زمستان سینما ادامه دارد
مجتبی اردشیری، روزنامه‌نگار: مقوله اکران در سینمای ایران کم‌کم به روزهای عجیب‌تری می‌رسد... زمانی بود که کرونا، پدیده غالب بر سینماها بود و شرایط سینماها را به شکلی قهری تعیین می‌کرد. اما از جایی به بعد که کرونا، فیتیله شیوع خود را پایین کشید، مدیران سینمایی نتوانستند با یک برنامه‌ریزی درست، خوراک لازم برای سینماها را فراهم کنند تا بدین‌ترتیب در بلبشوی کرونا، سینما، به یکی از اصناف کم‌فروغ و فراموش‌شده کشور تبدیل شود که هنوز هم بسیاری از شهروندان، از باز بودن این اماکن مطلع نشده‌اند.
البته که در چنین شرایطی، بسیاری از سینماهای تهران و شهرستان‌ها، همچنان ترجیح داده‌اند تعطیل بمانند و با این فیلم‌هایی که درحال اکران است، چراغ خود را روشن نکنند. بنابراین شرایط به‌گونه‌ای پیش رفت که حتی آن پردیس‌ها و سینماهایی هم که گشایش یافته بودند، باز نتوانستند تبلیغات درستی داشته و مردم را نسبت به بازگشایی مجدد و چندین‌باره خود مطلع کنند. البته که در این میان، مسئولان هم نتوانستند علی‌رغم عدم تهیه خوراک مناسب، این اماکن را که امن‌ترین و مصون‌ترین اماکن اجتماعی در مقابله با ویروس کروناست، معرفی کنند تا عده‌ای از سینمادوستان از بیم پرخطر بودن سینماها، ریسک حضور در این اماکن را به جان نخریده و بنابراین وضعیت استقبال از آثار روی پرده، چندان خوشایند نباشد.
حتی زمانی که پیشنهاد نمایش فوتبال در سینماهای کشور مطرح شد، کمتر کسی فکر می‌کرد که این اتفاق با کم‌اقبالی محض مخاطبان همراه باشد، به‌طوری‌که سالن 117نفره پردیس ملت، حتی نتوانست نیمی از صندلی‌های خود را به مخاطبان بازی تیم ملی اختصاص دهد. هرچند این اتفاق برای بازی امروز در سطح گسترده‌تری از پردیس‌های تهران و کلانشهرها رقم خورده که در ادامه باید دید آیا این تعدد سخت‌افزاری، منجر به افزایش مخاطب خواهد شد یا خیر.
با این همه، هم‌اکنون حدود 3 ماه از سال سپری شده. سه ماهی که روی کاغذ قرار بود یکی از بهترین استقبال‌های سینمایی در آن رخ دهد و در این بازه، دو گروه فیلم به نمایش درآید: یک گروه فیلم‌های اکران نوروز و گروه دوم نیز فیلم‌های اکران عیدفطر؛ اما متاسفانه به‌دلیل شیوع موج چهارم کرونا، سینماها در نخستین روزهای اکران نوروزی، بیش از یک ماه تعطیل بودند و عملا این فرصت طلایی را از دست دادند. وقتی هم بازگشایی شدند، باز قرار شد همان فیلم‌های اکران نوروزی نمایش داده شوند. پس از آنکه فیلم‌های اکران نوروز طی ماه‌های اردیبهشت و خرداد نمایش داده شدند، چشم امید سینماداران به جلسه روز یکشنبه شورای صنفی نمایش بود تا ببینند چه فیلم‌های جدیدی قرار است خوراک سینماها در فصل تابستان را تشکیل دهند. اما در کمال ناباوری، باز هم نام هیچ فیلمی از این شورا بیرون نیامد تا سینماها این‌طور گمان ببرند که در تابستان نیز قرار است با چراغ فیلم‌های نوروزی روشن بمانند، به همین دلیل در اقدامی هماهنگ تهدید کردند که سالن‌های خود را تعطیل کرده و از نمایش این فیلم‌ها ممانعت می‌ورزند.
این تهدید در شرایطی رقم خورد که هم‌اکنون شمار قابل‌توجهی از سینماهای کشور، به‌صورت خودجوش تعطیل کرده‌اند و نمی‌خواهند تا زمان اکران فیلم مناسب، گشایشی داشته باشند. همین میزان سینماهایی که مشغول فعالیت هستند نیز هم‌اکنون تهدید به تعطیلی کرده‌اند تا در یک فرآیند هم‌زمان، هم سینمادارها این‌چنین نارضایتی خود را اعلام کرده و هم سینماداران با محاق چندین‌ماهه فیلم‌های خود، حاشیه امنی را برای نمایش آثارشان مشاهده نکنند. در چنین شرایطی به خط نخست این نوشتار بازمی‌گردیم که مقوله اکران در سینمای ایران، دارد یک روی دیگر از خود را نشان می‌دهد و به روزهای عجیب‌تری ورود می‌کند. روزهایی که اگر این‌بار تدبیر و گره‌گشایی‌های وزارت ارشاد، سازمان سینمایی و شورای صنفی نمایش وجود نداشته باشد، آشفته‌بازار سینمایی کشور به اوج خود رسیده و با تعطیلی انبوه سینماها، زمینه‌ها برای فلج شدن این صنعت نیمه‌جان در ایران محقق می‌شود. به‌خصوص اینکه تنها دو ماه تا پایان زمان طلایی اکران فاصله داریم و با شروع ماه محرم از 19 مرداد امسال، سینماها عملا بازه طلایی چندانی تا نوروز 1401 نخواهند داشت.
خطر تهدید سینماها به تعطیلی تا چه اندازه جدی است؟
از صبح دیروز که خبر تهدید سینماداران به تعطیلی، رسانه‌ای شد، این سوال برای دوستداران سینما پیش آمد که این خطر، در برهه کنونی تا چه اندازه‌ای جدی است؟ در زمانه‌ای که سینماها بیش از نیمی از 16 ماه اخیر را تعطیل بوده‌اند و کسی، احوالی هم از آنها نپرسید، آیا تهدید کنونی می‌تواند برای نهاد یا سازمانی جدی باشد؟ یا به تعبیری ساده‌تر، آیا تعطیلی سینماها برای مردم و مسئولان، آن اندازه‌ای مهم است که بخواهند نسبت به آن واکنش نشان دهند؟
در این یکی، دو روز، نهادهای دولتی سینمایی واکنش چندانی به این خبر نداشته و ترجیح داده‌اند مانند 16 ماه اخیر، در سایه، فعالیت‌های خود را ادامه داده و از اظهارنظر خودداری کنند. اما سینماداران در این مدت، حسابی خبرساز بوده و بارها تاکید کرده‌اند که به‌شکلی جدی قصد تعطیلی سینماهایشان را دارند.
از نمونه این سینمادارها، حبیب اسماعیلی است که به‌عنوان مدیر پردیس نارسیس شناخته می‌شود. او طی گفت‌وگویی اعلام کرده، همان‌گونه که فروشگاه‌ها اجناس باکیفیت می‌خواهند و به این ترتیب مشتری پیدا می‌کنند، سینماها هم باید با فیلم‌های باکیفیت هویت پیدا کرده و مخاطبان را به سمت خود بکشاند.
امیرحسین شریفی، تهیه‌کننده نیز در گفت‌وگوی زنده تلویزیونی، ضمن انتقاد از سیاستگذاری‌های کلان سینمایی اعلام کرده که سینما یا باید قانونی مدون داشته باشد و یا اینکه تعطیل شود.
این اعتراض‌ها، شکل چندان جدیدی ندارد. موضوع از زمانی آغاز شد که شورای صنفی نمایش اعلام کرد که برای اکران نوروز با صاحبان فیلم‌های پرمخاطب وارد رایزنی شده تا اکران نوروز بتواند بخشی از زیان‌های سال 99 سینمادارها را جبران کند. اما در اتفاقی عجیب، شورای صنفی نمایش از میان فیلم‌های کم‌رمقی که آمادگی خود را برای نمایش در نوروز 1400 اعلام کردند، به فیلم‌های چندان قدرتمندی نرسید و رایزنی آنها برای رضایت گرفتن از صاحبان آثار پرمخاطب نیز راه به جایی نبرد تا همگان مطمئن شوند که اکران نوروزی، از هم‌اکنون طرحی شکست‌خورده است که نمی‌تواند به‌عنوان تنفسی مصنوعی برای سینماها محسوب شده و درنتیجه آورده‌ای برای گیشه به‌همراه ندارد.
همین‌طور هم شد و موج چهارم کرونا هم به کمک آنها آمد تا اتفاق خاصی از اکران نوروزی 1400 نصیب سینمای ایران نشود. در ادامه، شورای صنفی همچنان به تلاش خود برای رضایت‌گرفتن از تهیه‌کنندگان و سرمایه‌گذاران برخی فیلم‌های پرتماشاگر ادامه داد و درحالی‌که تصور می‌شد حداقل دو فیلم برای اکران فطر به آثار درحال اکران اضافه می‌شوند، اما این اتفاق نیفتاد تا ترکیب اکران به همان منوال قبلی باقی بماند.
و حالا برای چندمین‌بار، شورای صنفی نمایش از جلسات خود دست‌خالی بازگشت تا صدای سینماداران را حسابی بلند کند. این شورا که در این مدت، ترجیح داد با سکوت خود، از حاشیه‌سازی‌های بیشتر خودداری کند، در گفت‌وگو با «فرهیختگان»، جزئیات بیشتری از تصمیم‌های خود را برای آینده تشریح کرد.
در همین زمینه، مرتضی شایسته، رئیس شورای صنفی نمایش به «فرهیختگان» گفت: «دوستان کمی شتاب‌زده عمل کرده و تهدید به تعطیلی کردند، درحالی‌که طی جلسه یکشنبه، تمام تصمیم‌گیری‌ها به نتیجه نرسید و قرار بر این شد که این جلسه طی روزهای دوشنبه و سه‌شنبه هم ادامه پیدا کند و ما در تمام این مدت مشغول رایزنی با تمام طرفین هستیم تا بتوانیم خبرهای خوبی را برای مردم و سینماداران اعلام کنیم.»
شایسته در پاسخ به این پرسش «فرهیختگان» که سینمادارها چنین قول‌هایی را طی ماه‌های اخیر به‌کرات از شورای صنفی نمایش شنیده‌اند اما در عمل اتفاقی برای آنها رخ نداده نیز گفت: «امیدواریم در این دور، شاهد اتفاق‌های خوبی باشیم. خیلی خوش‌بین هستیم که با توجه به تغییر شرایط کرونایی کشور، بتوانیم تعامل خوبی با ارشاد و تهیه‌کنندگان دو فیلم داشته باشیم تا سینماها با دو فیلم پرمخاطب بتوانند اکران تابستانی خود را کلید بزنند.»
با این امیدواری، سینمادارها منتظر هستند تا ببینند شورای صنفی نمایش در این برهه تا چه اندازه موفق عمل خواهد کرد. برهه‌ای که درصورت رسیدن به نتیجه، می‌تواند روی گیشه سال 1400 تاثیر مثبتی داشته باشد و درصورت عدم‌موفقیت، یک ناکامی بزرگ برای گیشه امسال سینماهای کشور رقم خواهد خورد.
بگوییم صنعت سینما، بخوانیم سینمادار
طی 16 ماهی که از ورود کرونا به کشور می‌گذرد، بحث‌های رسانه‌ای همواره روی سینماها و سینمادارها بوده تا سینماگران. آنجایی هم که از سینماگران صحبت شده، بیشتر بحث‌ها حول معیشت این طبقه بوده تا آنکه بخواهیم راجع‌به سرمایه‌سوزی‌های گسترده‌ای صحبت کنیم که از تلنبار تولیدات سینمایی کشور در صف اکران به وجود آمده است. پروسه‌ای که یک نتیجه آن، گسیل‌یافتن اهالی سینما به سمت شبکه نمایش خانگی و پلتفرم‌های اینترنتی بوده و آفات مختص به خود را پدید آورده است.
اینکه تهیه‌کننده‌ای چند میلیارد را صرف تولید یک فیلمی کند که هنوز پس از دو، سه سال رنگ پرده را ندیده و مشخص نیست این انتظار تا چند سال دیگر نیز تداوم یابد، یک ناامنی بزرگ را در سینما به وجود آورده است. سینمایی که محل تزریق و مقدار بودجه تولیداتش چندان شفاف نیست، حالا در این صف طویل اکران، باید با مشکلات بیشتری دست‌وپنجه نرم کند که برخی عواقب آن در آینده‌ای نزدیک قابل لمس است.
در همین رابطه، سعید خانی، تهیه‌کننده و پخش‌کننده جوان سینمای ایران به «فرهیختگان» گفت: «اینکه سینماداران تهدید کرده‌اند که درصورت تداوم این روند به‌سمت تعطیلی می‌روند را باید جدی گرفت چون آنها بیش از یک سال و نیم است که درآمد چندانی نداشته و قطعا باید احیا شوند اما برخی از این سینماداران محترم انگار حواس‌شان نیست که در این شرایط، باید همه به هم کمک کنند تا سینما زنده بماند نه‌اینکه فقط به فکر منافع خود باشند. الان همه آنها به فکر ورشکستگی سالن‌های خود هستند و امید دارند فقط فیلم جدید بیاید تا آنها از این خطر نجات پیدا کنند اما در این وسط، منافع صاحب فیلم چه می‌شود؟»
خانی که چند روز پیش، حق اکران فیلم «قهرمان» اصغر فرهادی در ایران را امضا کرده، در ادامه گفت: «من از همین‌جا اعلام می‌کنم که فیلم خودم یعنی «دینامیت»، یکی از آن دو فیلمی است که این روزها رایزنی‌هایی حول اکران آن صورت گرفته است. اما باید تکلیف یک مسائلی مشخص شود مانند تبلیغات که باید ببینیم به چه نحوی قرار است صورت بگیرد و آیا اساسا اتفاقی را برای فیلم جدید و افزایش مخاطب صورت می‌دهد یا خیر.»
خانی درباره میزان امیدواری خود نسبت به اکران فیلمش در شرایط کنونی پس از چندین‌بار خبررسانی طی ماه‌های گذشته نیز گفت: «به نظرم شرایط امروز، بیشتر از هر زمان دیگری مهیای نمایش آثار جدید است چون احتمالا موضوع پیک پنجم کرونا خیلی بعید است و در فصل خوبی از اکران هم حضور داریم، بنابراین خیلی امیدوارم که پس از چند دور رایزنی طی سال گذشته، در این دوره به تفاهم برسیم و با فیلم‌های پرمخاطب، شرایط سینما را از این وضعیت نجات دهیم.»
این تهیه‌کننده و پخش‌کننده در پاسخ به این پرسش «فرهیختگان» که چه موانعی سد راه این تفاهم است، گفت: «صحبت‌هایی شده مبنی‌بر تضمین 5/2 میلیاردتومانی ارشاد که هنوز قطعی نشده است. ضمن اینکه ما هم حرف‌های دیگری جز پول داریم که یکی از آن، بحث تبلیغات است و ضمانت‌هایی که سبب تعطیلی سینماها نشود. مشغول رایزنی هستیم تا ببینیم در آینده چه اتفاقی برای سینمای ایران خواهد افتاد.» پیش‌تر اخباری منتشر شده بود مبنی‌بر اینکه ارشاد تضمین داده با پرداخت 5 میلیاردتومان به 2 فیلم پرمخاطب، زمینه‌های نمایش عمومی آنها را در سراسر کشور فراهم کند. اتفاقی که درصورت تحقق، گیشه پررونقی در انتظار تابستان سینمای ایران خواهد بود. احتمالا مهندسی اکران سینمای ایران در سال 1400 به این ترتیب خواهد بود که فصل تابستان با نمایش این دو فیلم پراقبال بدرقه خواهد شد. در پاییز، بحث نمایش فیلم «قهرمان» اصغر فرهادی بسیار جدی است و می‌تواند ترکیب اکران و اشتیاق صاحبان آثار به نمایش فیلم‌شان را بیشتر کرده تا اکران پاییز پررونق شود. برای زمستان هم بحث جشنواره فجر و نمایش استانی تمام فیلم‌های جشنواره مطرح است که می‌تواند درصورت تکثر سینماها، سود بسیار خوبی را نصیب سینماداران کند و در ادامه هم اکران نوروز 1401، می‌تواند خاطرات تلخ 16 ماه کرونایی اخیر را جبران کند. این مهندسی فعلا روی کاغذ مطرح بوده و احتمالا درحال برنامه‌ریزی است که باید دید در آینده چه اتفاق‌هایی برای اکران سال 1400 سینماهای ایران به‌وقوع خواهد پیوست.
آیا با اکران دو فیلم جدید، مشکلات سینماداران حل می‌شود؟
با اطلاعاتی که «فرهیختگان» به دست آورده، احتمال توافق برای نمایش دو فیلم جدید اکران بسیار جدی و بالاست و خبر این توافق احتمالا ظرف این هفته یا نهایتا روزهای ابتدایی هفته آینده اعلام رسانه‌ای خواهد شد. اما حالا این پرسش مطرح است که آیا این دو فیلم جدید، تضمین خوبی برای نجات سینماهای کشور از وضعیت فعلی خواهند بود؟
در همین رابطه سپهر پهلوانی، مدیر پردیس ارگ به «فرهیختگان» گفت: «شرایط بهتر شده و اگر فیلم خوبی به نمایش برسد، قطعا با استقبال مخاطبان مواجه خواهیم بود اما خیلی خوش‌خیالی خواهد بود که بخواهیم این استقبال خوب را با استقبال قبل از دوران کرونا مقایسه کنیم. این هم به‌دلیل آن است که مردم همچنان فضای سینما را مضر می‌دانند، چون تبلیغات سالم و درستی در این زمینه صورت نگرفته و خیلی از مردم، در جریان فضای حقیقی سینماها نیستند. درحالی‌که شاید سینما تنها مکانی باشد که حتی یک مورد ابتلا به کرونا در محیط آن گزارش نشد. با آنکه ما تجربه جشنواره فجر و استقبال گسترده مخاطبان را پشت‌سر گذراندیم اما یک مورد ابتلا به کرونا به‌دلیل حضور در سالن‌های سینما گزارش نشد، چون هم سینماداران رعایت کردند و هم مخاطبان.»
پهلوانی که سینمایش به جز 3 ماه، در مابقی این 16 ماه مانند ماه‌های اخیر تعطیل بود، ادامه می‌دهد: «تا زمانی که ارشاد بابت تبلیغات به سینماها کمکی نکند، اتفاق جدیدی در حوزه استقبال مخاطب به وجود نخواهد آمد. در چنین شرایطی سینماهای تک‌کاربری محکوم به تعطیلی هستند، چنان‌که امروز بسیاری از این سینماها تعطیل هستند و مابقی مثل ما که در پردیس هستند، دارند از جیب خرج می‌کنند و به زور صورت‌شان را با سیلی سرخ نگه داشته‌اند. به‌جز این اتفاق، سینماها با نمایش تنها دو فیلم بدون آنکه تبلیغات خاصی درمورد امن بودن فضای سینماها از طریق تلویزیون و دیگر مکان‌ها نشود، سینماها جان نمی‌گیرند و تنها برای مدتی از این وضعیت خلاص می‌شوند و باز با یک تلنگر، به همان شرایط اسف‌بار قبلی بازمی‌گردند.»
هم‌اکنون بیش از 600 سالن سینمایی در کشور فعال هستند که این تعداد سالن باید با این 2 فیلم جدی روزگار بگذرانند. تکلیف پردیس‌های مدرن که مشخص است و از حالا می‌توان سودآوری خوبی را از محل نمایش این دو فیلم برای آنها تصور کرد. چون این پردیس‌ها علاوه‌بر نمایش این دو فیلم، به اکران فیلم‌های نوروزی و البته اکران آثار موفق خارجی ادامه داده و می‌توانند گیشه پررونقی داشته باشند. مشکل اما مربوط به سینماهای تک‌سالنه و دوسالنه تهران و شهرستان‌هاست که در روزگار قبل از کرونا نیز وضعیت چندان خوشایندی نداشته و احتمالا با نمایش این دو فیلم جدید نیز تغییر محسوسی در شرایط آنها احساس نمی‌شود.
ضمن اینکه مهندسی تقسیم اکثر سالن‌های کشور میان دو فیلم، چندان حساب‌شده و منطقی به نظر نمی‌رسد. اینکه در تمام سینماهای کشور این دو فیلم کمدی نشان داده شود، نه‌تنها ظاهر خوبی ندارد بلکه سبب سرشکن‌شدن درآمد حاصله از این فیلم‌ها میان تمام سینماهاست که نمی‌تواند رضایت حداکثری سینماداران را به‌همراه داشته باشد.
اینکه چرا زمینه‌های پیشنهاد به ارشاد، حول دو فیلم و تخصیص تنها 5 میلیاردتومان بوده است، از نقاط عجیب ماجراست. تا بوده این‌طور بوده که دولت‌ها در ماه‌های پایانی حیات خود، اقدام به یک پول‌پاشی اساسی میان ارگان‌های خود می‌کردند تا از این طریق، بخشی از ناراضیان خود را راضی کنند. اینکه سازمان سینمایی و وزارت ارشاد که تا کمتر از دو ماه دیگر با همین تیم روی کار خواهد بود، قصد ندارد تا گام‌های بلندی در این مسیر بردارد، جای تعجب بسیاری دارد.
سازمان سینمایی و وزارت ارشاد که طی 16 ماه اخیر، به گواه سینماداران و سینماگران، کمترین حمایت را از سینماها و هنرمندان به عمل آورده، حال چگونه درصدد کسب رضایت از این جمعیت نه‌چندان زیاد نیست؟! این مدیران در ماه‌های کنونی همچنان نه خبری از معیشت سینماگران گرفته‌اند و نه به داد سینماها رسیده‌اند. تقریبا می‌توان گفت که نخستین خبر حمایتی آنها طی سال جدید، همین بحث تضمین 5 میلیاردی از 2 فیلم است که به‌شدت ناکافی است.
طبق جست‌وجوهای «فرهیختگان»، بسیاری از تهیه‌کنندگان و پخش‌کننده‌های آثار پرتماشاگر رضایت دارند تا با تضمین 2/5 میلیاردتومانی، فیلم خود را در شرایط کنونی روی پرده بفرستند. اینکه چرا سازمان سینمایی و وزارت ارشاد، نخواسته یا نتوانسته‌اند تعداد فیلم‌های خود را در این طرح بالا ببرند، از آن‌دست سوالاتی است که باید به آن پاسخ داده شود. تعداد 2 فیلم برای فصل تابستان سینماهای کشور، به‌شدت ناکافی بوده و نمی‌تواند طیف گسترده‌ای از مخاطبان را به سینماها بکشاند. دو فیلم کمدی که قطعا با استقبال چندانی از سوی مخاطبان جدی سینما ازجمله طرفداران ملودرام همراه نخواهد بود و حقیقتا در نقش یک تنفس‌مصنوعی خواهد بود که گیشه سینماها را تنها برای مدتی محدود شلوغ کرده و یک سودآوری مختصری را نصیب برخی سینماداران می‌کند؛ چراکه در شرایط عادی، پیش‌فرض این دوستان، فروش 40 میلیاردی آثارشان بود که اگر بخواهیم این پیش‌فرض را در این روزگار کرونایی، کارآمد و حقیقی بنامیم، حال از تقسیم این پول میان حجم عظیمی از سینماهایی که اقدام به نمایش آن می‌کنند، به چه رقمی خواهیم رسید؟ و اینکه اگر نمایش این دو فیلم در حالتی ایده‌آل، 40 میلیارد باشد، سرجمع به 80 میلیاردتومان می‌رسیم که نمی‌تواند به‌تنهایی رقم مساعدی برای گیشه تابستانی سینماهای کشور باشد.
چقدر بهتر و حرفه‌ای‌تر بود که وزارت ارشاد در این روزهای آخر فعالیت خود، به نمایش فیلم‌های بیشتری همت می‌گمارد تا زمینه‌های فروش بهتری به نسبت آنچه هم‌اکنون از محل فروش این دو فیلم به دست می‌آید، برای سینمای ایران تصور شود. قطعا که نمایش این فیلم، علی‌رغم یک تکان اساسی به گیشه فعلی سینماها، اتفاق‌های خوبی را به ارمغان خواهد آورد، ازجمله آن که مخاطبان بیشتری به سینماها آمده و آن تبلیغات مسمومی که در این 16 ماه علیه سینماها به راه افتاده، از بین رفته و آن اعتماد و اطمینان به سینماها بازخواهد گشت اما قدرمسلم آنکه با یک گل بهار نمی‌شود و با دو فیلم، گشایش اساسی در سینمای ایران رقم نخواهد خورد.
مطالب پیشنهادی
