گزارش «فرهیختگان» از آماده‌شدن دانشگاه‌ها برای امتحانات پایان‌ترم
زهرا رمضانیزهرا رمضانی، روزنامه‌نگار: تقریبا یک‌ماهی به شروع امتحانات پایان‌ترم در دانشگاه‌های کشور باقی مانده است؛ امتحاناتی که از ابتدای سال زمزمه‌هایی مبنی‌بر حضوری بودن آنها در شهرهای زرد و آبی شنیده می‌شد اما درنهایت ستاد ملی مقابله با کرونا با توجه به شرایط همه‌گیری این بیماری، تصمیم دیگری را برای جامعه دانشگاهی گرفت تا براساس آن باز همان بستر فضای مجازی، محلی برای ارزیابی دانشجویان باشد. فضای مجازی‌ای که حالا بیش از یک‌سالی می‌شود تنها راه پیش‌روی دانشگاه‌ها برای پیشبرد فعالیت‌های آموزشی‌شان محسوب می‌شود و حتی بسیاری از اساتید دیگر به سمت استفاده از شیوه‌های جدید آموزشی برای پیشبرد برنامه‌هایشان روی آورده‌اند. جالب اینکه در برهه‌ای مسئولان آموزش عالی کشور از قدرت انتخاب دانشگاه‌ها برای انتخاب شیوه برگزاری امتحانات صحبت می‌کردند، اما حالا با نزدیک شدن به ایام نفسگیر برای دانشجویان، وضعیت متفاوت شده و علی خاکی‌صدیق، معاون آموزشی وزارت علوم برگزاری مجازی امتحانات را یک انتخاب برای دانشگاه‌ها ندانسته و عنوان می‌کند مراکز آموزشی اختیاری در این زمینه ندارند و باید همان شیوه ارزیابی گذشته را برای پایان‌ترم اول امسال هم در نظر بگیرند. مجازی‌بودن امتحانات در ایام کرونا باعث شده از نگاه برخی راه برای تقلب توسط دانشجویان هموار شود، مساله‌ای که البته نمی‌توان آن را صرفا مختص امتحانات مجازی دانست؛ چراکه این پدیده نه‌تنها بین دانشجویان، بلکه بین دانش‌آموزان هم در حد کم اما غیرقابل‌قبول وجود دارد و همین مقوله باعث شده حالا دانشگاه‌ها روش‌های متفاوتی را برای ارزیابی دانشجویان در نظر بگیرند.
برخورد با تقلب علمی خواسته مقام‌معظم‌رهبری از متولیان آموزش کشور
افت کیفیت آموزشی به دلیل دورشدن دانشجویان از فضای حضوری کلاس‌ها و از همه مهم‌تر عدم‌آمادگی برای چنین تغییر گسترده‌ای در فضای دانشگاهی کشور، در مقابل ناآشنا بودن بخشی از بدنه اساتید با ابزارهای مربوط به آموزش مجازی باعث شده بود تا در ماه‌های اولیه تغییر روش آموزشی در دانشگاه‌ها، نارضایتی‌هایی از شیوه آموزشی و همچنین بازدهی دانشجویان در سطح کشور مطرح شود؛ مساله‌ای که شاید یکی از دلایل اصلی برای سوق پیداکردن دانشجویان به سمت تقلب برای کسب نمره قبولی هم محسوب می‌شد. اهمیت بالای حفظ کیفیت آموزشی و همچنین فراهم‌سازی بسترهای امن برای برگزاری امتحانات از نگاه مقام‌معظم‌رهبری دور نماند و ایشان در دیدار تصویری که نیمه‌دوم اردیبهشت ماه امسال با تشکل‌های دانشجویی داشتند، به لزوم رفع عیوب و نواقص دستگاه‌های مورداستفاده در یادگیری مجازی اشاره کردند و ضمن توجه به پدیده زشت ایجاد کانال‌های تقلب در امتحانات که موجب بی‌اعتبار شدن امر آموزش می‌شود، برخورد با این پدیده را خواستار شده بودند.
دستورالعمل برگزاری امتحانات وزارت بهداشت؛ ضدتقلب یا استرس‌زا؟
علی‌رغم اینکه نمی‌توان تقلب را صرفا به برهه مجازی‌شدن آموزش در کشور نسبت داد، اما صحبت‌های مقام‌معظم‌رهبری نشان‌دهنده لزوم تلاش ویژه دست‌اندرکاران بخش‌های مختلف جامعه آکادمیک برای مقابله با این مساله است. علاوه‌بر آن شیوه‌های برگزاری امتحانات و مقررات تعیین‌شده در چگونگی برگزاری و زمان اختصاص پیدا کرده به امتحانات باعث اعتراض‌های گاه و بیگاه دانشجویان نسبت به آنها و بالطبع صدور آیین‌نامه‌های جدید برای بهبود شرایط شده است. به‌طوری‌که وزارت بهداشت که به دلیل شرایط حضور دانشجویان پزشکی در بیمارستان‌های مختلف بیشترین انتقادات را توسط جامعه دانشجویی خود داشت، با گذشت کمتر از یک ماه از انتشار اعلام نحوه برگزاری امتحانات مجازی در 28 اردیبهشت، مجبور شد 9 خرداد دستورالعمل جدید امتحانات پایان‌ترم را برای شفاف‌سازی برخی بندهای دستورالعمل اول رسانه‌ای کند. براساس اعلام نهایی این وزارتخانه دانشجویان برای پاسخگویی به هر سوال به‌طور میانگین 50 ثانیه زمان دارند و در مواردی بنا به نظر استاد تا 30 ثانیه هم زمان توقف برای هر سوال تعیین می‌شود و بعد از آن دانشجو دیگر امکان رویت سوال را از دست می‌دهد. با این حال امکان بازگشت برای حداکثر 10درصد سوالات برای دانشجویان که به‌عنوان سوال ارفاقی طراحی می‌شوند، وجود دارد. البته زمان تعیین‌شده برای سوالات تشریحی که پاسخ آن یا باید در سیستم ثبت یا به‌صورت عکس بارگذاری شود، هم متفاوت است.
اعتراض دانشجویان پزشکی به شیوه برگزاری امتحانات پایان‌ترم
یکی‌دیگر از راهکارهای جلوگیری از تقلب هم چیدمان تصادفی گزینه‌های سوالات برای دانشجویان است که در عمل امکان تقلب را به حد چشمگیری کاهش می‌دهد. با این حال بعد از انتشار نحوه برگزاری امتحانات توسط این وزارتخانه، بسیج دانشجویی دانشگاه‌های مختلف علوم پزشکی کشور با صدور بیانیه‌ای نسبت به آن اعتراض کردند. در بخشی از بیانیه آنها این‌طور آمده است: «با اینکه یکی از اصلی‌ترین وظایف معاونت آموزش کاهش احتمال تخلفات امتحانی است، اما شیوه‌نامه مذکور بیشتر از آنکه احتمال تخلفات را کاهش دهد، باعث افزایش اضطراب و استرس در دانشجویان فعال و درسخوان و همچنین موجب ضایع‌شدن حق این افراد خواهد شد. متاسفانه به دلایلی در اکثر دانشگاه‌های کشور مدت زمان طول ترم نسبت به حالت عادی قریب به دو ماه کاهش یافته است و این یعنی مدت زمان لازم برای آموزش و یادگیری مطالب بارگذاری‌شده برای دانشجویان فراهم نبوده است؛ در این شرایط انتظار می‌رود معاونت آموزش وزارت به جای اتخاذ شرایط دشوار‌تر مانند تخصیص زمان مستقل برای هر سوال تلاش در تسهیل فرآیند برگزاری امتحانات برخط یا کاهش بودجه‌بندی مطالب داشته باشد.»
سیاست وزارت علوم برای امتحانات؛ ارزیابی مستمر از دانشجو در طول ترم
وزارت علوم برخلاف وزارت بهداشت که زمان پاسخگویی به سوال را هم مشخص کرده، ترجیح داده است تا همان سیاست گذشته را خود را برای نمره‌دهی به دانشجویان در امتحانات پایان‌ترم در دومین سال کرونایی تکرار کند؛ چراکه به گفته خاکی‌صدیق، معاون آموزشی این وزارتخانه آزمون نهایی، تعیین‌کننده قبولی یا عدم‌قبولی دانشجویان نیست و دانشگاه‌ها باید ارزشیابی مستمری از دانشجویان در طول ترم انجام داده باشند تا جایی که حتی اساتید می‌توانند به جای آزمون پایان‌ترم، از نمره ارزشیابی برای دانشجویانی که به هر دلیل در آزمون نهایی به مشکل برخوردند، استفاده کنند. این درحالی است که تا پیش از همه‌گیری کرونا، امتحانات پایان‌ترم بیش از 12نمره را به خود اختصاص می‌داد و عدم کسب نمره بالا در آن، در عمل به معنی مردود شدن دانشجو در آن درس تلقی می‌شد.
علی‌رغم اینکه این مقام مسئول از صحبت‌های ابتدای سال خود عقب‌نشینی کرده و عنوان می‌کند پیک چهارم کرونا باعث شده تا برگزاری حضوری امتحانات منتفی شده و عمده آزمون‌ها به‌صورت الکترونیکی برگزار شوند، با این حال شهرهای آبی و زرد که دانشجویان آنها عموما بومی بوده و نیاز به تردد بین‌شهری ندارند، می‌توانند امتحانات را به‌صورت حضوری دنبال کنند.
معاون آموزشی دانشگاه اصفهان: وزن نمره امتحانات پایان‌ترم به‌شدت کاهش پیدا کرده است
یوسف شاقول، معاون آموزشی دانشگاه اصفهان با تاکید بر اینکه اساس برگزاری امتحانات با توجه به شرایط موجود به‌صورت غیرحضوری است، گفت: «تلاش کردیم با ارزیابی مستمر بتوانیم از استرس دانشجویان برای امتحانات پایان‌ترم جلوگیری کنیم. قطعا وزن قبولی دانشجویان را صرفا به نمره امتحانات پایان‌ترم اختصاص ندادیم و یکی از آثار این کار کاهش دادن زمینه تقلب است. همچنین تمهیداتی را برای قطعی برق در نظر گرفتیم تا امکان تجدید امتحان وجود داشته باشد.»
او بیان داشت: «معتقدم تقلب به آسیب دیدن اخلاق در آموزش برمی‌گردد که در دانشگاه ما فعالیت‌هایی در حال صورت گرفتن است تا بحث اخلاق در اساتید و دانشجویان در حوزه‌های مختلف از تحصیل تا امتحان رعایت شود، متاسفانه اخلاق در هرکدام از حیطه‌های فعالیت در دانشگاه‌ها گم شده است اما از لحاظ اجرایی فرصتی که کرونا در اختیارمان قرار داد، این است که استرس امتحانات پایان‌ترم کاهش پیدا کند و امتحانات مستمر هم یادگیری را راسخ کرده و هم زمینه تقلب را کم می‌کند.»
معاون آموزشی دانشگاه اصفهان با تاکید بر اینکه زمینه‌های درونی تقلب مساله‌ای است که باید با اخلاق دنبال و اصلاح شود، تصریح کرد: « در اولین ترم آموزش مجازی‌مان با توجه به اشکالات موجود در زیرساخت‌ها با وجود اینکه انتظار داشتیم دانشجویان گلایه‌های زیادی داشته باشند زمانی که به صورت بدون نام اقدام به ارزشیابی از دانشجویان کردیم، در کمال تعجب رضایت 70درصدی داشتند و قطعا این مساله برای ترم‌های بعد باید بهتر شده باشد. با این حال باید بگویم با وجود همه مشکلات، آموزش عالی در دوران کرونا توانست در بستر فضای مجازی تداوم پیدا کند.»
سیاست دانشگاه آزاد اسلامی برای برگزاری امتحانات دروس عملی و مقابله با بی‌برقی
درکنار راهکارهای نسبتا یکسان دانشگاه‌های کشور برای پشت‌سر گذاشتن بازه زمانی انتخابات، قطع گاه و بیگاه برق و احتمال تکرار آن با توجه به فصل امتحانات و افزایش گرمای هوا، باعث افزایش نگرانی‌های دانشجویان از یک‌سو و لزوم اتخاذ تدابیر محکم از سوی مسئولان مربوطه شده است. موضوعی که در دانشگاه آزاد اسلامی با توجه به گستردگی واحدهای آن در استان‌های مختلف کشور شرایط ویژه‌تری دارد.
احمد حیدری، سخنگوی دانشگاه آزاد اسلامی چندی پیش در این‌باره به یکی از رسانه‌ها گفته بود: «اما به هر دلیل اگر قطعی برق در زمان امتحان رخ بدهد و مانع از این شود که دانشجو در بازه زمانی تعیین‌شده به سوالات پاسخ دهد (زمان شروع امتحان، وسط امتحان، زمان بارگذاری پاسخنامه و... )، او می‌تواند با شیوه‌های دیگری مثل استفاده از شبکه‌های اجتماعی که توسط اساتید اعلام خواهد شد، پاسخنامه را ارسال کند. البته دانشجویان زمانی که به دلیل قطعی برق، در ارسال پاسخنامه یا شرکت در امتحان با مشکل روبه‌رو می‌شوند، باید با واحد مربوطه تماس گرفته و راهکار مناسب را دریافت کنند.»
به گفته این مقام مسئول اگر در شهری قطعی برق به‌گونه‌ای باشد که دانشجو به هیچ طریقی نتواند پاسخنامه را ارائه بدهد و این مشکل به صورت گسترده بروز پیدا کرده باشد، طبیعتا واحد با یک برنامه‌ریزی، زمان مجددی برای امتحان مشخص خواهد کرد. تفویض اختیار به واحدهای مختلف دانشگاه آزاد اسلامی، رویکرد مسئولان این دانشگاه برای برگزاری امتحانات دروس عملی است، مساله‌ای که احمدی درباره‌اش این‌طور گفته بود: «واحدها این اختیار را دارند تا براساس وضعیت شهر، زمان امتحانات را تغییر داده و هر زمان که آمادگی وجود داشت، با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی، امتحانات را در گروه‌های سه تا پنج نفره برگزار کنند. با وجود این ضروری است ابتدا وضعیت شهرهای قرمز به ثبات نسبی و وضع بهتری برسد و سپس، مسئولان با اعلام زمان مشخص (دراختیار واحد و گروه است)، دانشجویان را مطلع و طبیعتا امتحان را برگزار کنند.»
معاون آموزشی دانشگاه تهران: ارزیابی مستمر دانشجو قش تقلب در امتحانات پایان‌ترم را کمرنگ می‌کند
سیدحسین حسینی، معاون آموزشی دانشگاه تهران با بیان اینکه تقلب در امتحانات تنها به دوران کرونا برنمی‌گردد، گفت: «متاسفانه زمانی که آموزش‌ها به‌صورت حضوری هم بود این پدیده وجود داشت و قطعا دانشگاه‌ها هم قواعد خاصی را برای مقابله با این مساله داشتند، به‌طوری که اگر از دانشجویی تقلب گرفته می‌شد، درکنار معرفی به کمیته انضباطی در پرونده او نمره 0.25 ثبت می‌شد و الان هم این شرایط بر سر جای خود باقی است. اما واقعیت این است که در سیستم دانشگاهی باید براساس ادله کارشناسی بگوییم که اتفاق تقلب درحال رخ‌دادن است یا خیر، البته ممکن است برای برخی دروس عمومی این پدیده را شاهد باشیم اما درمجموع در دانشگاه تهران براساس ارزیابی‌ای که از نمرات دانشجویان در ترم‌های کرونایی و مقایسه آن با نیمسالی که کرونا نبود داشتیم، باید بگویم تفاوت معناداری بین نمرات وجود نداشته است، طبیعتا شاید به‌صورت موردی در یک یا برخی دروس تفاوت وجود داشته باشد اما درمجموع تفاوت چندانی نیست.»
او ادامه داد: «دانشگاه‌ها ازجمله دانشگاه تهران تمهیداتی را برای مقابله با تقلب در فضای مجازی اندیشیده‌اند و از سال گذشته نیز به اساتید بحث ارزیابی مستمر در طول ترم را اعلام کردیم و این اجازه صادر شد که کمترین وزن نمره را به امتحانات پایان‌ترم اختصاص دهند؛ به‌طوری که شاید نمره نهایی امتحان پنج در نظر گرفته شود و مابقی براساس امتحانات میان‌ترم و میزان مشارکت دانشجویان در فعالیت‌های کلاسی تعیین شود و این اختیار به همه اساتید در همه رشته‌ها داده شده است. همین مقوله باعث شده بحث تقلب تا حد زیادی کمرنگ شود؛ چراکه اگر قرار بود وزن امتحان پایان‌ترم تمام نمره را بردوش بکشد، این احتمال وجود داشت که تقلب در آنجا جدی شود اما وقتی ارزیابی در طول ترم صورت می‌گیرد عملا این مولفه از بین می‌رود.»
حسینی با اشاره به نحوه برگزاری امتحانات اظهار داشت: «در این زمینه هم تمهیداتی در نظر گرفته شده، به‌طور مثال در سوالات تستی تربیت سوالات برای همه دانشجویان یکسان نبوده و نیست، همچنین برخی واحدها هم از سامانه‌هایی برای نظارت و ارزیابی در زمان امتحان بهره می‌برند، به عبارت دیگر ما سامانه امن آزمون را داریم که در آن دانشجو در طول زمان امتحان مجبور به روشن نگه داشتن دوربین لپ‌تاپش بوده و دوربین‌های سیستم دانشگاه هم وضعیت دانشجویان را ثبت می‌کنند و استاد می‌تواند در هر لحظه وضعیت دانشجویان را رصد کند، با این حال ممکن است برخی دانشجویان امکانات لازم برای شرکت در امن آزمون را نداشته باشند، اما در امتحانات عمومی مانند آزمون زبان از این شیوه بهره برده‌ایم.»
چرخ آموزش با وجود همه مشکلات در ایام کرونا متوقف نشد
معاون آموزشی دانشگاه تهران با تاکید براینکه به خاطر شرایطی که امسال داریم اساس بر برگزاری غیرحضوری امتحانات گذاشته شده است، افزود: «اما ممکن است در برخی موارد به‌ویژه در مقطع تحصیلات تکمیلی به دلیل حضور همه دانشجویان مرتبط با یک استاد در تهران، امکان برگزاری امتحان حضوری وجود داشته باشد.»
او تصریح کرد: «نباید این مساله را فراموش کرد که در ابتدای همه‌گیری کرونا زیرساخت‌های لازم را برای برگزاری این حجم از کلاس‌ها به‌صورت غیرحضوری در دانشگاه‌های کشور نداشتیم، حتی در دانشگاه تهران که هر ترم هشت تا 9 هزار درس ارائه می‌شود نیز زیرساخت‌های اینترنتی اعم از پهنای باند، سرعت اینترنت و عدم‌آشنایی کاربران اعم از اساتید و دانشجویان در روند برگزاری کلاس‌ها در اوایل اثرگذار بود. بخش قابل‌توجهی از کلاس‌ها هم باید به‌صورت عملی ارائه شود که متاسفانه در بسیاری از موارد شرایط حضور دانشجویان برای این کلاس‌ها را فراهم نکرده‌ا‌‌‌‌یم، از این‌رو نمی‌توان گفت کیفیت آموزش تحت‌تاثیر قرار نگرفته اما آموزش عالی کشور به‌گونه‌ای عمل کرده که چرخ آموزش در گردش بوده و هیچ‌گاه این چرخ متوقف نشده و این مساله مهمی است.»
حسینی با تاکید بر اینکه معتقدم کیفیت کلاس‌ها دچار اختلال شده اما با گذشت زمان توانستیم امکانات بهتری را فراهم کنیم، بیان داشت: «به‌طوری‌که نمی‌توانیم ترم دوم سال 99 را با زمان مشابه سال 98 مقایسه کنیم و بعد از ارزیابی از دانشجویان هم می‌توان این مهم را تایید کرد؛ چراکه طبق ارزیابی صورت‌گرفته رضایتمندی دانشجویان در سال 98 تنها 40 درصد بوده اما در ترم اول سال 99 این رضایتمندی به بالای 80 درصد رسیده که نشان از موفقیت‌آمیز بودن تمهیدات دانشگاه‌ها برای پیگیری فعالیت‌های آموزشی در بستر مجازی دارد.»
مطالب پیشنهادی
