کیفیت و اصالت مدرک تحصیلی برخی مدیران کشور در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفت؛ «فرهیختگان» ابعاد مختلف این موضوع را بررسی می‌کند
زهرا رمضانیزهرا رمضانی، روزنامه‌نگار: داشتن مدرک تحصیلی به‌ویژه از دانشگاه‌های معتبر یکی از مسیرهای مطمئن برای رسیدن به مسندهای بالای مدیریتی به شمار می‌رود. راهی که در گذشته حتما به بازار کار منتهی می‌شد و داشتن مدرک ولو دیپلم تا همین 2دهه گذشته به‌حدی اهمیت داشت که تب فروش دیپلم برای رسیدن به بخش‌های مختلف صنعتی و غیرصنعتی بسیار داغ بود. به‌عبارت دقیق‌تر اگر فردی تنها می‌توانست تحصیلات متوسطه را به پایان برساند، شانس زیادی برای رفتن به ادارات و سازمان‌های دولتی و حتی بخش‌های مهم صنعتی آن روزهای کشور داشت، اما از آنجا که مدرک‌گرایی در کشور ما از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و حضور در جامعه آکادمیک به‌ویژه در برخی رشته‌های خاص، جایگاه اجتماعی خاصی را برای افراد به‌همراه آورده و زمینه‌های لازم را برای پیشرفت شغلی‌شان به‌راحتی فراهم می‌کند، این روزها دیگر جعل مدرک تحصیلی جای فروش دیپلم را گرفته و برخی افراد تلاش می‌کنند به جای رفتن به کلاس‌های درس و حضور چندساله در دانشگاه‌ها برای گرفتن مدرک تحصیلی در مقاطع مختلف، راه میانبر را انتخاب کرده و با گرفتن مدرک جعلی آن هم بعضا از دانشگاه‌های معتبر، خود را فردی متخصص جا بزنند. موضوعی که متاسفانه در اقشار مختلف دیده می‌شود و کار به جایی رسیده که برخی چهره‌های مطرح سیاسی کشور هم ترجیح می‌دهند با لابی‌گری، درجات بالای علمی را طی کنند!
اهمیت مدرک تحصیلی چهره‌های سیاسی در بازه زمانی انتخابات
صحت مدرک تحصیلی چهره‌های سیاسی طی چند سال اخیر به یکی از چالش‌های جدید این عرصه تبدیل شده است؛ چراکه بعد از جعلی و کذب بودن مدرک تحصیلی برخی افراد سیاسی که از قضا در جایگاه‌های بالای مدیریتی هم قرار داشتند، حواس به این حوزه بیش از پیش جمع شده و کار به جایی رسیده که در بازه زمانی انتخابات فارغ از ریاست‌جمهوری و یا مجلس شورای اسلامی، پرداختن به این حوزه به‌عنوان دستاویزی برای جناح‌های سیاسی قلمداد می‌شود. به نظر می‌رسد برخی رقبا تلاش دارند با زیرسوال بردن مدرک تحصیلی جناح مقابل خود را از میدان به در کنند. از طرف دیگر نمی‌توان این مساله را نیز نادیده گرفت که دعواهای این‌چنینی باعث شده این‌طور به نظر برسد که استعلام از مدارک تحصیلی چهره‌های شاخص صرفا به ایام انتخابات محدود شده و غیر از آن توجهی به این مساله نمی‌شود. انتشار خبر جعلی بودن مدارک برخی سیاسیون طی سال‌های اخیر به این مساله دامن زده؛ اما واقعیت این است که فعالیت وزارت علوم به‌عنوان عالی‌ترین نهاد برای ارزشیابی و نظارت بر مدارک تحصیلی، برای تایید و یا تایید نکردن مدارک افراد صرفا به بازه‌ای خاص محدود نشده و دستگاه‌های مختلف هر زمان که لازم باشد، می‌توانند با استعلام از این وزارتخانه صحت و سقم مدرک تحصیلی اشخاص را پیگیری کنند.
سیاسیونی که مدرک تحصیلی‌شان دردسرساز شد
درست است که پای مدرک تحصیلی افراد به مناظره‌های اخیر کاندیداهای ریاست‌جمهوری نیز کشیده شده و یا سینا کمالخانی، یکی از داوطلبان ورود به مجلس یازدهم به‌دلیل نامعتبر بودن مدرک تحصیلی‌اش از این رقابت‌ها باز ماند، اما باید گفت که جعلی بودن مدرک چهره‌های سیاسی تنها به این دو انتخابات محدود نمی‌شود؛ چراکه اولین و از قضا جنجالی‌ترین خبر منتشرشده در این‌باره مربوط به علی کردان، وزیر وقت دولت احمدی‌نژاد است؛ فردی که در سال 87 به‌عنوان وزیر کشور به مجلس معرفی شده بود و حتی توانست از نمایندگان آن دوره رای اعتماد هم بگیرد. فردی که به گفته خودش از دانشگاه آکسفورد دکتری افتخاری حقوق اساسی گرفته بود اما بعد از مدتی و با استعلام یکی از سایت‌های خبری، این دانشگاه اعلام کرد که کردان هیچ مدرکی از این دانشگاه نگرفته است. حاشیه‌های مربوط به مدرک تحصیلی این چهره سیاسی به اینجا ختم نشد و حتی بعد از مدتی یکی از نمایندگان مجلس هشتم اخذ مدرک لیسانس و فوق لیسانس توسط این فرد را هم تکذیب کرد.
غلامرضا تاجگردون هم از دیگر چهره‌های سیاسی است که در برهه‌ای نماینده مجلس بود اما در مجلس یازدهم بعد از عدم تایید اعتبارنامه وی، بحث مدرک تحصیلی او در مقطع دکتری هم حاشیه‌ساز شد. به گفته علیرضا زاکانی، نماینده مجلس یازدهم و عضو کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی، تاجگردون باوجود اینکه به‌صورت مکرر خود را دکتر معرفی کرده اما تناقض در مدرک تحصیلی او مشهود است، به‌طوری‌که در اسناد یک‌بار گفته مدرک دکتری مدیریت و یک‌بار دیگر گفته است مدرک دکتری اقتصاد دارد و این درحالی است که وی فوق‌لیسانس است. جالب اینکه تاجگردون مدرک دکتری اقتصاد خود را در سال 2008 از موسسه گلوبال‌بیزنس گرفته، اما وزارت علوم این موسسه را به‌عنوان دانشگاه‌های موردتایید، قبول ندارد.
انتشار خبر جعلی بودن مدرک تحصیلی علی عابدزاده، رئیس سازمان هواپیمایی کشور هم از دیگر نمونه‌های این حوزه است. این سازمان با انتشار اطلاعیه به این خبر واکنش نشان داده و آن را کذب خوانده بود؛ اما آنچه مسلم است اینکه انتشار خبرهایی از این‌دست به اعتماد عمومی مردم خدشه وارد کرده است.
در کنار آنها، تقلب علمی آن هم توسط چهره‌های مطرح سیاسی هم هرازگاهی در صدر اخبار رسانه‌ها قرار گرفته است که یکی از مهم‌ترین آنها را می‌توان تقلب در رساله حسن روحانی به‌عنوان رئیس‌جمهور کشور دانست. خبری که سال 96 مطرح شد و حتی گروه ملی حقیقت‌یاب بررسی رساله دکتری او، این مساله را تایید کرد. در بخشی از متن منتشرشده توسط این گروه این‌طور آمده بود: «درصد بسیار بالای سرقت علمی در چکیده و معرفی رساله آقای روحانی حیرت‌انگیز است. بیش از ۸۰درصد فصل چهارم این رساله کپی است و هیچ ارجاعی هم به منبع اصلی ندارد.»
مشاور وزیر علوم:
اخذ مدرک عنوانی توسط برخی گریبان کشور را گرفته است
فریدون جعفری، مشاور وزیر و مدیرکل دفتر بازرسی و پاسخگویی به شکایات وزارت علوم در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «بحث مدرک‌گرایی و رفتن به سمت‌وسوی اخذ مدرک عنوانی، معضل و آسیبی است که متاسفانه کشورمان را در برگرفته و متاسفانه امروز شاهد آن هستیم که این معضل و تلاش افراد برای به دست آوردن مدرک تحصیلی، سبب شده بعضا افراد به‌خصوص کسانی که در جایگاه سیاسی قرار داشته و به‌دنبال اهداف و مقام‌های سیاسی هستند، اصطلاحا برای اینکه خود را در فضای سیاسی از دیگران عقب نبینند، به‌سمت گرفتن این مدارک حرکت کرده و تلاش می‌کنند با متصل کردن خود به برخی عناوین دانشگاهی به اهداف‌شان برسند.» او با تاکید بر اینکه چنین آسیبی باید برطرف شود، اظهار داشت: «البته این بدان معنی نیست که مدیران، مسئولان و بزرگان نباید به‌سمت علم و اخذ مدارک باکیفیت و با رعایت ضوابط و مقررات حرکت کنند؛ چراکه آموزش یک حق شهروندی محسوب می‌شود که همه ما از آن بهره‌مند هستیم و تفاوتی بین مردم عادی و کسانی که مسئول تلقی می‌شوند، وجود ندارد؛ اما باید با رعایت ضابطه و قانون باشد. یعنی همان قانونی که انتظار می‌رود مردم عادی آن را رعایت کنند، باید از سوی مسئولان به طریق اولی‌تری رعایت شود؛ چراکه رفتار مسئولان نماد و بازخورد بیشتری در جامعه دارد.»
مشاور وزیر و مدیرکل دفتر بازرسی و پاسخگویی به شکایات وزارت علوم، تصریح کرد: «قطعا اخذ مدرک توسط مسئولان هم باید با رعایت قوانین، ازجمله حضور در کلاس، نوشتن و نگارش تکالیف آموزشی توسط خودشان، قبولی در امتحان و... باشد، حتی یک قدم عقب‌تر و در پذیرش آنها به‌عنوان دانشجوی یک دانشگاه هم باید با استفاده از رقابت در آزمون انجام شود. البته رعایت این مولفه‌ها باید کنترل شود نه صرفا در بازه انتخابات به یاد آن بیفتیم؛ چراکه متاسفانه ما تنها در چنین بازه‌هایی به این مباحث می‌پردازیم و رسانه‌ها هم نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کنند، درحالی‌که رعایت قانون به برهه خاص مربوط نمی‌شود بلکه باید همیشه دنبال شود.»
جعفری تصریح کرد: «یکی از سوالاتی که مطرح می‌شود این است که صرف اخذ مدرک حتی از بهترین دانشگاه و رعایت کلیه ضابطه قانونی به معنی توانایی خاص محسوب می‌شود؟ طبیعتا در رشته تخصصی فرد همین‌طور است و اگر غیر آن باشد، یعنی آن مدرک از کیفیت خالی بوده و دانشگاه نتوانسته آموزش خوبی را ارائه دهد. به‌طور مثال بنده یک حقوقدان هستم و زمانی که در مقطع دکتری فارغ‌التحصیل شدم، باید بتوانم در رشته خودم، تزی برای ارائه داشته باشم؛ اما اینکه فرض کنید یک متخصص در هر رشته‌ای، در ساحت سیاسی هم موثر است، باید بگویم که فضای سیاست متفاوت از محافل آکادمیک بوده و اصطلاحا در فضای سیاسی متاسفانه در باب تبلیغات سیاسی و بازی‌های جریانات سیاسی سره از ناسره تشخیص داده نمی‌شود و به همین علت افرادی که مدارک بالا هم دارند، در پیچ‌وخم فضاهای انتخاباتی قرار گرفته و شاید چندان بهره‌ای از مدرک‌شان هم نبرند.»
او ادامه داد: «بااین‌حال نباید فراموش کرد وقتی فردی توانایی این را داشته که در 3 مقطع تحصیلی کارشناسی، ارشد و دکتری از دانشگاه مدرک تحصیلی بگیرد و در رقابت با دیگران از لحاظ علمی خود را برجسته‌تر نشان دهد، حتما این توانایی را هم دارد که بتواند در ساحت سیاسی هم از این ضریب هوشی و توانایی خود استفاده کند و طبیعی است که توانایی بهره‌گیری از امکانات و ظرفیت‌ها را هم دارد.»
جعفری افزود: «باوجود اینکه اخبار مربوط به مدارک تحصیلی افراد در فضای انتخابات بسیار پررنگ می‌شود، اما باید این مساله را هم مدنظر قرار داد که وزارت علوم تا زمانی که استعلام رسمی از آن به عمل نیاید، مسلما هر اظهارنظری را تایید نمی‌کند که درباره مدارک افراد در جامعه مطرح می‌شود مگر اینکه حوزه‌های احراز صلاحیت، استعلام رسمی از وزارتخانه درباره مدرک کاندیداها و یا هر فردی که قرار است مسئولیتی را برعهده بگیرد، انجام دهند و آن زمان حتما اظهارنظر می‌کنیم.»
مشاور وزیر و مدیرکل دفتر بازرسی و پاسخگویی به شکایات وزارت علوم تصریح کرد: «داشتن مدرک یک مبحث و شیوه گرفتن قانونی و رعایت ضوابط اخذ مدرک هم بحث دیگری است که باید در رسانه‌ها مدنظر قرار بگیرد؛ چراکه مسیر گرفتن هر مدرک تحصیلی هم باید مبتنی‌بر قانون باشد نه اینکه صرفا مدرک افراد را مدنظر قرار داد. در اینجا باید به این مساله هم اشاره کنم که تنها مرجعی که براساس قانون کشور درباره تایید و عدم تایید شیوه اخذ مدرک می‌تواند اظهارنظر کند نیز وزارت علوم خواهد بود، به‌طوری‌که حتی دانشگاه‌های غیرانتفاعی و غیردولتی زیرمجموعه این وزارتخانه هم تنها درصورتی اظهارات‌شان مورد تایید است که درنهایت به تایید این وزارتخانه برسد.»
وی خاطرنشان کرد: «براساس قانون مقابله و پیشگیری از تقلب همیشه امکان استعلام از وزارتخانه برقرار بوده و هر حوزه‌ای می‌تواند این کار را انجام دهد، در طول 4 سال گذشته نامه‌های مختلفی را در بخش پاسخگویی داشتیم که درباره ابهامات مدارک افراد بود و به همه آنها پاسخ داده‌ایم.»
رئیس سابق دانشگاه صنعتی‌شریف:
مدرک تحصیلی برای عده‌ای صرفا کلید ماندن در جایگاه‌های مدیریتی است
رضا روستاآزاد، استاد شیمی دانشگاه صنعتی‌شریف و رئیس سابق این دانشگاه در این‌باره به «فرهیختگان» گفت: «اگر کسی توانایی داشته باشد، احتیاجی ندارد که حتما درباره مدرکش صحبت کند، یک مثال ساده می‌زنم؛ زمانی که ماشین خراب می‌شود و آن را به مکانیکی می‌بریم، هیچ‌گاه مدرکی از او نمی‌خواهیم بلکه هر مکانیکی که بهتر باشد، اقبال بیشتری خواهد داشت، اما زمانی که کارایی و توانایی وجود نداشته باشد، عده‌ای به مدرک متوسل شده و تلاش می‌کنند از این طریق بگویند توانایی لازم را دارند و به همین دلیل است که در بازه زمانی انتخابات، می‌بینیم بحث مدرک افراد بالا می‌گیرد.»
او ادامه داد: «در کشورمان طی سالیان سال چون وضعیت توانایی و کارشناسی افراد کم بوده، بسیاری به مدرک متوسل شده‌اند؛ به‌خصوص کسانی که ثروت زیادی داشته و هدف‌شان هم صرفا حفظ موقعیت اجتماعی‌شان بود، با پول به کشورهای خارجی رفته و مدرک گرفتند تا نهایتا فرزندان‌شان در همین مسند قدرت و مدیریت کشور باقی بمانند. اگر بخواهیم زمینه قبلی وضعیت امروز را مدنظر قرار دهیم، باید بگوییم که قدیم متمولان و دست‌اندرکاران کشور، فرزندان‌شان را به کشورهای دیگر می‌فرستادند تا با اخذ مدرک تحصیلی در جایگاه قدرت باقی بمانند، یعنی به هیچ‌عنوان از تحصیل به‌دنبال این نبوده‌اند که بخواهند خود یا فرزندان‌شان به منشأ خیر و برکت برای جامعه تبدیل شوند.»
استاد شیمی دانشگاه صنعتی‌شریف با اشاره به تقلب‌های علمی صورت‌گرفته در مدرک برخی سیاسیون تصریح کرد: «وقتی فردی نمی‌خواهد مباحث علمی را صرف‌نظر از رشته‌ای که در آن تحصیل کرده، یاد بگیرد و تنها هدف‌اش ماندن در جایگاه‌های مختلف است، می‌بینیم که تقلب علمی هم رخ می‌دهد؛ چراکه درغیر این‌صورت اصلا نیازی به انجام روندهای غیرقانونی برای گرفتن مدرک تحصیلی نیست.»
روستاآزاد خاطرنشان کرد: «درست است که ما نهادهای نظارتی برای بررسی روند تحصیلی افراد در کشور داریم، اما باید این مساله را مدنظر قرار داد که اگر وزارت علوم و آموزش‌وپرورش به وظیفه خود در این زمینه به‌درستی عمل می‌کردند، امروز چنین وضعیتی را در کشور شاهد نبودیم. متاسفانه امروز زمینه برای انجام هر کاری باز شده است و می‌بینیم که بحث مدرک افراد در برهه‌های مختلف داغ می‌شود.»
مطالب پیشنهادی
