استادان را پر کنند. اما برای این مشکل هم چاره‌اندیشی شده و از آنجاکه نقش‌آفرینی عضو هیات‌علمی یک ضرورت به‌شمار می‌رود، مباحث معادل‌سازی در این بخشنامه تعریف شده است. بر این اساس اساتید می‌‌توانند با فعالیت‌های پژوهشی، فناورانه و فرهنگی بخشی از ساعت موظفی خود را معادل‌سازی کنند. ازطرفی ظرفیت‌‌های برون‌دانشگاهی و ارتباط با صنعت در حوزه پژوهشی نیز می‌تواند بخشی از ساعت موظفی اعضای هیات‌علمی را پر کند.

  تقسیم‌بندی اساتید اینجا بد، آنجا خوب!

علی‌رغم اینکه برخی‌ تلاش می‌کنند بخشنامه «الف» و «ب» را به ضرر اعضای هیات‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی فارغ از نوع فعالیت‌شان با هرکدام از واحدهای این دانشگاه نشان دهند، اما با مقایسه این بخشنامه با دستورالعمل خدمت اعضای هیات‌علمی به شیوه تمام‌وقت ویژه دانشگاه‌های دولتی که زیرمجموعه وزارت علوم تلقی می‌شود، می‌توان نتیجه گرفت که نه‌تنها جهت‌دهی این افراد در این زمینه درست نبوده، بلکه حتی این بخشنامه به نفع اعضای هیات‌علمی به‌ویژه اساتیدی که به‌صورت تمام‌وقت با دانشگاه آزاد همکاری دارند نیز خواهد بود. در آیین‌نامه استخدامی اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌های دولتی گفته شده که عضو هیات‌علمی تمام‌وقت ویژه فردی است که به‌طور تمام‌وقت و کامل و 54 ساعت در هفته طبق برنامه تنظیمی دانشگاه، در اختیار دانشگاه بوده و حق انجام کار یا فعالیت انتفاعی خارج از دانشگاه را ندارد. براساس این بخشنامه درصورت احراز انجام کار یا فعالیت انتفاعی خارج از دانشگاه، با تشخیص و تایید هیات‌رئیسه دانشگاه، نسبت‌به خروج او از وضعیت «تمام‌وقت ویژه» اقدام خواهد شد و تمام مزایای پرداختی قبل از تاریخ احراز، از حقوق و مزایای او کسر می‌شود. درخواست عضو هیات‌علمی متقاضی خدمت به شیوه «تمام‌وقت ویژه» اعم‌از رسمی (رسمی آزمایشی و رسمی قطعی پیمانی و پیمانی دائم (موضوع ماده 11 آیین‌نامه استخدامی اعضای هیات‌علمی) ازطریق مدیر گروه آموزشی پژوهشی به رئیس دانشکده/پژوهشکده حسب مورد برای طرح و بررسی در کمیته ترفیعات دانشگاه ارسال و پس از بررسی در کمیته مذکور، درصورت احراز شرایط تعیین‌شده در ماده «۴» این دستورالعمل، با تایید کمیته ترفیعات و موافقت رئیس دانشگاه، نسبت‌به صدور حکم خدمت به شیوه تمام‌وقت ویژه» اقدام می‌شود. در این بخشنامه میزان ضرایب «فوق‌العاده جذب» و «فوق‌العاده شغل مخصوص» اعضای هیات‌علمی «تمام‌وقت ویژه» برابر ضرایب «فوق‌العاده جذب» و «فوق‌العاده شغل» اعضای هیات‌علمی تمام‌وقت است. اما نکته مهم اینجاست که عضو هیات‌علمی متقاضی خدمت به شیوه «تمام‌وقت ویژه» برای صدور حکم و بهره‌مندی از مزایای آن در سال‌جاری، می‌تواند در سه سال گذشته، حداقل «دو پایه استحقاقی سالیانه» یا «امتیاز لازم برای دریافت دو پایه استحقاقی سالیانه» را با تایید کمیته ترفیعات دانشگاه کسب کرده باشد. استمرار وضعیت خدمت وی به‌شیوه تمام‌وقت ویژه در سال‌های آتی، مستلزم دریافت پایه استحقاقی و با کسب امتیاز لازم برای دریافت پایه استحقاقی» سال قبل با تایید کمیته ترفیعات دانشگاه خواهد بود. از نیم‌سال اول سال تحصیلی 1401-1400 میزان واحد موظف تدریس عضو هیات‌علمی آموزشی«تمام‌وقت ویژه» 20 درصد بیشتر از میزان واحد موظف تدریس عضو هیات‌علمی آموزشی «تمام‌وقت» خواهد بود. رقم کمتر از 5 درصد به عدد صحیح قبل و 5 درصد بیشتر به عدد صحیح بالاتر گرد خواهد شد. همچنین اعضای «هیات‌علمی تمام‌وقت ویژه» همانند اعضای هیات‌علمی تمام‌وقت در دانشگاه می‌توانند ۸ واحد نظری یا معادل عملی آن در دانشگاه به‌صورت حق‌التدریس، تدریس کنند.

فرآیند گروه‌بندی اساتید در دانشگاه آزاد و دانشگاه‌های دولتی به‌استثنای چند تفاوت، شبیه و نزدیک به‌هم است. این اتفاق اخیرا در دانشگاه‌های تحت پوشش وزارت علوم اجرا شد، اما در کمال تعجب حاشیه‌ای از اجرای آن در رسانه‌ها دیده نمی‌شود.