«فرهیختگان» بررسی می‌کند
عاطفه جعفریعاطفه جعفری، روزنامه‌نگار: اولین قسمت از سری مناظره‌های انتخابات دوره سیزدهم ریاست‌جمهوری، برگزار شد و از همان آغاز مناظرات بحث‌ها و نقدها درمورد اظهارات کاندیداهای ریاست‌جمهوری آغاز شد. در این گزارش سعی داریم این دوره از مناظره را از دیدگاه رسانه‌ای بررسی کنیم و برای همین به سراغ چند کارشناس رسانه رفتیم تا نظرات آنها را در این موضوع بپرسیم. مناظره‌های انتخاباتی جایگاه ویژه‌ای در فضای رسانه‌ای پیدا کردند و تبدیل به یکی از مهم‌ترین عناصر در شناخت مردم از کاندیداها شده‌اند. با توجه به اهمیت مناظره‌ها از کارشناسان رسانه، سوالاتی در مورد کیفیت برگزاری اولین مناظره پرسیدیم و در کنارش خواستیم تا پیشنهاد بدهند که چه عملکردی می‌تواند به بهبود این شکل از برنامه‌ها کمک کند.
کاندیداها دوست داشتند مناظره کنند، اما مجری نه!
محمد احمدی، دکتری مدیریت رسانه دارد و سال‌هاست در این حوزه تدریس می‌کند. او چندین پایان‌نامه درخصوص مناظره‌های انتخاباتی را به‌عنوان استادراهنما در کارنامه خودش دارد و سعی کرده است از کنار این موضوع مهم که بسیار می‌تواند در سرنوشت مردم تاثیرگذار باشد، بی‌تفاوت عبور نکند.
از او به‌عنوان یک کارشناس رسانه درمورد کیفیت کلی برگزاری مناظره اخیر پرسیدیم و او گفت: «اگر قرار باشد از 10 نمره به این مناظره نمره بدهم، مطمئنا نمره‌ای که می‌دهم، حدود 4 با ارفاق است. چون اصلا این مدل را مناظره نمی‌بینم. شما با کارشناسانی که در حوزه رسانه فعالیت می‌کنند درمورد این مدل مناظره صحبت کنید مطمئنا همه آنها خواهند گفت که این مدل از دکور تا بقیه چیزها اصلا شبیه به مناظره نیست.»
او در ادامه صحبت‌هایش به نوع چیدمان و دکور اشاره می‌کند و می‌گوید: «مناظره باید رودررو باشد اینکه 7 نفر در کنار هم قرار بگیرند و انگار که در یک مسابقه تلویزیونی شرکت کرده‌اند، هیچ چیزش شبیه به مناظره انتخاباتی نیست. وجود کرونا و رعایت پروتکل‌ها را می‌دانم اما اینکه این کاندیداها دور یک میزگرد قرار بگیرند و با هم درمورد یک موضوع مشخص بحث کنند تنور داغ مناظره را گرم‌تر می‌کند، نه اینکه مرتب به سوالات جواب بدهند. برای همین دکور برنامه اصلا مناسب یک مناظره انتخاباتی نیست و مخاطب را دلزده می‌کند. حتی من معتقدم نوع نشستن کاندیداها هم در جواب دادن به سوالات مهم است. اینکه یک نفر راحت روی صندلی بنشیند یا اینکه ایستاده باشد.»
احمدی درمورد مجری و نقش او در گرم‌تر شدن مناظره‌ها می‌گوید: «به‌نظرم اگر مجری را حذف می‌کردیم، هیچ اتفاقی در روند برگزاری مناظره نمی‌افتاد. چون بیشتر از آنکه بحث‌ها را هدایت کند در نقش یک تایمر و سوال‌کننده حضور داشت. درحالی که اگر شما برنامه‌های خارجی یا حتی برنامه‌هایی که در شبکه نمایش خانگی با این مضمون برگزار می‌شود را نگاه کنید، متوجه می‌شوید که چقدر حضور یک مجری توانمند می‌تواند در کیفیت و طراحی این برنامه تاثیر بگذارد. چیزی که ما از آقای حیدری در این مناظره دیدیم جز یک طراح سوال و نگه‌دارنده ساعت چیز دیگری را به مناظره اضافه نکرد.»
این استاد دانشگاه در پاسخ به سوال دیگری درمورد طراحی سوال‌ها در مناظره‌ها هم با بیان اینکه باید سوالات مشخص برای مناظره آماده شود، تاکید کرد: «سوال مشخص و معلوم بودن محورها با توجه به موضوع مناظره خیلی مهم است اما اینکه مجری سوال می‌پرسد و کاندیدا جواب دیگری می‌دهد، خیلی بد است. در این مناظره دیدیم که کاندیداها بسیار دوست داشتند که با هم مناظره کنند، اما مجری اجازه این کار را نمی‌داد و این خیلی بد است. برای ما هنوز این موضوع روشن و مشخص نیست که یک مجری در مناظره باید چه کاری انجام دهد؟ منظورم این است که دوستان در سازمان صداوسیما این را درک نکرده‌اند. مجری دقیقا نقطه قوت مناظره است و باید شناخت کامل از کاندیداها داشته باشد و مناظره را در دستش بچرخاند. اینکه فکر کند دارد مصاحبه می‌کند یا فقط نقشش این است که سوال بپرسد، ساده‌انگاری است.»
احمدی پیشنهادهایی برای بهتر شدن مناظرات انتخابات دارد و دراین باره می‌گوید: «به‌نظرم یک نکته مهم قبل از برگزاری مناظره‌ها استفاده از حضور چند کارشناس برای برگزاری مناظره است. این کارشناسان هم باید در حوزه رسانه باشند هم تبلیغات و هم طراح صحنه و دکور. همه اینها موضوعات مهمی هستند که به آنها بی‌توجهی شده و نادیده گرفته می‌شوند. نکته بعدی در مورد وظیفه مجری است که باید اختیارات لازم را برای برگزاری مناظره داشته باشد، اینکه بتواند بحث را هدایت کند و نکته مهم‌تر این است که مجری‌ای انتخاب شود که توانایی برگزار کردن مناظره را داشته باشد. موضوع مهم بعدی که باید به آن توجه شود این است که مشخص شود ما از یک مناظره چه چیزی می‌خواهیم، اینکه بخواهیم آن کاندیدا برنامه‌اش را بگوید یا اینکه فقط تنور انتخابات را داغ کنیم! اینکه هدف مناظره را بدانیم خیلی مهم است. اگر فقط هدف این باشد که یک مناظره برگزار کنیم و تمام، انتظار اقناع و قانع کردن مخاطب را هم نباید داشته باشیم.»
حیدری را در اجرای مناظره موفق می‌دانم اما... !
رضا واعظی، استاد دانشگاه صداوسیماست و با توجه به تحصیلاتی که دارد، در مورد تبلیغات در انتخابات نگاه ویژه‌ای دارد. واعظی روز گذشته در سمیناری با عنوان نقش تلویزیون در تبلیغات انتخاباتی در دانشگاه صداوسیما هم به موضوع مناظرات پرداخته بود. از او در مورد مناظره ریاست‌جمهوری پانزدهم خردادماه سوال کردیم و دراین‌باره گفت: «اصولا برگزاری مناظره بر سه عنصر یا ضلع استوار است. یک ضلع نامزدهای انتخاباتی هستند، یک ضلع دیگر مجری و برگزارکننده مناظره است و ضلع سوم هم افکار عمومی یا نمایندگان افکار عمومی هستند که حداقل در مناظره‌هایی که در کشور ما برگزار می‌شود این ضلع سوم، مخاطبی است که قرار است از طریق تلویزیون این مناظره را نگاه کند. ما دو ضلع را در مناظره‌ها دیدیم و کاندیداها به سوالات مجری پاسخ دادند. این را هم بگویم که مجری مناظره باید از اطلاعات و توانایی لازم برخوردار باشد تا به صورت عادلانه فضا را مدیریت کند تا هدف اصلی از برگزاری مناظره که شناساندن برنامه‌های هر کاندیدا به مخاطب است، محقق شود. بنابراین هر چقدر مجری در این حوزه توانایی داشته باشد و بتواند به موقع با نامزدها دیالوگ کند و حرف بزند، مناظره موفقی خواهد بود.»
او در ادامه صحبت‌هایش گفت: «با توجه به سابقه‌ای که آقای حیدری در اجرا دارد، او از توانمندی‌های لازم برای برگزاری مناظره برخوردار است اما یک نکته مهم در مورد مجموعه‌هایی است که دارند مناظره‌ها را برگزار می‌کنند و فقط صداوسیما مسئول این کار نیست، شورای نظارت بر تلیغات انتخابات ریاست‌جمهوری نقش اصلی را دارد. بنابراین هر چقدر که این شورا قوانینش ضمانت اجرایی داشته باشد و این قوانین را در اختیار مجری قرار بدهد و او را صاحب اختیار بداند، مجری هم می‌تواند بهتر و جدی‌تر مناظره را مدیریت کند تا خروجی‌اش آن چیزی باشد که مورد نیاز افکار عمومی باشد.»
واعظی در پاسخ به سوال دیگری با این عنوان که مناظره انجام می‌دهیم یا مصاحبه که بیشتر باید توسط مجری اداره شود با نگاهی به مناظره‌های خارجی گفت: «یک نکته اساسی این است که ما متاسفانه هم نامزدهایمان و هم جریان‌های فعال در حوزه انتخابات و همین‌طور بخشی از افکار عمومی، سواد انتخاباتی یا سواد سیاسی ندارند. برای اینکه مردم تحت تاثیر فضای رسانه و تبلیغاتش قرار نگیرند، یک معادله‌ای داریم به اسم سواد رسانه‌ای. حالا من در برابر این یک سواد دیگر را مهم می‌دانم و آن سواد انتخاباتی است. سواد انتخاباتی جامعه ما به حدی نیست که کسی که در مناظره شرکت می‌کند نتواند از فضا سوءاستفاده کند. یعنی برآیند افکار عمومی برای نامزدها هم از منظر تحلیل خودشان و هم از منظر تحلیلی که از ستادهایشان به سمت آنها می‌آید، این است که مدل پذیرش افکار عمومی این است که شما این مدل صحبت‌ها را داشته باشید. به خاطر اینکه معتقدند که افکار عمومی این مدل صحبت کردن، پریدن به‌هم و حتی گستاخی را می‌پسندد. پس اینها در مناظره‌ها به این سمت می‌روند، اما اگر بدانند که افکار عمومی به این مدل رفتارها واکنش منفی نشان می‌دهد سعی می‌کنند تا رفتارشان را تغییر دهند.»
این استاد دانشگاه با بیان اینکه ما در مناظره‌ها به مجری اختیار کامل را نمی‌دهیم، گفت: «شاید قانون ضمانت اجرا ندارد، شاید هم آن کمیته‌ای که متولی تبلیغات است، قدرت کافی ندارد و شاید هم دچار یک مصلحت‌اندیشی‌هایی هستیم که نمی‌توانیم مناظره‌ها را در حد خوب اجرا کنیم. به‌عنوان مثال فکر کنید اگر آقای حیدری به‌عنوان مجری مناظره در مورد کسانی که سوالات را جواب نمی‌دادند و به سراغ موضوعات دیگر می‌رفتند و دنبال حاشیه‌سازی بودند، این اختیار را به او داده بودند که بتواند میکروفن او را قطع بکند، همین موضوع باعث می‌شد تا یک چالش جدید ایجاد شود. افکار عمومی هم این موضوع را نمی‌پذیرفت. این است که می‌گویم هنوز جامعه‌مان سواد انتخاباتی ندارد و این موضوع هم تقصیر رسانه‌هاست چون در طول یک سال منتهی به انتخابات ما جامعه را آماده نکرده‌ایم و آگاهی ندادیم. یک نکته مهم این است که نفس برگزاری مناظره بسیار خوب و کار بزرگی است، اما اگر مناظره‌های ما به آن درجه از انتظارات نمی‌رسد، این است که یا قوانین ما ضمانت اجرایی ندارد، یا اینکه آن نهادی که مسئول برگزاری مناظره است توان کافی ندارد. کمیته تبلیغات ملغمه‌ای از افراد است و مطمئنا در داخل این کمیته تنش و درگیری وجود دارد، قوه قضائیه، قوه مقننه، قوه مجریه و صداوسیما در این کمیته حضور دارند، اگر یک نهاد یا یک سازمان خاص مسئول این کمیته باشد باعث همگرایی و دوری از تشنج می‌شود. پس این مکانیسم دچار مشکل است باید این قانون به شیوه اجرای مناظره اضافه شود که در حین اجرای برگزاری مناظره‌ها، مجری اختیارتام داشته باشد و نیازی به نظر کمیته تبلیغات هم نباشد. اگر این قانون را کامل کنیم حتما می‌تواند خروجی مناظره‌ها بهتر و بهتر شود.»
مدل‌های جدید تبلیغات را بلد نیستیم
واعظی در مورد اجراهای وسط مناظره‌ها که اختصاص به شبکه پخش مناظره داشت و مطمئنا برای مخاطب هم جذابیت خاصی نداشت هم صحبت‌های جالبی مطرح کرد و گفت: «متاسفانه به‌رغم اینکه 40 سال از برگزاری انتخابات‌های مختلف در کشور ما می‌گذرد اما احساس می‌کنم ما در حوزه تبلیغات انتخابات همچنان دچار کلیشه‌های قدیمی هستیم و نتوانستیم خودمان را به نوآوری‌ها و مدل‌های جدید برسانیم. این را هم باید بگویم که برگزارکننده مناظره و برگزارکننده آن برنامه در شبکه یک کاملا از هم جدا هستند، سوالات را یک حوزه آماده می‌کند و همه اینها از بستری به اسم شبکه یک پخش می‌شود. درواقع هیچ رابطه‌ای بین برگزارکننده مناظره و مجری‌های شبکه وجود ندارد و آن شبکه هم برای اینکه مجبور است خودش را مطابق با برنامه انتخاباتی و مناظره آماده کند، هیچ چیزی ندارد و دستش خالی است و متاسفانه بلد هم نیستند از این فرصت طلایی و این حجم از مخاطب استفاده کنند و درنهایت نتیجه این می‌شود که دو نفر می‌نشینند و حرف می‌زنند و برای مخاطب هم بسیار خسته‌کننده می‌شود. برای همین این ناهماهنگی همیشه در حوزه برنامه‌های سیاسی دیده می‌شود و هیچ‌کسی هم نیست که بیاید از این فرصت و ظرفیت استفاده کند. حتی مدل‌های جدیدتر و خلاقیت هم ندارند، همیشه همین سبک تکرار می‌شود و مخاطب هم برای دیدن مناظره باید حرف‌های این دو نفر را هم بشنود.»
پیشنهاد برای مناظره‌های بهتر
او در پایان این گفت‌وگو در مورد پیشنهاد برای برگزاری هر چه بهتر این مناظره‌ها می‌گوید: «من معتقدم اگر مردم را برای انتخابات شرطی کنیم خوب نیست. متاسفانه الان مردم شرطی شدند و در درازمدت آسیب زننده است. ما تا کی می‌توانیم مناظره را به روز کنیم و مخاطب را با خودمان همراه کنیم؟ می‌توانیم برای اقناع مخاطب به سراغ موضوعات دیگر برویم. یک مثال این است که در دنیا اگر مجموعه‌های تلویزیونی را ببینید و حتی فیلم‌های سینمایی، متوجه می‌شوید که در آن فیلم‌ها و مجموعه‌ها کاملا عملیات‌های تبلیغاتی صورت می‌گیرد. مثلا قبل از انتخاب باراک اوباما، به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، فیلم‌های زیادی ساخته شد که در آن یک سیاه پوست را رئیس‌جمهور معرفی می‌کردند، این همان داستان سواد انتخاباتی جامعه است، با همین کارها، سواد جامعه را بالا می‌برند و وقتی انتخابات می‌شود به راحتی می‌توانند کارشان را انجام بدهند.»
او در مورد پیشنهاد دومش با بیان اینکه دوره تبلیغات در کشور ما دوره خوبی نیست، می‌گوید: «ما چالش‌های زیادی داریم مخصوصا در این دوره که حتی در زمان ثبت‌نام‌ها کسی نمی‌دانست که کدام چهره برای ثبت‌نام می‌آید، درحالی که مردم باید از یک سال قبل با دیدگاه‌های این نامزدها آشنا باشند و نیازی به این حجم از عملیات‌های تهیجی نباشد. کاری که در کشور ما انجام می‌شود بیشتر تهییج مخاطب است تا اینکه راهکار را برای او تبیین کند. شما ببینید در این مناظره‌ای که اتفاق افتاد، هر نامزد تقریبا 20 دقیقه صحبت کرد، چطور می‌شود که یک کاندیدا در این مدت کوتاه همه برنامه‌های حوزه اقتصادی‌اش را به مردم معرفی کند که قابل اقناع باشد.»
واعظی تاکید کرد: «ما باید برای انتخابات‌هایمان جایگزین‌های بهتری به جای مناظره داشته باشیم یا اگر قرار است مناظره باشد در کنارش چیزهای دیگر برای اقناع مخاطب وجود داشته باشد. موضوع دیگر این است که اگر می‌خواهیم مناظره وجود داشته باشد. باید سعی کنیم وقت آن را بیشتر کنیم و تعداد مناظره‌ها بالاتر برود. یک نکته مهم اینجاست که این مناظره‌ها اگر مدیوم تصویر از آن گرفته شود، هیچ خلاقیت دیگری در آن نیست. مگر مردم تصویر این کاندیدها را ندیدند، اما این مناظره اخیر نشان داد که این صحبت‌ها حتی می‌توانست از رادیو هم پخش شود. اگر قرار است از تلویزیون پخش شود چرا این امکان را فراهم نمی‌کنیم که نامزدها از طریق این رسانه بتوانند با پخش فیلم یا حتی پاورپوینت، به مخاطب آگاهی جدید بدهند، دقیقا این چیزهایی است که می‌تواند مخاطب را اقناع کند. یک نکته هم در مورد نظم مناظره‌ها این است که باید قوانین را کامل کرد تا مکانیسم تصمیم‌گیری آن‌قدر کند نباشد، بنابراین قانون باید به‌گونه‌ای اصلاح شود که کار مجری ضمانت اجرایی داشته باشد و بتواند تصمیم بگیرد.»
مطالب پیشنهادی
