گفت‌وگو و گزارش اختصاصی «فرهیختگان» از نخستین عمل جراحی از راه دور که در بیمارستان امام خمینی(ره) و بیمارستان سینا انجام شد
ندا اظهریندا اظهری-زهرا رمضانی، گروه دانشگاه: فناوری‌های روز دنیا هر روز در راستای پیشرفت و بهبود کیفیت زندگی بشر بدون وقفه پیش می‌رود. ایران در سال‌های اخیر به‌واسطه برجام و تحریم‌هایی که علیه کشور اعمال شد، با وضعیت بغرنج و بحرانی روبه‌رو شد که البته این تحریم‌ها توانست برای ارتقای سطح علمی و فناورانه کشور مانند سکوی پرتابی عمل کند که رشد و توسعه فناوری‌های داخلی را افزایش داد و با اعتمادسازی بیشتر نسبت به تولید داخل، دانشمندان و دانشجویان و محققان ما را توانمند کند. یکی از نمونه‌هایی که به‌واسطه آن می‌توان به ایرانی‌بودن خود افتخار کرد، استفاده از ربات سینا در عمل‌های جراحی از راه دور است. تا پیش از این، فناوری چنین رباتی در اختیار آمریکایی‌ها بود اما حالا ایران به‌عنوان دومین کشور دارنده این فناوری در سطح جهان مطرح است و دیروز در قالب نخستین عمل از راه دور توانست موفق عمل کند.
سازنده ربات سینا در گفت‌وگو با «فرهیختگان»:
فناوری ربات جراحی از راه دور از انحصار آمریکا خارج شد
علیرضا میرباقری، عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و مدیرعامل شرکت نوآوران رباتیک و پزشکی سینا و نیز سازنده ربات سینا در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «ربات از راه دور سینا، سامانه‌ای است که از دو بخش تشکیل شده شامل کنسول جراحی که در اختیار جراح و ربات جراح که در بالین بیمار قرار می‌گیرد. هر حرکتی که دستان جراح در کنسول جراحی انجام دهد، همزمان توسط ربات‌های جراح در بدن بیمار اجرا می‌شود. کنسول جراحی و ربات‌های جراح می‌توانند با فاصله از هم قرار گیرند و از طریق اینترنت به هم متصل شوند. کاری که در اولین عمل جراحی از راه دور توسط ربات سینا انجام شده، این ارتباط اینترنتی در بستر همراه اول برقرار شده و ما با فاصله 7 کیلومتر، جراح در بیمارستان سینا و ربات در بیمارستان امام خمینی واقع شده و عمل جراحی وازکتومی از راه دور انجام شد.» او با اشاره به طولانی‌مدت بودن این پروژه می‌گوید: «فاز تحقیق و توسعه این پروژه از سال 85 آغاز شد و نمونه‌های متعدد از آن ساخته شده و تست‌های مختلف گرفته شده و درحال حاضر در مرحله مطالعات پیش‌بالینی قرار دارد. آنچه درمورد این ربات اتفاق جدید محسوب می‌شود، جراحی از راه دور است که با فاصله و از طریق اینترنت انجام شد. تا پیش از این، ربات سینا، عمل جراحی را با بازوهای رباتیک خود انجام می‌داد و این اولین باری بود که عمل جراحی از راه دور را انجام داده است. میرباقری عنوان می‌کند که جراحی از راه دور توسط ربات در داخل کشور نمونه‌ای ندارد، اما در دنیا تنها یک نمونه تجاری وجود دارد که در اختیار کشور آمریکاست. نمونه خارجی آمریکایی این ربات سال‌هاست در بازار وجود دارد و درحال استفاده است و عمل‌های جراحی متعددی را انجام داده است. اما حدود 20 سالی است که این فناوری به‌طور تک‌قطبی در اختیار آمریکا بوده است، اما ما موفق به بومی‌سازی این دستگاه شده و حتی پتنت‌های آن در کشورهای مختلف به ثبت رسیده است. درواقع، ایران بعد از آمریکا، دومین کشور مجهز به فناوری این ربات است که قادر به انجام عمل جراحی از راه دور است. در این راستا، کشورهای دیگر هم دست به‌کار شده‌اند، اما بعد از آمریکا جلوتر از بقیه هستیم.»
رباتی که خطای عمل را کاهش می‌دهد
سازنده ربات سینا درباره مزیت‌های این ربات جراح به «فرهیختگان» می‌گوید: «در این ربات که به‌صورت کاملا بومی ساخته شده، هر حرکتی که دستان جراح انجام می‌دهد، ربات‌ها آن حرکات را دریافت می‌کنند و بلافاصله حرکت‌ها داخل بدن بیمار اجرا می‌شود با این تفاوت که لرزش‌های دست حذف می‌شود، حرکت‌ها مورد مقیاس‌گذاری قرار می‌گیرد به این ترتیب که اگر جراح دستش را یک سانتی‌متر حرکت دهد، ربات جراح داخل بدن بیمار یک میلی‌متر حرکت می‌کند و به این شکل، خطاهای حرکتی ما یک‌دهم شده و کارهای ظریف‌تری را می‌توان با دقت بالاتری اجرا کرد. از همه مهم‌تر اینکه می‌توان عمل‌های پیچیده‌ای را که با عمل‌های جراحی لاپاراسکوپی و بسته قابل انجام نیستند، با روش‌های بسته انجام داد.» او ادامه می‌دهد: «ابزارهای رباتیک، ابزارهای 5 میلیمتری هستند که از شکاف‌های 5 میلیمتری وارد بدن بیمار شده و قادرند عمل‌های بزرگی را به‌راحتی انجام دهند.»
نگرانی از قطعی اینترنت را حل کرده‌ایم
همان‌طور که اشاره شد، این عمل جراحی از راه دور با اتصال اینترنتی انجام می‌شود، اما از آنجایی که احتمال قطع و وصل شدن ارتباط اینترنتی و اختلال خطوط مخابراتی وجود دارد، میرباقری در این مورد اظهار می‌کند: «برای جلوگیری از بروز چنین اختلالاتی، بسترهای اینترنتی و اتصالات مخابراتی متعددی حین عمل جراحی پیش‌بینی می‌شود تا درصورت بروز مشکلات احتمالی، از اتصال اینترنتی دیگری استفاده کنید تا عمل جراحی دچار اختلال و نقصان نشود. علاوه‌بر آن، سیستم‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که درصورت قطع‌شدن اینترنت، مشکلی ایجاد نمی‌شود و بازوها فریز شده و می‌توان به‌راحتی بازوها را از بیمار جدا کرد و عمل را به‌صورت محلی ادامه داد. شاید این احتمال خطا تا 10 سال پیش مصداق داشت، اما با توجه به فراگیرشدن اینترنت و استفاده روزمره، این نگرانی خیلی اهمیت ندارد.»
پروژه‌ای که به‌نفع جراح و بیمار تمام می‌شود
میرباقری، سازنده ربات سینا معتقد است که قطعی اینترنت در عمل‌های جراحی از راه دور خیلی مطرح نیست، اما آنچه استفاده از جراحی رباتیک را متداول کرده است، راه دور آن نیست، بلکه دلایل دیگری به‌دنبال دارد که طرفداران زیادی پیدا کرده است. یکی از این دلایل، این است که جراح هنگام انجام عمل جراحی رباتیک و از راه دور به‌صورت نشسته کار را انجام می‌دهد، بنابراین خستگی جراح کمتر است و به‌مراتب افت دقت او کمتر خواهد بود. علاوه‌بر این، این سیستم رباتیک قادر است لرزش‌های دست جراح را فیلتر کند و درنتیجه عمل جراحی را با کمترین لرزش دست و خطای احتمالی انجام داد.» او در ادامه با اشاره به‌دلیل دیگر محبوبیت عمل جراحی از راه دور می‌گوید: «این سیستم رباتیک، لرزش‌های دست جراح را مورد مقیاس‌گذاری قرار می‌دهد و دلیل دیگر اینکه ابزارهای 5 میلیمتری جایگزین دست جراح می‌شود، به‌عبارتی به‌جای ایجاد برش‌های 20 تا 30 سانتیمتری روی شکم بیمار، بازوهای رباتیک از چند برش 5 میلیمتری روی شکم بیمار وارد بدن بیمار شده و عمل جراحی را انجام می‌دهند. پروژه در آینده هم ادامه خواهد یافت و ربات وارد فاز مطالعات بالینی خواهد شد و در بیمارستان‌ها به خدمت‌رسانی می‌پردازد.»
پتانسیل‌های صادراتی ربات به آسیای جنوب شرقی
با توجه به اینکه ربات سینا دومین ربات با قابلیت انجام عمل جراحی از راه دور در دنیاست، طبیعتا بازار خوبی را می‌تواند در دنیا به‌دست آورد. میرباقری، سازنده این ربات درباره اقداماتی که برای صادرکردن این محصول به خارج انجام شده، می‌گوید: «شاید به‌جرأت بتوان گفت یکی از امتیازهایی که این ربات ساخت داخل در مقایسه با نمونه آمریکایی آن دارد، تفاوت قیمت آن است. قیمت ربات سینا به‌طور تقریبی یک‌سوم نمونه آمریکایی است و این مساله برای کشورهای درحال توسعه بسیار جذاب است و می‌تواند توجه این کشورها را به خود جلب کند و بازار آنها را تسخیر کند. قیمت ربات آمریکایی حدود 3 میلیون دلار و قیمت ربات ایرانی حدود یک میلیون دلار است که یک‌سوم کمتر است. هزینه ابزارهای مصرفی در ربات تولید داخل حدود یک‌دهم نمونه آمریکایی است و این امر، جذابیت رقابتی بسیار بالایی را ایجاد می‌کند.»
روند بهبودی بیمار را تسریع می‌کند
او درباره دامنه عمل‌های جراحی که با این ربات انجام می‌شود، عنوان می‌کند: «تمام عمل‌های جراحی که در حفره شکمی، لگن و قفسه سینه که با روش لاپاروسکوپی قابلیت انجام داشته باشند، با این ربات هم قابل انجام است. زمان انجام عمل جراحی با ربات سینا نسبت به عمل‌های جراحی معمولی کاهش پیدا نمی‌کند و در بحث زمان مزیتی را نداریم که یا همزمان یا کمی طولانی‌تر از آن خواهد بود. اما آنچه مزیت این عمل به‌شمار می‌رود این است که کاهش خونریزی در بیمار، کاهش نقاهت بعد از عمل جراحی و کاهش اشغال‌کردن تخت‌های بستری را به‌همراه دارد.»
تا سال آینده وارد تست انسانی خواهیم شد
سورنا ستاری در فرآیند انجام نخستین عمل جراحی از راه دور توسط ربات سینا می‌گوید: «یکی از اتفاقات خوب بیمارستان امام خمینی و مرکز «آی اکت» این است که کنار بخش درمان حضور دارد و در آن تکنولوژی‌های جدیدی توسعه داده شده است. ربات سینا که در دنیا به‌عنوان ربات‌های «داوینچی» شناخته می‌شوند، چند سالی است در ایران به تولید رسیده و امروز درحال گرفتن تاییدیه‌های حیوانی آن هستیم تا بتوان در فاز انسانی از آنها استفاده کرد.» او می‌افزاید: «جراحی رباتیک قابلیت‌های زیادی به جراحان می‌دهد؛ این ربات علاوه‌بر اینکه دقت بسیار بالایی دارد و بسیاری از خطاهای انسانی را کاهش می‌دهد، این امکان را هم فراهم می‌کند که از فاصله هزاران کیلومتر یک جراح حاذق، به اتاق عمل آمده و کار جراحی را انجام دهد. در بسیاری از مواردی که نمی‌توان بیمار را جابه‌جا کرد می‌توان از این سیستم استفاده کرد و این مساله که ربات سینا در داخل ساخته شده، بسیار خوشحال‌کننده است.» معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور با تاکید بر اینکه امیدواریم ظرف یک‌سال آینده تاییدیه‌های فنی ربات سینا در ارتباط با تست انسانی گرفته شود، اظهار داشت: «بعد از این می‌توان از آن در مراکز جراحی استفاده کرد؛ عمل از راه دوری که در این بیمارستان انجام شد، کار بسیار بزرگی بود و درواقع، شروع یک حرکت و نوآوری جدید در حوزه جراحی به‌شمار می‌رود که امیدوارم هرچه زودتر به مرحله توسعه و تست انسانی برسد.» در ادامه سرکار، رئیس مرکز آموزش مهارت‌های پیشرفته بالینی ایران (آی‌اکت) می‌گوید: «این ربات از سال 92 مورد توجه خاص معاونت علمی و فناوری قرار گرفته و از آن سال تا امروز تحت هرگونه حمایت مادی و معنوی بوده و دکتر ستاری به‌صورت مستمر پیشرفت این ربات را دنبال می‌کند. امروز 3 ربات داریم که در بیمارستان‌های امام، سینا و شریعتی مستقر بوده که همگی با حمایت‌های این معاونت مستقر شده‌اند.» او با تاکید بر اینکه معاونت علمی و فناوری در فاز حیوانی که مرحله آزمون‌های بالینی روی انسان است هم حمایت‌های لازم را داشته، ادامه می‌دهد: «بیمارستان سینا یک‌سال‌ونیم دوشادوش بخش مهندسی روی این ربات کار کرده و اگر در روند کار مشکلی بوده، آن را مطرح کرده است. همگرایی‌ای که در این پروژه اتفاق افتاده الگوی خوبی است که باید تلاش کنیم در کشور بیشتر تکرار شود.»
«آی‌اکت» مرکزی برای تکریم بیمار
رئیس مرکز آموزش مهارت‌های پیشرفته بالینی ایران (آی‌اکت) با تاکید بر اینکه مرکز آموزش مهارت‌های پیشرفته بالینی چند ماه پیش افتتاح شده است، می‌گوید: «رزیدنت‌ها و کسانی که می‌خواهند جراحی‌های پیشرفته را فرا گیرند به‌صورت مستقیم و تحت نظر استاد، روی بیمار این کار را انجام می‌دهند و همین امر باعث می‌شود تا احتمال خطای بالایی وجود داشته و مهارت‌آموز و جراح دچار استرس شود، از سوی دیگر برخی از خطاهای جراحی اجتناب‌ناپذیر است و امروز با افتتاح این مرکز که با حمایت معاونت علم و فناوری تاسیس شده، این کار متفاوت شده است.»
او می‌افزاید: «در مرکز «آی‌اکت» حدود 25 میلیارد تومان تجهیزات وجود دارد که همگی از تجهیزات پیشرفته پزشکی و سیمولاتورها هستند. با استفاده از این مرکز در ابتدا فرد مهارت‌های خود را روی سیمولاتور ارتقا می‌دهد تا بعد از آن، عمل جراحی را روی حیوان و درنهایت روی انسان انجام دهد. در اصل اگر در اینجا مهارت‌آموز، امتحان لازم را با امتیاز بالا کسب کند که این مهم هم بعد از انجام چندین باره عمل جراحی صورت می‌گیرد، آن زمان اجازه دارد بر بالین بیمار رفته و بدون استرس کار را با حداقل خطای ممکن انجام دهد. درحقیقت این مرکز با هدف تکریم بیمار راه‌اندازی شده است.» سرکار بیان می‌کند: «به‌طور قطع، هر کاری اولین باری دارد و نمی‌توان عنوان کرد که جراح، عمل جراحی انجام ندهد، اما با افتتاح این مرکز، اولین عمل جراحی جراحان، با حداقل استرس انجام می‌شود.»
او اظهار می‌کند: «در این مرکز حدود 20 دستگاه وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به سیمولاتور جراحی مرکز چشم، لاپاراسکوپی، سیمولاتور جراحی رباتیک، جراحی غدد لنفاوی سرطان، جراحی سرطان سینه، سیمولاتورهای تزریقات نخاعی و... اشاره کرد. البته در این مرکز «نویگیشن» برای جراحی مغز وجود دارد که جزء مجموعه دکتر احمدیان است و همچنین بخش سه‌بعدی هم تعبیه شده که اعمال جراحی به‌صورت سه‌بعدی در آن انجام می‌شود.»
مطالب پیشنهادی
