ماجرای خواب عمیق مراکز هنری شهرداری تهران

محراب محمدزاده، روزنامه‌نگار: 1 در کلانشهر تهران، سالن‌های بسیاری وجود دارد که کم و بیش از امکانات قابل‌قبولی بهره‌مند هستند و حداقل اگر نتوانند در برخی مسائل چون تعداد نور، صوت و دیگر امکانات لازم برای اجرا یک نمایش کافی باشند، اما فضای بسیار خوبی برای مخاطبان دارند. شهرداری تهران با بیش از 300 مرکز و مجموعه شامل فرهنگسرا و خانه‌فرهنگ و سرای محله و کتابخانه یا سالن سینما و تئاتر در کلانشهر تهران و بیش از 10 هزار نیروی تخصصی و فنی و عمومی به‌تنهایی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های فرهنگی هنری ایران به‌حساب می‌آید. معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران و سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران دو تشکیلات بزرگ برای هدایت فعالیت فرهنگی و هنری در شهر تهران هستند.

اغلب سالن‌ها در اختیار شهرداری تهران است و از آنجا که شهرداری یکی از نزدیک‌ترین نهادها به مردم است، انتظار این است که شاید به‌جای بی‌استفاده ماندن سالن درطول روزهای سال سالن‌های تئاتر را با شرایط و حمایت مناسب در اختیار گروه‌های حرفه‌ای تئاتر قرار دهند تا بتوانند اجراهایی مستمر برای محلات مختلف شهر تهران داشته باشند یا در حالت دیگر سالن‌ها را در اختیار گروه‌های تئاتر آماتور مردمی یا گروه‌های تئاتری دانشجویی قرار دهند که غالبا بی‌توقعات مالی اقدام به تولید اثر می‌کنند.

بسیاری از هنرمندان و فعالان فرهنگی معتقدند اگر شهرداری بخواهد با امکانات لجستیکی و تبلیغاتی خود می‌تواند تاثیری بسزا در جریان تئاتر داشته باشد و شرایط اقتصادی این هنر و از آن مهم‌تر نزدیک شدن ارتباط میان مردم و تئاتر شود. در این بین باید به این نکته هم اشاره کنیم که سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران بخشی را تحت اداره ساماندهی و پایش مراکز مشارکتی دارد که وظیفه گسترش مشارکت شهروندان در تعاملات فرهنگی هنری در کلانشهر تهران را برعهده دارد، اما این مرکز در عمل اقدامی خاص و ملموس تاکنون صورت نداده است.

2شهرداری تهران طی 20 سال گذشته در قدم اول توانسته است ظرفیت امکانات سخت‌افزاری در عرصه فرهنگ و هنر را به میزان نسبی مخاطبان شهری افزایش دهد، اما امکاناتی که نتوان به‌درستی از آن استفاده کرد، چه سودی برای فرهنگ و هنر تهران دارد.

وضعیت مدیریت تئاتر در شهرداری تهران از سال 96 افولی شدید را آغاز کرد و درنهایت در سه‌سال اخیر و پیش از آغاز تعطیلی‌های گسترده سالن‌های نمایشی به‌دلیل شیوع ویروس کرونا سالن‌های شهرداری تهران پیشواز رفتند. اکنون نزدیک به سه‌سال است سالن‌های تئاتر وابسته به شهرداری تهران اتفاقی جدی در عرصه تئاتر را تجربه نکرده است و از طرفی چند جشنواره محلی و استانی ازجمله جشنواره‌های جریان‌ساز تئاتر شهر و خمسه نیز به‌طور کامل تعطیل شده‌اند و تمام تلاش‌هایی که طی برگزاری چندین نوبت جشنواره‌ صورت گرفته بود، در یک بی‌تدبیری مدیریتی چهارساله شهرداری تهران به‌محاق رفت. جشنواره تئاترشهر و خمسه دو جشنواره‌ای بودند که دوران مدیریتی شهرام کرمی مدیر خلاق و پرکار تئاتر کشور در آن دوران شکل گرفتند و حتی در دوره‌های آخر برگزاری به جشنواره‌های کشوری تبدیل شدند.

سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران طی چندساله اخیر تنها به مرکزی برای پرداخت حقوق و مزایا به نیروهایش تبدیل شده و هیچ‌گونه فعالیت جدی یا حتی صرفا گزارش کاری هم درحوزه تئاتر نداشته است و سالن‌هایش یا تعطیل بوده‌اند یا در اختیار گروه‌های تلویزیونی قرار گرفته‌اند. البته در یک لجبازی داخلی در بدنه شهرداری تهران و شورای‌شهر باعث شد اغلب بودجه‌های تولید تئاتر به معاونت فرهنگی-اجتماعی شهرداری تهران سرازیر شوند؛ چراکه به‌لحاظ اندیشه‌ای و جبهه‌بندی سیاسی مدیران این معاونت قرابت بیشتری با اعضای شورای‌شهر فعلی و مدیران بالادستی شهرداری تهران دارند. هرچند نتیجه این حمایت‌های مالی و معنوی حیف و میل بودجه‌های بسیاری است، این حمایت‌ها تا جایی پیش رفت که مدیران این معاونت به فکر ادغام با سازمان فرهنگی- هنری شهرداری تهران یا حداقل در اختیار گرفتن امکانات لجستیکی این سازمان افتادند، اما با مخالفت دلسوزان فرهنگی هنری مواجه شدند. یکی از مراکز مهم شهرداری تهران پردیس تئاتر تهران است که کلنگ آن از ابتدای شهریور سال 86 به زمین خورد و در زمینی به مساحت 28 هزار مترمربع در منطقه 15 شهر تهران ساخته شد. سالن نمایش اصلی این مجموعه در فضایی به وسعت دوهزار و 400 مترمربع و با ظرفیت هزار نفر فراهم شده است و درکنار آن چهار سالن نمایش تئاتر تجربی، هر یک به ظرفیت 150 نفر، سالن نمایش تئاتر عروسکی با ظرفیت 120 نفر و نیز سالن نمایش سینما و آمفی‌تئاتر با ظرفیت 150 نفر پیش‌بینی شده است.

در این مجموعه هزار مترمربع به کارگاه ساخت دکور و کارگاه خیاطی و سه‌هزار مترمربع هم به اتاق‌های پشت‌صحنه و سالن‌های تمرین اختصاص داده شده است. همچنین این مجموعه دارای یک لابی اصلی است که در طبقه بالا و ضلع غربی آن یک کتابخانه است و فضای غرفه‌ای برای ارائه محصولات فرهنگی هم در آنجا درنظر گرفته شده و در ضلع شرقی این لابی یک سالن کنفرانس مطبوعاتی قرار گرفته که برای برگزاری نشست‌ها محل مناسبی است. مرکز پردیس تئاتر حرفه‌ای شهر تهران فضای آمفی‌تئاتر روباز نیز دارد که به مساحت 3500 مترمربع است؛ این مکان می‌تواند برای نمایش‌های آئینی و سنتی مورد استفاده قرار گیرد.

همچنین نزدیک به چهارهزار مترمربع و مکان‌هایی تفریحی چون رستوران، فروشگاه و سالن بازی کودکان از دیگر امکانات این مجموعه محسوب می‌شوند. همه این امکاناتی که گفته شد در ساختاری کوچک‌تر در مراکز فرهنگی هنری شهرداری تهران و حتی برخی سرای محلات وجود دارد؛ با این چشم‌انداز شاهدیم درصورتی که شهرداری تهران بتواند برنامه‌ای جامع برای تئاتر به‌عنوان مادر همه هنرها ایجاد کند، جریان زنجیره‌ای مناسبی در امر فرهنگ‌سازی، سبک زندگی، آموزش‌های شهروند و... به‌وجود خواهد آمد.

درکنار پردیس تئاتر تهران می‌توان به دیگر مراکز تخصصی با ظرفیت بسیار خوب فنی و دسترسی راحت به تماشاخانه ایرانشهر با دو سالن نمایش، فرهنگسرای بهمن با سه سالن نمایش و یک سالن باز ظرفیت با 1500 صندلی چندمنظوره، فرهنگسرای گلستان، فرهنگسرای فردوس، فرهنگسرای شفق، ساختمان معاونت فرهنگی اجمتاعی منطقه 22 تهران، فرهنگسرای ابن‌سینا و... اشاره کرد.

3 فضا و امکانات و مراکز شهرداری تهران یک ظرفیت بسیار خوب برای فعالیت درحوزه هنر نمایش است. این ظرفیت به دلایل مختلفی در صورت بهره‌مندی و برنامه‌ریزی مناسب می‌تواند منجر به شکوفا شدن و رونق قابل‌توجه تئاتر شود.

اعتبار قابل‌توجه جهت فعالیت فرهنگی و هنری چنانچه براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی که در دهه 70 تصویب‌ شده پنج درصد اعتبار شهرداری در این بخش هزینه می‌شود، وضعیت جریان‌سازی هنری در شهر تهران درکنار درآمدزایی‌هایی که به‌طور مستمر از طریق فضاهای تجاری مکان‌های فرهنگی هنری شهرداری می‌تواند به‌معنای واقعی انقلابی بزرگ را ایجاد کند.

نکته بسیار مهم دیگر این است که مردم به‌دلیل اعتماد به مراکز شهرداری به‌عنوان پایگاه‌هایی رسمی که دارای نظارت و چارچوبی مشخص هستند، اقبال خوبی دارند و برای بهره‌مندی از آثار هنری، آموزش و... مراکز شهرداری از اولین گزینه‌های انتخاب‌شان است. این استقبال مخاطبان در بخش کودک و نوجوان هم طبق آماری که در سال‌های گذشته و فروش بسیار خوب آثار این حوزه داشته‌اند، به‌لحاظ اقتصادی برای هنرمندان بسیار خوب است.

4 عدالت فرهنگی ایجاب می‌کند مردم برای بهره‌مندی از فعالیت‌های فرهنگی هنری دسترسی آسان داشته باشند. یکی از مزیت‌های شهرداری تهران که چندسالی است به‌شدت ضعیف شده بهره‌مند کردن مردم از ظرفیت پراکندگی و تعدد مراکز محلی خود در سطح شهر تهران است. به‌نظر می‌رسد اگر وضعیت فعالیت‌های نمایشی در شهرداری به یک تمرکز واحد در قالب شورایی مشخص از مدیران متولی این امر در بخش‌های مختلف آن شکل گیرد، از جهات مختلف ازجمله برنامه‌ریزی هدفمند و ایجاد اشتغال برای هنرمندان تهران سودبخش خواهد بود؛ در این امر گروه‌های ثبت‌شده نمایشی و تشکل‌های هنری قابلیتی خوب برای ارتباط با این بدنه و مردم هستند و امکانی خوب برای فعالیت در همه سطوح مبتدی تا حرفه‌ای در این مراکز به‌وجود می‌آید.

5 ماجرا این است که با توجه به تعطیلی نزدیک به دوسال تئاتر کشور و نیاز دوطرفه هنرمندان و مردم به ارتزاق و بهره‌مندی از آثار هنری، زمان بسیار کم است و هرچه زودتر شهرداری تهران باید امکانات آماده خود را به‌شکلی هدفمند در اختیار مردم و هنرمندان منتظر قرار دهد. شهرداری باید به این مساله هم توجه کند که اقدامات هیجانی و مقطعی نمی‌تواند تاثیرگذار باشد و راه پیش‌رو راه استمرار فعالیت است تا بتواند نقش بسزا و مهم خود در فرهنگ‌سازی جامعه را ایفا کند. در این گزارش به‌صورت کلی به وضعیت تئاتر در شهرداری تهران پرداختیم اما در آینده سعی می‌کنیم در پنجشنبه‌های تئاتری به بخش‌های مختلف به جزئیات بیشتر بپردازیم؛ چراکه می‌توان ظرفیت موجود در تئاتر تهران به لحاظ نیروی انسانی و لجستیک را با فعالیت و امکانات در سراسر کشور برابر دانست.