ندا اظهری، مترجم: کشاورزی جزء مهم‌ترین حوزه‌هایی است که در قاره آفریقا از اهمیت بالایی برخوردار است. دانشگاه‌های آفریقا باتوجه به جایگاه این حوزه و نقشی که آموزه‌های دانشگاهی در پیشبرد توسعه این صنعت در قاره سیاه دارد، تلاش کرده‌اند تا حد امکان زمینه‌های مستعد برای رشد و شکوفایی کشاورزی را فراهم کنند تا بهره‌وری محصولات کشاورزی بهبود یابد. حوزه کشاورزی ازجمله حوزه‌های قدیمی است که نقش موثری در تحولات اقتصادی در این منطقه ایفا کرده و درحال حاضر هم جایگاه اصلی خود را حفظ کرده‌ است.

  فرصت‌های جدید برای تحول کشاورزی

کارشناسان آفریقایی، فرصت‌ها، چالش‌ها و سیاست‌های موردنیاز را که کشاورزان و صنایع مرتبط با کشاورزی برای رشد سریع بازارهای موادغذایی شهری به آنها نیاز دارند بررسی می‌کنند. این گزارش سالانه حدود چهار هزار نماینده را شامل سران دولتی، وزرای کشاورزی، اعضای انجمن‌های شهری، رهبران بخش خصوصی، دانشمندان و کشاورزان در مباحث مربوط به کشاورزی مشارکت داده است. موضوعی که در سال‌جاری و باتوجه به ویروس کرونا به‌صورت مجازی برگزار شده بر اهمیت تغذیه شهرها و رشد قاره اشاره دارد که به‌واسطه آن، کارشناسان درباره طبقه‌بندی بازارهای غذایی شهری برای دستیابی به سیستم‌های پایدار موادغذایی اشاره دارند و به‌عبارتی، سیستم‌های غذایی آفریقا در ارائه نتایج، تغذیه بهتر و مرفه‌تر برای همه بازنگری کنند. این گزارش‌ها به‌دنبال یافتن راه‌هایی برای کشاورزان صاحب املاک کوچک‌تر جهت ایجاد امنیت غذایی، رونق روستایی و رشد اقتصادی فراگیر است.  این گزارش، فرصتی را برای تمام صاحبان صنعت کشاورزی فراهم می‌کند تا تمام نقطه‌نظرات را برای بررسی برنامه تحول کشاورزی در این قاره جمع‌آوری کنند. کارشناسان بر این باورند که مرکز ثقل سیستم‌های غذایی آفریقا به‌طور فزاینده‌ای به‌سمت مناطق شهری گرایش دارد و مراکز غیرسنتی مانند برنامه‌ریزان شهری، شهرداران، شوراهای منطقه، سازمان‌های بازرگانان و متخصصان بهداشت عمومی، بازیگران اصلی در اجرای سیاست‌های کشاورزی در این قاره هستند. بازارهای سنتی و فروشگاه‌های کوچک درحال حاضر 80 تا 90 درصد خرده‌فروشی‌های شهری موادغذایی را در شهرهای آفریقایی در دست دارند. سهم سوپرمارکت‌ها در مقایسه با سهم فروشگاه‌های کوچک‌تر، طی دهه‌های پیش‌رو سهم بالاتری پیدا می‌کنند. کشاورزان خُرد، در وهله اول ازطریق بازارهای عمده‌فروشی سنتی به بازارهای موادغذایی شهری دسترسی پیدا می‌کنند و درنتیجه، عملکرد کارآمد این بازارها، کلید دستیابی و رقابت‌پذیری کشاورزان خُرد می‌شود. تحول روستایی آفریقا به‌دلیل مشکلات و فرصت‌های ازدست‌رفته‌ای که کشاورزان در بازارهای دردسترس با آن روبه‌رو می‌شوند، دچار اختلال می‌شود. بسیاری از این چالش‌ها را می‌توان در مبارزات فردی کشاورزان، به‌عنوان مثال، کمبود مقیاس اقتصادی در تهیه مداوم نهاده‌ها و بازاریابی تولیدات آنها جست‌وجو کرد. سازوکارهای اقدام جمعی مانند سازمان‌های تولیدکننده می‌تواند دسترسی مالکان خُرد را به بازارهای ورودی و خروجی تسهیل کند.

  اقدام دانشگاه‌ها برای تحول کشاورزی آفریقا

معاونان 130 دانشگاه آفریقایی متعهد شده‌اند که با هدف بهبود بهره‌وری کشاورزی، منابعی را برای اقدامات قاره‌ای بسیج کنند که از توسعه سرمایه انسانی پشتیبانی می‌کنند و نیز توانایی آفریقا را در زمینه‌های پژوهشی، نوآوری و کارآفرینی افزایش می‌دهند. آنها تحت حمایت مجمع دانشگاه‌های منطقه‌ای برای ظرفیت‌سازی در بخش کشاورزی (RUFORUM) تعهد داده‌اند که در تبدیل سیستم‌های کشاورزی- غذایی در سراسر قاره برای بهبود وضعیت زندگی مردم آفریقا نقش مهمی را ایفا کرده و نقطه عطفی را در مسیر زندگی آنها ایجاد کنند. دانشگاه‌ها در بیانیه‌ای اعلام کردند که آنها نه‌تنها با دولت‌های ملی خود، بلکه با کمیسیون اتحادیه آفریقا (AUC) هم برای شناسایی اقدامات و ابتکارات به‌منظور بهبود بخش همکاری کار می‌کنند. آنها نسبت‌به این موضوع اطمینان داده‌اند که ماحصل سرمایه‌گذاری در بخش آموزش، آموزش دانشگاهی، پژوهش و نوآوری به‌ویژه شامل اشخاص فوق‌العاده مهارت‌دیده درکنار فناوری‌هایی که آنها ایجاد کرده‌اند، برای تحریک بهبود اقتصادی محلی و قاره‌ای و توسعه اقتصادی- اجتماعی مورداستفاده قرار می‌گیرند. آموزش‌عالی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین برنامه‌های برابرسازی و ایجاد تغییر و تحولات اساسی برای ازبین بردن فقر میلیون‌ها نفر در این قاره شناخته شده است.

مقابله با چالش‌های سیستم‌های غذایی

به گزارش universityworldnews، معاونان دانشگاهی اطمینان داده‌اند که بودجه‌های دانشگاه‌ها با قرارگرفتن دراختیار دانشگاه‌ها زمینه‌ای را فراهم می‌آورد تا برای تامین سرمایه مالی دانشکده‌ها و دانشجویانی به‌کار رود که در زمینه‌های تبدیل سیستم‌های غذایی در اولویت قرار گرفته‌اند. این کار با مشارکت بازیگران این حوزه شامل مالکان خُرد، شرکت‌های خُرد و کلان ازجمله زنان و پناهندگان، برای اعتمادسازی در موسسات به‌عنوان شرکت‌کنندگان فعال در پیشرفت‌های اجتماعی و اقتصادی آفریقا انجام خواهد شد. همچنین دانشگاه‌های متحد در مجمع RUFORUM، یک رویکرد جامع و چندرشته‌ای را اتخاذ کرده و برای اطمینان از دانش سنتی و علوم و فناوری‌های مدرن در دستورکار آموزش، پژوهش و نوآوری برای غلبه بر چالش‌های موجود در سیستم‌های غذایی آفریقا از آن استفاده می‌کنند. این امر نشان داد دانشگاه‌های عضو RUFORUM در حمایت کامل طرح تحقق اهداف بلندپروازانه اتخاذشده توسط چارچوب‌های قاره‌ای به‌ویژه برنامه توسعه کشاورزی آفریقا و استراتژی علوم، فناوری و نوآوری برای آفریقا هستند. در این راستا، مجمع دانشگاه‌های منطقه‌ای برای ظرفیت‌سازی در بخش کشاورزی (RUFORUM) از قدرت فراخواندن، تخصص گسترده چندرشته‌ای، سیستم عامل‌های میان‌بخشی و دانش زمینه‌های سیاسی، زیست‌محیطی و فرهنگی برای ترسیم دستورالعمل تغییر سیستم‌های غذایی در آفریقا استفاده خواهد کرد. در راستای پنج مسیر توسعه‌یافته «انجمن ملل متحد پیرامون استانداردهای توسعه پایدار»(UNFSS)، دانشگاه‌ها تلاش خواهند کرد آموزش فارغ‌التحصیلان را با حمایت مالی خود انجام دهند تا دسترسی به غذای سالم و مقوی، مصرف پایدار و ایجاد مقاومت دربرابر آسیب‌پذیری‌ها، شوک‌ها، استرس و اهداف دیگر ارتقا یابد. باوجود این، معاونان دانشگاهی عنوان کرده‌اند که همه‌گیری جهانی کووید-19 تلاش‌های دانشگاه‌ها را که طی دو دهه اخیر برای ایجاد اطمینان جوامع آفریقایی از اینکه آموزش‌عالی می‌تواند به توسعه عادلانه و پیشرفت اجتماعی و اقتصادی بینجامد، مختل کرده است. در عین حال، انتظار می‌رود دانشگاه‌های آفریقایی ضمن تولید فناوری و دانش برای حمایت از سیاست‌های صحیح کشاورزی، به توسعه سرمایه انسانی موردنیاز ادامه دهند. این امر به‌رغم چالش‌های بسیاری مطرح شده است که موسسات آموزشی و دانشگاه‌ها با آن روبه‌رو هستند. علاوه‌بر این انتظار می‌رفت این دانشگاه‌ها روند روبه‌رشد آینده را متصور شده و شکل‌گیری سیاست‌های مرتبط را هدایت کنند. حالا زمان آن فرارسیده که دانشگاه‌ها صدای خود را بالاتر ببرند تا راحت‌تر شنیده شوند. در عین حال، دانشگاه‌ها باید به‌دنبال پاسخ‌ها و خواسته‌هایی باشند که دولت درقالب آنها برای داشتن وضعیت کشاورزی بهتر به دانشگاه‌ها کمک کند. یکی از وظایفی که دانشگاه‌ها برعهده دارند، این است که باید شرایطی را برای این رشته مهم فراهم کنند که جوانان دانشجو انگیزه بیشتری برای تولید تحقیق و پژوهش‌های توسعه‌ای مرتبط داشته باشند.

 موضوعات غذایی، موضوعاتی اجتماعی هستند

مدیر مرکز تعالی اتحادیه دانشگاه‌های پژوهشی سیستم‌های غذایی پایدار دانشگاه «پرتوریا» معتقد است جوانان به‌دنبال فرصت‌های برتر و چراغ سبز دولت هستند تا بتوانند وارد سیستم‌های غذایی محلی شوند، اما متاسفانه هیچ ایده نابی در این میان وجود ندارد. به‌گفته او، موضوعات غذایی، به‌عنوان موضوعات مرتبط اجتماعی باقی مانده و دانشگاه‌ها جز اقدام برای جامعه، انتخاب دیگری ندارند؛ این درحالی رخ می‌دهد که دانشگاه‌ها هم با مشکلات مختلفی مواجه هستند. بسیاری از دانشگاه‌ها از این مساله مطلع هستند که باید برای جامعه کاری انجام دهند، با این‌حال، از این مساله هم مطلع هستند که ایجاد تغییر از سطح آزمایشگاه تا سیاست کار ساده‌ای نیست. دانشگاه‌ها اگر بخواهند نقش خود را به‌طور موثری در ازبین بردن معضل گرسنگی و فقر در جامعه آفریقا ثابت کنند، باید برای ایجاد مشارکت و کار با جوامع، ازجمله کشاورزان مدل‌هایی را ارائه دهند.   بعضی از دانشگاه‌های آفریقایی برخی عناصر اصلی را شناسایی کرده‌اند که برای ساده‌سازی بخش کشاورزی نیاز به پرداخت و توجه و بررسی بیشتر دارند؛ ازجمله کمبود ساختارهای سازمان‌یافته برای ارتباط بین بازیگران مختلف در سیستم‌های غذایی، ارتباطات ضعیف با وزارتخانه‌های دولتی و بی‌توجهی به کمک‌های دانشگاه‌ها. از دیگر موارد شناسایی‌شده می‌توان به شکاف‌های مهارتی در آموزش دانش به دانشجویان از سوی موسسات مختلف، بودجه‌های ناکافی، کمبودهای دانشی و اطلاعاتی به‌دلیل داده‌های ناقص، زیرساخت بازارهای ضعیف و حمایت منطقی برای کشاورزان خُرد و شوک‌های ناشی از تغییرات غیرقابل پیش‌بینی آب‌وهوایی اشاره کرد. با وجود این، معاونان دانشگاهی در گروه‌های 16 عضوی متعهد شده‌اند که با همکاری دولت‌ها، شرکای توسعه، بخش خصوصی و جامعه مدنی، در میان سایر شرکا، دستورالعمل تحول سیستم غذایی پایدار را دنبال کنند. به گفته دبیر اجرایی RUFORUM، جوانان دانشجو باید از همان ابتدا با حوزه کشاورزی ارتباط تنگاتنگی برقرار کنند، به‌طوری که بتوانند فرصت‌های ایجادشده در این مسیر را شناسایی و از آنها استفاده کنند. همچنین آنها به تجزیه و تحلیل زنجیره‌ای نیاز دارند تا مشاهده کنند کدام‌یک از آنها برای جوانان جذاب‌تر بوده و آنها را به این حوزه تحصیلی جذب می‌کند. UNFSS به‌منظور افزایش آگاهی و ایجاد مباحث عمومی درمورد اصلاح سیستم‌های غذایی برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار طراحی شده است. سازمان دانشگاه‌های RUFORUM از سوی سازمان ملل متحد به‌عنوان یکی از قهرمانان UNFSS انتخاب شده است تا صدای اعتراض را در نقاط مختلف جهان به‌صدا درآورد.

 رشد تعداد دانشجویان و تحول اقتصادی کشاورزی

رشد مداوم ثبت‌نام دانشجویان در موسسات آموزش عالی آفریقا طی دو دهه اخیر، از سال 2000 میلادی، با طرح تحول اقتصادی مبتنی‌بر کشاورزی تاثیر بسزایی داشته است. طی این مدت، آفریقا بالاترین میزان رشد کشاورزی را در تمام نقاط دنیا به خود اختصاص داده بود. این رشد طبیعتا کاهش آمار فقر، بهبود شرایط زندگی مردم این قاره و افزایش درآمد و نیز توسعه اقتصاد ملی را به‌دنبال داشته است و تداوم این روند همچنان می‌تواند این استانداردها را افزایش دهد. پیامد کلی این افزایش شمار دانشجویان در دانشگاه‌های کشاورزی بین سال‌های 2000 تا 2016 بیش از دو برابر بوده به‌طوری‌که از 6 درصد در سال 2000 به 16 درصد در سال 2016 افزایش یافته است. یکی از پیامدهای این تحول اقتصادی مبتنی‌بر کشاورزی، افزایش ثبت‌نام در موسسات عالی در همین بازه زمانی بوده است.

 رشد کشاورزی، کاهش فقر

رشد ثبت‌نام دانشجویان با الهام از بخش اقتصادی کشاورزی در آفریقا در هر منطقه متفاوت است. در این میان، منطقه آفریقای جنوبی با رشد 16 درصدی ثبت‌نام در سال 2016 بالاترین آمار رشد ثبت‌نام دانشجویان در رشته‌های کشاورزی را در این قاره به خود اختصاص داده است. این آمار سال‌ها پیش تنها 4 درصد بوده است. بعد از آفریقای جنوبی، آفریقای مرکزی و شرقی بالاترین رشد ثبت‌نام را داشته و با رشد 7 درصدی روبه‌رو بوده‌اند. آمارهای آفریقای مرکزی از 3 درصد در سال 2000، به 10 درصد در سال 2016 رشد داشته و این رشد در آفریقای شرقی از 2 به 9 درصد بوده است. منطقه آفریقای شمالی اگرچه با درصد ثبت‌نامی بالاتر از میانگین قاره مواجه بوده، کمترین رشد را تنها با 3 درصد ثبت کرده است. این افزایش ثبت‌نام دانشجویان در دانشگاه‌ها، به‌معنای افزایش مهارت‌های لازم در رشته کشاورزی و تمام بخش‌های اقتصاد این کشور است. این روند، همچنین رونق اشتغال بعد از فارغ‌التحصیلی را نیز به‌دنبال دارد که همه این موارد در کنار هم به توسعه پایدار در آفریقا خواهد انجامید.