۸ مدیر ارشد شرکت‌های دانش بنیان در گفت وگو با «فرهیختگان» تشریح کردنداگرچه معاونت علمی نهاد ریاستجمهوری در سال‌های گذشته اقداماتی انجام داده که بعضی از صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان قدردان آن هستند، اما در مقیاسی کلی‌تر، عملکردهای کلان اقتصادی در دولت گذشته به‌شکلی نبوده که زمینه را برای فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان، آن‌طور که شایسته است فراهم کند.
دانش‌بنیان‌ها میان‌بر توسعه در دولت سیزدهم
یگانه عرب، روزنامه‌نگار: اصطلاح شرکت‌های دانش‌بنیان در این چندسال برای اکثر ایرانی‌ها شکلی آشنا پیدا کرده است. دانش‌بنیان یعنی شرکت‌هایی که دارایی اصلی آنها علم‌وفناوری است؛ البته نه فناوری‌هایی که صرفا جنبه آزمایشگاهی و تزئینی داشته باشند، بلکه می‌توانند در چرخه تولید کشور موثر واقع شوند.
کار این شرکت‌ها به‌نوعی تولید مهارت‌ها و فروش‌شان به بازار تولید است. مشخص است که نسبت چنین موسساتی با سوداگری اقتصادی، مثل آب و آتش می‌ماند. سوداگری اقتصادی در این سال‌ها بخش قابل‌توجهی از اقتصاد ایران را به خودش درگیر کرده، مثلا با نوسان‌گیری از قیمت ارز و سکه و ملک کسب درآمد می‌کند و اگر تولید به‌معنای واقعی‌اش بخواهد در کانون اثربخشی اقتصاد کشور قرار بگیرد، موقعیتش را درخطر می‌بیند. اگرچه معاونت علمی نهاد ریاستجمهوری در سال‌های گذشته اقداماتی انجام داده که بعضی از صاحبان شرکت‌های دانش‌بنیان قدردان آن هستند، اما در مقیاسی کلی‌تر، عملکردهای کلان اقتصادی در دولت گذشته به‌شکلی نبوده که زمینه را برای فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان، آن‌طور که شایسته است فراهم کند. در ضمن، بعضی از این افراد اعتقاد دارند حمایت‌های معاونت علمی هم چنان که می‌خواستند نبوده است. آغاز دولت سیزدهم بهانه‌ای شد تا دغدغه‌های اهالی این حوزه را موردبررسی و واکاوری قرار دهیم. در ادامه، گفت‌وگوی ما با ۸ نفر از فعالان شرکت‌های دانش‌بنیان را می‌خوانید که به بیان دغدغه‌ها و معضلات خودشان در این سال‌ها از یک طرف و امید و چشم‌اندازهایی که نسبت‌به آینده دارند ازطرف دیگر می‌پردازند. ابراهیم ذبیحی، یوسف قاسمی، بیتا حاتم، احمد عاصمی‌نیا، حسین قدیری، مجید اجلالی و محسن نیک‌خواه همگی از مدیران شرکت‌های دانش‌بنیان هستند که انتظارات، مطالبات و دغدغه‌هایشان از دولت بعدی مطرح کردند. این افراد یکی از اصلی‌ترین مصداق‌های مانع‌زدایی را تسهیل روندهای مرتبط با شرکت‌های دانش‌بنیان می‌دانند.
راه موفقیت دولت سیزدهم تقویت نهادهای فعال در زمینه علم‌وفناوری است
یوسف قاسمی، مدیرعامل شرکت «خدمات تجاری‌سازی فناوری‌های پیشرفته داد فلامینگو» ضمن مثبت ارزیابی کردن فعالیت‌های معاونت علمیوفناوری ریاستجمهوری در دولت دوازدهم، در ایجاد عطش نوآوری و خلق ثروت از مسیر دانش بین پژوهشگران ایرانی و هموار شدن مسیر تجاری‌سازی ازطریق ورود به بازار و زندگی روزمره شهروندان کشور گفت: «درحال حاضر شرکت‌های دانش‌بنیان با مشکلاتی از چند جنس مواجه هستند؛ مساله نخست اینکه مسیر صادرات بسیار دشوار شده است و در این زمینه دولت باید فکری بکند. دشواری این مسیر، هم داخلی است و هم بین‌المللی. جنبه بین‌المللی آن از این جهت است که نظام مالی و بانکی به‌خاطر تحریم‌ها به‌شدت فرآیند صادرات را دچار مشکل کرده است و بسیاری از شرکت‌های حتی کوچک بین‌المللی حاضر نیستند با ایرانی‌ها معامله‌ای داشته باشند.» وی ادامه داد: «مشخص نیست تحریم‌ها تا چه زمانی ادامه دارند و ما نمی‌توانیم منتظر تمام شدن آنها بمانیم. دولت باید با کمک بخش خصوصی و کارگزاران صادرات محصولات دانش‌بنیان، راهکارهای جدیدی را برای رفع مشکلات صادراتی شرکت‌های دانش‌بنیان بیندیشد و اجرایی کند. البته این تمام موضوع نیست و شاید بخش عمده‌ای از مشکلات صادراتی شرکت‌های دانش‌بنیان به مباحث داخلی برگردد. در دولت قبل عملکرد نادرستی در بحث صادرات داشتیم. محدودیت‌هایی که در دولت گذشته ازطریق تعهدات ارزی برای صادرات ایجاد شد، متاسفانه باعث شد افرادی که دارای رانت بودند، سوءاستفاده کامل کنند و شرکت‌های دانش‌بنیان و صادرکنندگان برتر در این زمینه دچار مشکلات بسیار جدی شدند.» به‌گفته مدیرعامل شرکت «داد فلامینگو»، دولت بعدی می‌تواند خلاقانه در راستای رفع مشکلات شرکت‌های دانش‌بنیان گام بردارد و علاوه‌بر تلاش برای رفع موضوعات بنیادین مثل مشکلات تأمین اجتماعی و تسهیل ثبت سفارش و واردات مایحتاج شرکت‌های دانش‌بنیان، یک تغییر رویکرد جدی را درخصوص ویژگی متمایز دارایی‌های شرکت‌دانش بنیان که عمدتا از جنس دارایی نامشهود هستند، داشته باشد.» وی ادامه داد: «به این معنا که همه کشورهای دنیا اهمیت ویژه‌ای را به دارایی‌های نامشهود کشورهای دانش‌بنیان داده‌اند؛ چراکه ارزش و دارایی اصلی این شرکت‌ها، دارایی نامشهود آنها است، این دارایی دانش فنی، برند، نرم‌افزارها، طرح‌های صنعتی و اختراعات شرکت‌های دانش‌بنیان است.» قاسمی در ادامه با تاکید بر اینکه باید در وهله اول کمک کنیم که این دارایی‌ها به رسمیت شناخته شوند و اجازه افزایش سرمایه از محل این دارایی‌ها را به شرکت‌ها با سهولت بیشتری بدهیم، گفت: «باید تجدید ارزیابی را نیز در این زمینه تسهیل کنیم. همچنین باید به شرکت‌های دانش‌بنیان اجازه دهیم که دارایی‌های نامشهودشان را به‌عنوان وثیقه برای دریافت تسهیلات یا هر اقدام دیگری مورد استفاده قرار بدهند. این اشتباه بزرگی است که در کشور ما ملک کم‌ارزش به‌عنوان وثیقه پذیرفته می‌شود، اما نام‌دامنه، دانش فنی، اختراع و علامت تجاری یک شرکت را به‌عنوان وثیقه نمی‌پذیریم. تغییر این رویه یکی از تحولات جدی است که دولت می‌تواند در زمینه حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان انجام دهد.» این مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان در ادامه عنوان کرد: «هیچ حربه‌ای برنده‌تر از حربه نوآوری نیست و به تصور من بیشتر مشکلات کشور با نوآوری حل می‌شوند. راهکارش این است که ما نوآوری و شرکت‌های دانش‌بنیان را باور کنیم. خیلی از مسئولان سال‌ها و به‌خصوص قبل از کرونا شرکت‌های دانش‌بنیان را باور نکرده بودند.» وی با بیان اینکه تصور برخی از وزرای دولت دوازدهم از شرکت‌های دانش‌بنیان، یک تصور واقعا فرعی و مبتنی‌بر کم‌اهمیت بودن این شرکت‌ها بود، گفت: «این نگاه تا زمانی ادامه داشت که آنها دیدند در ایام کرونا کسانی که کشور را نجات دادند و جلوی بسیاری از بحران‌ها را گرفتند، همین مدیران و پرسنل شرکت‌های دانش‌بنیان بودند. در حوزه مرتبط با نفت و گاز و سلامت نیز شرکت‌های دانش‌بنیان بسیاری از تجهیزات را داخلی‌سازی کردند تا ما دچار مشکل نباشیم؛ پس تمرکز باید براین باشد که همه مشکلات کشور از مسیر نوآوری حل شود. این مهم‌ترین نکته‌ای است که ما باید به آن باور داشته باشیم.» مدیرعامل شرکت «داد فلامینگو» توضیح داد: «شرکت‌های تولیدی داخلی نیز علاقه‌مند به همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان هستند؛ چراکه در این صورت ریسک کارشان کاهش پیدا می‌کند، اما مشکل اصلی این است که ما بایستی فرآیندهایی را ایجاد کنیم که گره شرکت‌های دانش‌بنیان به شرکت‌های بزرگ داخلی محکم‌تر شود، مثلا می‌توانیم بودجه‌هایی را برای شرکت‌های تولیدی تصویب کنیم که این شرکت‌ها با اتکا به آن بودجه بتوانند تعاملی از جنس رفع نیازهای اختصاصی خودشان با شرکت‌های دانش‌بنیان داشته باشند. درست است که این بودجه‌ها هزینه‌هایی را به دولت تحمیل خواهند کرد، اما همین بودجه‌ها خروج ارز را کمتر خواهند کرد و حتما پرداخت آنها جبران خواهد شد.» قاسمی در پایان اشاره کرد: «بهتر است دولت بیمه‌هایی را ایجاد کند که شرکت‌هایی که می‌خواهند برای نخستین‌بار از یک محصول داخلی استفاده کنند، اگر به‌دلیل پیچیده بودن فناوری این محصول ضربه‌ای به خط تولید محصولات آن شرکت زده شد، بتوان شرکت تولیدکننده و دانش‌بنیان را تحت پوشش قرار داد. معتقدم راه موفقیت دولت سیزدهم از تقویت نهادهای فعال در زمینه علم‌وفناوری می‌گذرد و این امر مشخصا باید در اولویت قرار بگیرد.»
حضور تولیدکنندگان ایرانی در بازارهای جهانی، اقتصاد دانش‌بنیان را تقویت می‌کند
ابراهیم ذبیحی، مدیر شرکت دانش‌بنیان «راهبران فناوری نستوه» نیز با بیان اینکه ترکیب بخش معاونت علمی نهاد ریاستجمهوری در دولت سیزدهم نباید تغییر پیدا کند، گفت: «مسیر و عملکرد بخش معاونت علمی در دولت قبل خوب، کاربردی و تاثیرگذار بود و در دولت جدید ترکیب این بخش باید دست‌نخورده باقی بماند؛ چراکه قدم‌های بزرگی در راستای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان برداشته شده است و اگر قرار به تغییر مدیران این بخش باشد، نمی‌تواند به اندازه گذشته با این سازوکار آشنایی پیدا کند و راه و روش حمایت و همراهی با شرکت‌های دانش‌بنیان را بداند و از پس کارهای مرتبط با حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان برآید. در غیر این‌صورت نیز تا با روند کار در معاونت علمیوفناوری نهاد ریاستجمهوری آشنا شود، زمان زیادی هدر خواهد شد.» وی افزود: «ما چهل‌وچهارمین شرکت دانش‌بنیان شناخته‌شده کشور هستیم و به‌نوعی از زمان آغاز فعالیت معاونت علمیوفناوری در زمینه حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، با این معاونت در ارتباط بودیم. زمانی که بحث معافیت از مالیات شرکت‌های دانش‌بنیان مطرح شد، کسی باور نمی‌کرد سازمان مالیات لزوم اجرای چنین بخشنامه‌ای را بپذیرد. حتی وقتی به ممیزان سازمان مالیات گفتم مدیر یک شرکت دانش‌بنیان هستم و چنین بخشنامه‌ای درمورد ما صدق می‌کند، گفت از این بخشنامه‌ها در کشور زیاد است، اصلا دنبال اجرایی شدن چنین بخشنامه‌هایی نروید و اعتراضی به لزوم پرداخت مالیات‌تان نداشته باشید.» ذبیحی با تاکید بر سخنانش توضیح داد: «در همان زمان به‌سراغ مسئول رسیدگی به مسائل شرکت‌های دانش‌بنیان در معاونت علمیوفناوری نهاد ریاستجمهوری رفتم و او سریعا پیگیر این جریان شد و با وجه به ضیق وقت برای ابلاغ یک بخشنامه قرار شد برخی از ممیزها در اداره‌های مالیاتی برای نحوه برخورد با مدیران شرکت‌های دانش‌بنیان توجیه شوند و در این‌صورت نیز مشکل ما حل شد. امروز نیز وقتی به اداره بیمه و مالیات مراجعه می‌کنم، متوجه می‌شوم ممیزان این اداره‌ها کاملا نسبت‌به لزوم اجرای بخشنامه معافیت مالیاتی شرکت‌های دانش‌بنیان توجیه شده‌اند.» به‌گفته مدیر شرکت «راهبران فناوری نستوه» امروزه ما به‌عنوان شرکت فعال در عرصه آی‌تی شناخته می‌شویم، وضعیت کشور را درک می‌کنیم و به تسهیلات اعطایی کشورهای دیگر به فعالان کشورهای دانش‌بنیان اشراف داریم؛ مثلا برخی شرکت‌ها که درحال حاضر نقشه بومی خودشان را برای مسیرهای ایران تهیه کرده‌اند، اگر قرار بود با اتکا به توان مالی خودشان توسعه پیدا کنند، تا هزاران سال دیگر هم موفق به تهیه چنین نقشه‌ای نمی‌شدند و اگر این نقشه تهیه نمی‌شد، شرکت‌های دیگری برای پیشبرد عملکرد خود دچار مشکل می‌شدند. وی اشاره کرد: «باتوجه به نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در ارائه خدمات تولیدی و بحث صادرات این تولیدات در کشور درمی‌یابیم که در مدت زمانی که چشم‌مان به کشورهای دیگر و واردات محصولات آنها بوده، از بحث صادرات خود غافل شده‌ایم، درصورتی‌که می‌توانستیم صادرکننده خوبی به کشورهای منطقه خاورمیانه باشیم.» به‌گفته ذبیحی، اعضای اتاق بازرگانی سایر کشورها در زمان سفر به دیگر کشورها و انعقاد تفاهم‌نامه با مسئولان آن کشور، به‌جای آنکه نیروهای تشریفات نهادهای مختلف را با خودشان همراه کنند، مدیرعامل و نمایندگان شرکت‌های دانش‌بنیان را با خود می‌برند و به‌جای بازدید از موزه‌ها و مکان‌های تاریخی آن کشور از مکان‌های فعال در عرصه تکنولوژی بازدید می‌کنند. متوجه شدم که مسئولان سایر کشورها در زمان بازدید از کشور ما نیز به‌رغم هر بهانه‌ای که موجب سفر به ایران شده باشد، از مراکز فعال در عرصه تکنولوژی بازدید می‌کنند. وی در تکمیل سخنانش توضیح داد: «مسئولان ما نیز باید چنین کاری انجام دهند تا بتوانیم محصولات تولیدی‌مان را در کشورهای دیگر بفروشیم؛ چراکه تولیدکنندگان ما توانایی حضور و رقابت در بازارهای جهانی را دارند و صرفا برای پیشرفت نیاز به معرفی و شناخته‌شدن دارند و این جریان می‌تواند کمک شایانی به اقتصاد شرکت‌های دانش‌بنیان کند.»
سیاست‌زدگی روند فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان را کند می‌کند
احمد عاصمی‌نیا، مدیر شرکت دانش‌بنیان «تک زیما دارو البرز» عملکرد بخش معاونت علمی دولت دوازدهم در حوزه حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان را چنین ارزیابی کرد: «عملکرد بخش معاونت علمی نهاد ریاستجمهوری در چهار سال اخیر بهترین بخش دولت و حتی جمهوری اسلامی بوده است.» وی با اشاره به اینکه دغدغه شرکت‌های دانش‌بنیان در این مدت بیشتر به مسائل اجرایی بازمی‌گردد، عنوان کرد: «مدیران این شرکت‌ها درواقع با دریافت کمک‌هایی ازسوی یکدیگر مراحلی از کارشان را با همت و تلاش زیاد جلو می‌برند. در اصل، این شرکت‌ها با تکیه بر زانوی خود، همکاران‌شان و کمک‌های دولتی شرکت‌شان را تأسیس کرده و فعالیت می‌کنند. آنها درطول مدت‌زمان فعالیت‌شان ازطرف دولت حمایت می‌شوند، اما این حمایت‌ها برای تداوم فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان کافی نیست.» عاصمی‌نیا ادامه داد: «انجام مراحل اجرایی و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و تداوم فعالیت‌های آنها در سطح کشور مشکلات عدیده‌ای دارد. این مشکلات در بخش دارویی بیش از پیش دیده می‌شوند.» به‌گفته مدیر شرکت دانش‌بنیان «تک زیما دارو البرز» مشکلات موجود بر سر راه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان، شتاب اولیه کار این شرکت‌ها را کند می‌کند و باتوجه به این امر ممکن است نتیجه و ثمره مطلوب پیش‌بینی‌شده از فعالیت این شرکت‌ها به‌دست نیاید. به عقیده من، اگر حمایت‌ها و کمک‌های معاونت علمی نهاد ریاستجمهوری از شرکت‌های دانش‌بنیان در بخش‌های دیگری که دولت در آنها به‌نوعی درگیر است، تداوم داشته و نگرش مناسبی به لزوم فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان وجود داشته باشد، فعالیت این شرکت‌ها شکوفاتر از گذشته خواهد شد.» وی افزود: «شرکت‌های دانش‌بنیان درحقیقت باید به‌روز و پویا باشند. این شرکت‌ها برای پویایی نیاز به فعالیت‌های داخلی و ارتباط با سایر نقاط دنیا دارند. بخشی از ارتباط شرکت‌های دانش‌بنیان با سایر نقاط دنیا معنوی و علمی است که ازطریق تبادل اطلاعات، انجام کارهای کارشناسانه و گرفتن مشاوره شکل می‌گیرد. بخش دیگری از ارتباط شرکت‌های دانش‌بنیان با دنیا مالی است؛ ما نیز باید بتوانیم برخی از مواد و تجهیزات لازم برای تداوم فعالیت‌هایمان را خریده و تهیه کنیم.» عاصمی‌نیا اشاره کرد: «متاسفانه در چهار سال اخیر ما نیز همچون سایر اقشار جامعه با مشکلات اقتصادی دست‌وپنجه نرم کردیم و در این مدت هزینه‌های دوبرابری برای تهیه برخی از مواد و تجهیزات صرف کردیم. گاهی مواقع نتوانستیم این مواد و تجهیزات را با کیفیت مطلوب تهیه کنیم و به‌قول معروف کار شرکت‌مان را با خسارت بیشتری جلو بردیم. درنتیجه سودی که می‌توانست در این مدت به شرکت‌های دانش‌بنیان برسد، کاهش پیدا کرد و به‌تبع آن روند رشد این شرکت‌ها نیز کاهش یافت.» وی ادامه داد: «شرکت‌های دانش‌بنیان از دولت سیزدهم انتظار دارند در مدت فعالیت خود تعاملات کشور با سایر نقاط دنیا گسترش پیدا کند. به‌نظر من دولت سیزدهم باید مالکیت معنوی و ارزش تکنولوژی را به رسمیت بشناسد، این امر آنچنان‌که باید و شاید در کشور ما جانیفتاده است. شرکت دانش‌بنیانی که در کشور ما برای انجام یک اقدام نیازمند اعتبارات و تسهیلات است، چیزی جز تکنولوژی ندارد و این تکنولوژی به رسمیت شناخته نمی‌شود و مسئولان مربوطه ارزش چندانی برای آن قائل نیستند.» وی تاکید کرد: «ارزش تکنولوژی در محاسبات مالی و امثال آن نیز چندان شناخته‌شده نیست. این درصورتی است که تکنولوژی ارزش افزوده‌ای برای کشور و شرکت‌های دانش‌بنیان به‌حساب می‌آید و می‌تواند اعتباری برای آن شرکت‌ها باشد.» به‌گفته این مدیر، گشایش مالی برای شرکت‌های دانش‌بنیان و یک‌نرخی‌شدن ارز نیز می‌تواند به شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان و تداوم و گسترش فعالیت آنها کمک کند. شاید تک‌نرخی شدن ارز واجب‌ترین اقدام مالی برای کشورمان باشد؛ درواقع تصور می‌کنم اگر دولت بتواند سیاست‌زدگی را در همه مسائل کشور کاهش بدهد، امور خودبه‌خود جلو می‌روند و آینده‌ای برای آنها متصور می‌شود. عاصمی‌نیا در پایان بیان کرد: «درحال حاضر تمام بخش‌های جامعه ما از همه امور همچون واکسن گرفته تا چیزهای دیگر سیاست‌زده است و این روند کار شرکت‌های دانش‌بنیان را کند می‌کند. به‌نظر من دولت آینده می‌تواند برای موفقیت خودش و باز کردن مسیر شرکت‌های دانش‌بنیان تلاش کند. سایه سیاست را از همه امور غیر از مسائل سیاسی که ماهیت ویژه خودشان را دارند، بردارد و درنتیجه شرایط کشور از همه لحاظ نرمال شود. در این صورت انرژی و پتانسیل نهفته در کشور مسیر فعالیت‌های مختلف را باز می‌کند.»
دولت سیزدهم شرایط شرکت‌های دانش‌بنیان را به ثبات برساند
حسین قدیری هروان، مدیر شرکت «فن‌آور تصویربردار متین بهین نگاره» با اشاره به عملکرد معاونت علمیوفناوری نهاد ریاستجمهوری دولت دوازدهم، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان را این‌گونه موردبررسی قرار داد و عنوان کرد: «فکر می‌کنم تیم دکتر ستاری در معاونت علمیوفناوری نهاد ریاستجمهوری پایه‌هایی را در کشور بنیان نهاد که در گذشته شاهد آن نبودیم.»
وی افزود: «به‌طور مثال، همه‌گیر شدن مفهوم دانش‌بنیان و ارزش امر فناوری و تولید داخلی محصول دوره فعالیت این تیم بود. در دوره فعالیت آنها زیرساخت‌هایی برای ارزیابی فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان و فرآیندهایی برای حمایت از این شرکت‌ها ایجاد و طراحی شد؛ البته هنوز هم اول راه هستیم و مشکلاتی وجود دارد که باید حل شود.»
مدیر شرکت «فن‌آور تصویربردار متین بهین نگاره» با اشاره به اینکه درحال حاضر بخشی از مواد و دستگاه‌های های‌تک شرکت‌ها وارداتی هستند، بیان کرد: «امیدواریم بتوانیم در سال‌های آینده دیگر واردکننده نباشیم، بلکه به‌سمت صادرکنندگی نیز برسیم. شرکت‌های دانش‌بنیان در واردات تجهیزات و مواد اولیه لازم برای کارشان مشکلات زیادی دارند؛ مثلا بخشی از دستگاه‌های تولیدی ما با قطعات وارداتی شکل می‌گیرند. این قطعات وارداتی باید با ارز آزاد تهیه شود و این فرآیند هزینه زیادی را به شرکت‌ها تحمیل می‌کند. ازطرف دیگر رقبای خارجی با گرفتن ارزهای ارزان‌قیمت کالایشان را وارد می‌کنند و در چنین زمانی نیز مردم انتظار دارند تولید داخل ارزان‌تر از تولید خارج باشد.»
قدیری درباره موانع پیش‌روی شرکت‌های دانش‌بنیان و اقدامات دولت سیزدهم برای برطرف‌کردن این موانع خاطرنشان کرد: «یکی دیگر از مشکلات بحث بازار است. اگر مراکزی که خریدار و مشتری محصولات دانش‌بنیان هستند در ابتدای تشکیل شرکت‌های دانش‌بنیان به‌عنوان خریداران فعال به میدان بیایند، شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند با فروش اولیه خود به مجموعه‌های حاکمیتی پا بگیرند و روی پای خودشان بایستند. امروز مجموعه‌های حاکمیتی مکلف شده‌اند که بخشی از بودجه‌شان را صرف خرید از شرکت‌های دانش‌بنیان کنند.»
وی ادامه داد: «امروز برخی شرکت‌های دانش‌بنیان توانا در تولید محصولات های‌تک به تولید محصولات دیگری روی می‌آورند. برخی دیگر از این شرکت‌ها نیز به‌دلیل پیدا نکردن بازار مناسب تعطیل می‌شوند و این امر ضربه بزرگی به فعالیت کشور در زمینه تولید محصولات های‌تک می‌زند.»
به‌گفته مدیر این شرکت، دولت سیزدهم برای حل موانع پیش‌روی شرکت‌های دانش‌بنیان با توجه به شعار سال و تاکیدات مقام‌معظم‌رهبری بر افزایش تولید به‌ویژه تولیدات دانش‌بنیان باید دغدغه‌مند باشند؛ چراکه این مشکلات با یک تصمیم و با مدل شعاری حل نمی‌شوند. کمک به واردات مواد اولیه و تجهیزات، به همکاری بانک مرکزی، صندوق معاونت و شکوفایی و سایر نهادها و صندوق‌ها با معاونت علم‌وفناوری نهاد ریاستجمهوری نیاز دارد، این یک زنجیره ناگسستنی است و بیشتر یک راهبرد است تا مصوبه و تصمیم.»
قدیری در ادامه با اشاره به اقدامات موثری که دولت سیزدهم می‌تواند در بهبود و برطرف شدن این معضلات انجام بدهد، بیان کرد: «مجموعه‌های حاکمیتی قوه مجریه (وزارتخانه‌ها) و مجموعه‌های حاکمیتی خارج از قوه مجریه باید به شرکت‌های دانش‌بنیان کمک کنند، بنابراین چیزی فراتر از معاونت علمیوفناوری نهاد ریاستجمهوری باید تصمیم کلانی برای حل مشکل شرکت‌های دانش‌بنیان بگیرد.»
وی همچنین با اشاره به افق پیش‌روی دولت سیزدهم و معاونت علمی برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، گفت: «به نظر من مدل‌هایی که کشورهای دنیا برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان درنظر گرفته‌اند، چنان است که این شرکت‌ها صرفا در ابتدای امر حمایت نشوند. کشورهای دیگر تا زمان شکل‌گیری کامل بازار تولیدات شرکت‌های دانش‌بنیان از این شرکت‌ها حمایت می‌کنند. دولت سیزدهم در بازه 2ساله باید سیستمی را پیاده‌سازی کند که در وهله اول صندوق‌های حامی شرکت‌های دانش‌بنیان از حالت بانکی خارج شوند. باید تصمیمی گرفته شود که شرکت‌های دانش‌بنیان در یک چشم‌انداز 2ساله از نظر تهیه مواد اولیه و بازار به حالت مناسبی برسند و تحت‌پوشش مجموعه‌ای که با همه بخش‌های حاکمیتی در ارتباط است، قرار بگیرند.» به گفته قدیری، اگر این اتفاق در یک بازه 2ساله رخ دهد، می‌توان گفت دولت سیزدهم در بخش حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان گام‌های خوبی برداشته و اتفاق جدیدی رقم زده است، در غیر این‌صورت بعید می‌دانم اتفاق جدیدی برای شرکت‌های دانش‌بنیان رخ بدهد.
دولت نباید مانعی برای فعالیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان بتراشد
بیتا حاتم، مدیر شرکت «باسط‌پژوه تهران» با اشاره به عملکرد معاونت علمی نهاد ریاستجمهوری در مدت زمان فعالیت دولت دوازدهم، بیان کرد: «انتظارات ما از دولت برای حمایت از حوزه دانش‌بنیان در دوره قبل برآورده نشد. درحال‌حاضر با موانع و مشکلات بسیاری درخصوص اخذ مجوز برای ادامه کار و دریافت کمک‌های مالی از سوی دولت دست به گریبان هستیم؛ درصورتی‌که صدور مجوز فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان و ارائه کمک‌های دولتی به این شرکت‌ها در دستورکار معاونت علمی نهاد ریاستجمهوری قرار گرفته است ولی این مساله به‌گونه‌ای فقط به‌صورت تئوری برجای مانده و به رفع نیازهای شرکت‌های دانش‌بنیان منجر نشده است.»
وی با اشاره به برخی موانع پیش‌روی این شرکت‌ها که دولت نسبت به آن بی‌توجه بوده است، بیان کرد: «مثلا شرکت‌های دانش‌بنیان براساس مفاد یک قانون می‌توانند در ساختمان‌های مسکونی فعالیت کنند ولی مسئولان معاونت علمی نهاد ریاستجمهوری در پاسخ به درخواست مدیران این شرکت‌ها برای فعالیت در واحدهای مسکونی می‌گویند ما نامه‌ای به شهرداری ارسال می‌کنیم و اینکه شهرداری با این نامه موافقت کند یا نه، به ما ارتباطی ندارد. شهرداری نیز به‌راحتی با درخواست ما موافقت نمی‌کند و قانون تصویب شده را زیر پا می‌گذارد تا پولی به جیب بزند.» به‌گفته حاتم، دولت اگر مانعی برای فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان نتراشد، این شرکت‌ها در بخش دانش فنی نیاز به حمایتی ندارند. مدیر شرکت «باسط‌پژوه تهران» با اشاره به شعار سال و بحث مانع‌زدایی در ترکیب این شعار، ادامه داد: «دقیقا نمی‌دانم چه نهادی باید مسیر رشد شرکت‌های دانش‌بنیان و تولید داخلی را مانع‌زدایی کند؛ اما امیدوارم دولت در راستای مانع‌زدایی از موانع پیش‌روی شرکت‌های دانش‌بنیان سریعا دست به‌کار شود.»
وی با اشاره به اقداماتی که دولت سیزدهم می‌تواند در حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و گسترش اقدامات این شرکت‌ها انجام بدهد، گفت: «مسئولان معاونت علمی نهاد ریاستجمهوری باید کاری کنند که چنین شرکت‌هایی بتوانند در واحدهای مسکونی فعالیت کنند؛ البته منظورم فعالیت این شرکت‌ها در مجتمع‌های مسکونی و ایجاد مزاحمت احتمالی برای همسایه‌ها نیست، بلکه این است که شرایطی ایجاد شود تا در قالب آن شرکت‌های دانش‌بنیان بتوانند در ساختمان‌های اداری با موقعیت اداری که سند مسکونی دارند، فعالیت کنند.»
مدیر این شرکت در ادامه تاکید کرد: «یکی دیگر از مشکلاتی که با آن دست به گریبان هستیم، دریافت پروانه بهره‌برداری است. براساس یک قانون شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند در داخل شعاع 120کیلومتری شهر تهران استقرار پیدا کنند. در این خصوص نیز از طریق معاونت علمی نهاد ریاستجمهوری به نتیجه مطلوبی نرسیدیم و گویا باید مساله را خودمان حل کنیم، زیرا سازمان محیط‌زیست با وجود حمایت معاونت علمی نهاد ریاستجمهوری اجازه استقرار در شعاع 120کیلومتری شهر تهران را صادر نکرد.»
وی با اشاره به اینکه حمایت دولتی از شرکت‌های دانش‌بنیان چنان‌که باید و شاید اجرایی نمی‌شود، توضیح داد: «شرکت‌های دانش‌بنیان فعال با سابقه‌های طولانی و معتبر قطعا بدون حمایت‌های دولتی غیرفعال و یا تعطیل نمی‌شوند؛ اما باز هم دولت و نهادهای ذی‌ربط باید در مسیر مشخص شرکت‌ها را همراهی کنند و امیدوارم دولت سیزدهم به این امر توجه ویژه‌ای داشته باشد.»
به‌گفته مدیر شرکت «باسط‌پژوه تهران» دولت سیزدهم می‌تواند برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، موانعی را بردارد که خود در مسیر فعالیت و رشد این شرکت‌ها ایجاد کرده است؛ در این صورت شرکت‌های دانش‌بنیان نیازی به حمایت‌های دولت نخواهند داشت و با اتکا به دانش خود می‌توانند با سایر محصولات مشابه در بازار رقابت کنند.
تامین مالی شرکت‌ها و مدیریت هدفمند معاونت علمی اقتصاد دانش‌بنیان را رونق می‌دهد
مجید اجلالی، مدیر شرکت «آراد لیان فراور آریا» با اشاره به ارزیابی عملکرد دولت دوازدهم و معاونت علمی در حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و برطرف‌کردن دغدغه‌های این شرکت‌ها، بیان کرد: «اگر قرار باشد اتفاقی در تقویت صنایع دانش‌بنیان رخ بدهد، باید حمایت‌های مالی ویژه‌تری از صنایع دانش‌بنیان بشود. در مدیریت جدید که در بخش تامین منابع مالی معاونت علمیوفناوری نهاد ریاستجمهوری صورت گرفت، اقدامات خوب و کاربردی برای تامین اعتبار شرکت‌های دانش‌بنیان رخ داد؛ اما قطعا جای کار بسیاری دارد تا نگاه ویژه‌تری به حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان در مسائل مالی شود.»
وی با بیان مثالی برای توجه مسئولان به تامین منابع مالی شرکت‌های دانش‌بنیان گفت: «به‌طور مثال، شرکت ما درحال‌حاضر محصولی تولید می‌کند که موردتایید شرکت‌های مصرف‌کننده داخلی است، ولی در رقابت با نمونه‌های خارجی هیچ حمایت مادی و معنوی‌ای از سوی دولت دوازدهم برای حمایت در تامین مواد اولیه، معافیت‌های گمرکی، بحث واردات و صادرات و... اعمال نشده است.»
اجلالی افزود: «با توجه به شعارهایی که برای دولت سیزدهم بیان شده و اقدامات و حمایت‌هایی که قرار است از تولید ملی صورت بگیرد، امیدواریم این نگاه‌ها به‌سمتی معطوف شود تا شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی که در رقابت با نمونه‌های خارجی هستند، مورد حمایت و تشویق قرار بگیرند و عملکردی مطمئن‌تر و درست‌تر داشته باشند.»
مدیر شرکت «آراد لیان فراور آریا» با اشاره به مانع‌زدایی دولت سیزدهم درباره دغدغه‌ها و چالش‌های پیش‌روی شرکت‌های دانش‌بنیان گفت: «با توجه به ویژگی‌ها و توانمندی‌هایی که از رئیس‌جمهور منتخب سراغ داریم و شعارهایی که از سوی وی داده شده است، قطعا نگاه ویژه‌تری به تولید داخلی و مخصوصا تولید دانش‌بنیان در کشور خواهد شد؛ چراکه نگاه به داخل کشور می‌تواند توانمندی‌هایی ایجاد کند که بتوانیم محصولات داخل کشور را به‌خوبی صادر کنیم و این کار ارزآوری خوبی برای کشور به‌همراه خواهد داشت.»
به‌گفته وی، مهم‌ترین اقدام دولت جدید برای تقویت اقتصاد شرکت‌های دانش‌بنیان در چند محور خلاصه خواهد شد که با توجه مسئولان امر می‌تواند در پیشبرد عملکرد شرکت‌ها راهگشا بوده و موجب تقویت و ثبات اقتصاد شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور شود. نخست، بحث تامین مالی شرکت‌ها برای سرمایه در گردش است و تامین مواد اولیه برای تولید محصول شرکت‌هاست که متاسفانه با تنگ‌نظری‌ها و عدم مدیریت مناسب محقق نشده است و شرکت‌ها درحال‌حاضر با کمبود تامین منابع اولیه روبه‌رو هستند.
اجلالی با بیان اینکه با مدیریت هدفمند در معاونت علمیوفناوری نهاد ریاستجمهوری می‌توان میزان تولیدات داخلی را افزایش داد و از واردات بی‌رویه جلوگیری کرد، گفت: «با وارد نکردن محصولات مشابه می‌توانیم به افزایش صادرات محصولات باکیفیت در کشور که با نمونه‌های خارجی رقابت می‌کنند، کمک کنیم. قطعا با مانع‌زدایی از این چالش‌ها، اقتصاد دانش‌بنیان رونق خواهد گرفت.»
قواعد تولید در کشور پیچیدگی‌های بسیاری دارد
محسن نیک‌خواه، مدیر شرکت «بهان کیمیا آنزیم» با اشاره به ارزیابی خود از عملکرد معاونت علمیوفناوری دولت دوازدهم در حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، بیان کرد: «اجراییات قانونی که در رابطه با شرکت‌های دانش‌بنیان قبل از سال 1390 تصویب شد، در سال 92 یا 93 انجام شد و تمام اقدامات پس از آن، کاربردی و مثبت بود و پشتیبانی‌های مالی بسیاری نیز از شرکت‌های دانش‌بنیان در راستای رسیدن به اهداف‌شان صورت گرفت. از نظر من معاونت علمیوفناوری نهاد ریاستجمهوری در دولت دوازدهم پرونده قابل‌قبولی دارد که البته امیدواریم در این دوره نیز با پیشرفت‌های بیشتری همراه شود.» وی درباره دغدغه‌ها و مسائل پیش‌روی شرکت‌های دانش‌بنیان افزود: «مهم‌ترین مساله‌ای که به‌عنوان شرکت‌های دانش‌بنیان فعال با آن دست به‌گریبان هستیم، تامین سرمایه و تضمینات مالی شرکت‌های بزرگ و دریافت پروانه‌های تولیدی در صنایع دارویی و دامپروری است که بسیاری از شرکت‌های دانش‌بنیان با آن مواجهند. اما مهم‌تر از همه تثبیت بازار، حضور در بازارهای رقابتی و کنترل ارز و ریال به‌عنوان چالش‌های مادر در حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان است که اگر نتوانیم آن را در آینده نه‌چندان دور درست و منطقی مدیریت کنیم، تاثیر مثبت و بجایی نخواهد داشت.» مدیر شرکت «بهان کیمیا آنزیم» درباره مهم‌ترین اقدام دولت سیزدهم در بحث حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان گفت: «در یک سال گذشته به‌دلیل نوسانات ارز و تورم افسارگسیخته، امروزه قیمت تمام‌شده مواد اولیه که با ریال توزیع می‌شود، با این شرایط تورمی از دلار بالاتر رد می‌شود و با این تورم اگر بخواهیم قیمت تعیین کنیم، محصولات خارجی ارزان‌تر حساب می‌شوند، بنابراین هرچه ارزان‌تر باشد، مسیر واردات برای آن کالا باز خواهد بود.»
نیک‌خواه ادامه داد: «در مرحله نخست، باید تولیدات در کشور را به‌صورت اقتصادی پیش ببریم. با توجه به اینکه، نفت، برق، نیروی انسانی و امکانات در کشورمان ارزان‌تر از دیگر کشورهاست، چرا باید هزینه تولید در کشور بسیار گران‌تر از دیگر کشورها باشد؟»
وی در ادامه با اشاره به اصلی‌ترین موانع پیش‌روی خود گفت: «بزرگ‌ترین مشکلی که به‌عنوان یک شرکت دانش‌بنیان با آن مواجه هستیم، این است که چارچوب‌ها و قواعد تولید در کشور پیچیدگی‌های بسیاری دارد و اگر کمیته تخصصی برای پیچیدگی بین‌سازمانی وجود داشته باشد، سازمان‌ها پاسخگوتر و کارها نیز آسان‌تر حل خواهد شد.»
مدیر شرکت «بهان کیمیا آنزیم» توضیح داد: «در مرحله‌ای از رشد هستیم که پایلوت بسیاری از علومی که تابه‌حال وارداتی بوده‌اند، در کشور انجام شده است، اگر بتوانیم در این چهار سال آن را به تثبیت برسانیم و بیش از نیمی از این 5 هزار شرکت دانش‌بنیان را به چرخه توسعه صنعت وارد کنیم، کار بزرگی صورت خواهد گرفت.»
وی در پایان گفت: «اصلی‌ترین کاری که دولت سیزدهم باید در رسته کاری خود قرار بدهد، این است که بر مسائل و طرح‌های کلان، سرمایه‌گذاری‌هایی با همکاری بخش خصوصی انجام بدهد که از نظر من این موضوع می‌تواند نقطه‌عطفی در تغییر و پیشرفت بخش خصوصی در شرکت دانش‌بنیان باشد.»
دولت سیزدهم تعریفی روشن از محصول دانش‌بنیان ارائه دهد
حمیدرضا گمار، مدیر شرکت «مهندسی پترو انرژی هیراد» با اشاره به اینکه عملکرد معاونت علمیوفناوری نهاد ریاستجمهوری در حد شعار خوب بوده اما در حد عمل نه، بیان کرد: «دلیل عمده این کار نیز این است که روالی که برای بررسی عملکرد شرکت‌های دانش‌بنیان درنظر گرفته شده و ممیزی‌هایی که بر این کار استوار است، تفکر خام و بی‌منطقی را در پشت‌پرده خود دارد. متاسفانه محصولات بسیاری ازجمله دسته‌بیل در خارج از کشور تولید شده و وارد می‌شود، اما باز هم به‌جای تولید محصولات خوب داخلی که ما را از منابع خارجی بی‌نیاز بکند، به این موضوع فکر می‌کنیم که کار دانش‌بنیان صرفا فعالیت در حوزه نانو است که متاسفانه تفکر اشتباهی بوده اما خب در جامعه جا افتاده است.» وی افزود: «اصلی‌ترین معضلی که شرکت‌های دانش‌بنیان با آن مواجه هستند، سروکار داشتن با ممیزان و ارزیاب‌هایی است که نه سواد انجام این کار را دارند که یک شرکت و کارخانه برای تولید محصول چه می‌کند و نه برایشان اهمیتی دارد. البته هیچ راهی نیز برای مقابله با این تفکرهای غیرمنطقی وجود ندارد و این شرایط کاری را برای فعالیت شرکت‌ها بیش از پیش سخت و چالش‌برانگیز می‌کند.» به‌گفته مدیر شرکت «مهندسی پترو انرژی هیراد» مسئولان این حوزه به‌جای حمایت از ساخت و تولید محصولاتی که سالیان سال است در خارج از کشور تولید و وارد می‌شود، به‌گونه‌ای رفتار می‌کنند که انگیزه‌ای برای کار تولیدکنندگان شرکت‌های دانش‌بنیان باقی نمی‌ماند؛ به‌طور مثال یاتاقان‌های لوکوموتیوهای جی‌ان، 42 سال است که از خارج وارد می‌شود، من 14 سال پیش برای نخستین‌بار این یاتاقان‌ها را بازسازی کردم که تا سال 1390 به‌صورت انحصاری در اختیار شرکت ما بود و مدتی بعد وارد مرحله ساخت شد که البته با نمونه خارجی قابل‌رقابت نبود اما تمیزتر و ارزان‌تر از نمونه خارجی در اختیار قرار گرفت. مسئولان به‌جای تشکر و انگیزه دادن به یک شرکت و بستن واردات این محصول، بیان کردند که این محصول بار تکنولوژیکی قوی‌ای ندارد. درصورتی‌که این موضوع نه عملکرد شرکت ما را بلکه مسئولان و ممیزان این کار را زیرسوال می‌برد که ظرف 42 سال نتوانسته‌اند این محصول را در داخل کشور بسازند و یا از ساخت آن و باکیفیت‌بودنش حمایت کنند. گمار موانع بر سر راه پیشرفت شرکت‌های دانش‌بنیان را افرادی می‌داند که وقتی می‌خواهند سمتی را قبول کنند، تخصصی در آن ندارند؛ یعنی در حوزه کاری خود به اصطلاح استخوان‌خردکرده نیستند که اگر این‌طور باشد، 80درصد مشکلات شرکت‌ها حل خواهد شد و از موانع شرکت‌ها مانع‌زدایی می‌شود. وی در ادامه اشاره کرد: «بزرگ‌ترین اقدامی که دولت سیزدهم می‌تواند در رسته کاری خود قرار بدهد، بهره‌مندی از حضور کارشناسان اصلح و متخصص در زمینه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان است؛ درغیر این‌صورت راهی که در دولت قبل نیز طی شده بود در این دولت نیز ادامه خواهیم داد، شاید با چالش‌های بیشتر.» مدیر شرکت «مهندسی پترو انرژی هیراد» با بیان اینکه نخستین‌کاری که دولت جدید باید در رسته کاری خود قرار بدهد، بیان تعریفی روشن از محصولات دانش‌بنیان است، گفت: «تا زمانی که صرفا محصولات نانو را تولیدات شرکت‌های دانش‌بنیان می‌دانیم، نمی‌توان توقع اقدامات جدید و تولید محصولات خوبی داشت. باید از تولیدات شرکت‌های دانش‌بنیان حمایت‌های مالی و تکنولوژیکی شود.» گمار در پایان بیان کرد: «کارشناسان این حوزه باید دید فنی، تئوری و عملی خوبی برای فعالیت‌هایشان تعریف کنند وگرنه هیچ حمایتی از این شرکت‌ها صورت نخواهد گرفت.»
مطالب پیشنهادی
