مدیرگروه توسعه منابع‌انسانی ستاد فناوری نانو درباره وضعیت این حوزه در دوران کرونا و نقش نانو در ایجاد کارآفرینی می‌گوید
ندا اظهریندا اظهری،روزنامه‌نگار: طی 20سالی که از عمر فناوری نانو در کشور می‌گذرد، این حوزه از فناوری افت‌وخیزهای بسیاری را پشت‌سر گذاشته است. کشور ما در سال‌های نخست از نظر تولید مقالات علمی در حوزه نانو در رتبه 57 جهان و رتبه 6 بین کشورهای اسلامی قرار داشت. اما ممارست محققان و دانشمندان ما و به‌دنبال آن، تاسیس ستاد فناوری نانو توانست روند رو به رشدی را پیش پای این فناوری نوظهور قرار دهد به‌طوری که در سال‌های اخیر، ایران توانسته با رشدی چشمگیر پله‌های موفقیت را پشت‌سر بگذارد و امید می‌رود علاوه‌بر بخش تولید مقالات علمی، به‌زودی بتواند در زمینه فناوری‌های حوزه نانو هم در دنیا حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشد. ایران در حال حاضر و طبق جدیدترین رده‌بندی کشورهای فعال در حوزه نانو، در زمینه تولید مقالات علمی بعد از چین، آمریکا و هند رده سوم را از آن خود کرده است. ایران درحالی موفق به کسب رده چهار در جهان شده که 6 درصد از علم نانوی دنیا در کشور ما تولید می‌شود و در سطح کشور هم میزان تولید علم در حوزه نانو به 25درصد می‌رسد که یک‌چهارم کل تولیدات علمی کشور را به خود اختصاص می‌دهد. اما آنچه بیش از پیش ستاد فناوری نانو برای آن تلاش می‌کند، تبدیل ایده‌های متعدد در این حوزه به فناوری و رساندن محصولات تولیدشده به تولید انبوه است. سیدمهدی رضایت، مدیرگروه توسعه منابع انسانی ستاد فناوری نانو معتقد است با وجود اینکه همه‌گیری کرونا تا حدی توانسته شرکت‌ها را با رکود و کاهش فعالیت مواجه کند اما انتظار می‌رود به‌زودی این فرآیند به روال عادی خود بازگردد و بسیاری از مشکلات حوزه نانو به‌ویژه در دوران کرونا مرتفع شود.
امید داریم به رشد 2 برابری سالانه برگردیم
سیدمهدی رضایت، مدیرگروه توسعه منابع انسانی ستاد فناوری نانو در گفت‌وگو با «فرهیختگان» می‌گوید: «در سند دوم توسعه فناوری نانو، بیشتر تمرکز بر تبدیل ایده‌ها و ایده‌ها به فناوری و تبدیل فناوری به محصول و تجاری‌سازی محصولات، حضور در بازارهای بین‌المللی و توجه و تمرکز ویژه روی صادرات در کنار بازار داخلی است. طبق آخرین آمار، نزدیک به 300 شرکت کوچک و بزرگ حوزه نانوفناوری در کشور وجود دارد که در بخش‌هایی مانند مواد، ساختمان، نساجی، پزشکی، انرژی و حوزه آب فعالیت می‌کنند و بیش از 700 محصول شناسنامه‌دار در بخش‌های مختلف داریم؛ به‌عنوان مثال در حوزه‌ای مانند سلامت نزدیک به 90 محصول ثبت‌شده وجود دارد. به همین ترتیب، محصولات مهمی مربوط به بخش ساختمان و نساجی در بازار وجود دارد که قابل دسترسی است. او اشاره می‌کند که در این قسمت، با نگاه به گردش مالی بازار نانو از سال 1395، شاهد آن هستیم که هر سال این بازار دو برابر شده است؛ البته گرچه به لحاظ عددی ممکن است در مقایسه با سایر بازارها عدد و رقم بزرگی نباشد اما چون بازار جدیدی است، این رشد دوبرابری به‌طور موقت کاهش یافته است. گردش مالی حوزه فناوری نانو در سال 98، حدود 450هزار میلیارد ریال عنوان شده اما پیش‌بینی می‌شود با توجه به وضعیت کرونا و شرایط موجود، بعد از اعلام آمارها در سال 99 و آغاز سال 1400، ممکن است به دلیل شرایط تشدید تحریم‌ها و به‌ویژه وضعیت کرونا، این رشد دیگر رشد دوبرابری نباشد اما انتظار می‌رود رشدی را در این قسمت داشته باشیم.»
روند افزایش صادرات را پیش‌بینی می‌کنیم
فناوری نانو با توجه به اینکه یکی از علوم و فناوری‌های نوظهور محسوب می‌شود، بازار بسیار خوبی در کشورهای مختلف به‌ویژه کشورهای منطقه دارد و به دلیل تحریم‌های موجود، بیشتر حجم محصولات نانوی تولیدشده در داخل کشور، به کشورهای همسایه و منطقه صادر می‌شوند. درست است که رایزنی‌هایی هم برای صادرات محصولات نانو به کشورهای اروپایی انجام شده، اما بیشترین سهم از صادرات نانو را بازارهای منطقه به خود اختصاص می‌دهند.
رضایت درباره فعالیت شرکت‌های نانویی کشور در امر صادرات این محصولات عنوان می‌کند: «در بحث صادرات، ما با بیش از 40 کشور دنیا و کشورهای مهمی در این فهرست مانند ترکیه، چین، کره‌جنوبی و کشورهای همسایه افغانستان، مالزی و عراق و برخی کشورهای اروپایی همکاری داشته و صادرات محصول و در بعضی موارد همکاری‌های فناورانه داریم که در این میان، کشورهایی مانند چین و ترکیه درصدر هستند. به‌طور متوسط سالیانه حدود 30 میلیون دلار صادرات محصولات حوزه نانو بوده که پیش‌بینی می‌شود شرایط کرونایی تا حدودی روی روند صادرات تاثیر گذاشته و حجم صادرات را کاهش دهد.»
اما با تداوم این شرایط، همه صنایع به مرور فرا می‌گیرند که شرایط خود را با شرایط اضطرار فعلی وفق دهند اما انتظار می‌رود فناوری نانو با توجه به نوظهور بودن و محصولات جدیدی که به دلیل کرونا وارد بازار کرده، بعد از یک کاهش اولیه که کاملا طبیعی است، دوباره افزایش یابد.
بیش از ۲۰هزار شغل مستقیم در حوزه نانو
حدود 20 سال از عمر فناوری نانو در ایران می‌گذرد و کشور روند رو به رشدی را در این فناوری نوظهور تجربه کرده است. به مرور تعداد شرکت‌هایی که در این حوزه فعالیت می‌کردند، افزایش یافت و استارتاپ‌هایی شکل گرفتند که همه اینها به خودی خود در اشتغالزایی و کارآفرینی به‌ویژه برای گروه سنی جوان و دانشجو نقش موثری داشته‌اند. تقویت فعالیت شرکت‌های نانو در زمینه تبدیل ایده به محصول و تجاری‌سازی آن، به‌طور قطع نقش بسزایی در ایجاد شرایط مناسب برای اشتغال دانشجویان، علاقه‌مندان و فعالان حوزه نانو داشته است.
مدیرگروه توسعه منابع انسانی ستاد فناوری نانو با اشاره به نرخ کارآفرینی حوزه فناوری نانو در کشور به این نکته اشاره می‌کند که درمورد فناوری‌های نوظهور با دو مقوله مواجه هستیم؛ یک مورد اینکه فناوری‌های نوظهور به دلیل داشتن محصولاتی با ارزش‌افزوده بالا و اینکه شاید محصولات قدیمی را هم از بازار کاهش داده و جایگزین کرده، بازار جدیدی را ایجاد کرده‌اند. در این میان، برخی معتقدند این فرآیند ممکن است باعث کاهش ایجاد اشتغال و کارآفرینی شود اما در برخی موارد که مطالعاتی روی آن صورت گرفته، فناوری نوظهور نانو محصولات جدیدی را ایجاد کرده و باعث شده محصولات قبلی با کیفیت بالا روبه‌رو شوند که این خود موجب افزایش در گردش مالی و بحث اشتغال می‌شود. آمارها نشان می‌دهد تا سال 96، حدود 10هزار شغل مستقیم و برخاسته از حوزه فناوری نانو وجود داشته که برخی از این شغل‌ها در شرکت‌های دانش‌بنیان جدید و مرتبط با محصولات جدید تولید شده‌اند و برخی هم شرکت‌های بزرگ صنعتی بوده‌اند که خط‌های تولیدی خود را تغییر داده و از فناوری نانو در این خطوط تولید استفاده کرده‌اند.
او همچنین اشاره می‌کند در این میان، سهمی از اشغالزایی هم به بخش دانشگاهی برمی‌گردد و در آن شماری از هیات‌علمی‌های دانشگاهی و محققان در مراکز علمی و دانشگاه‌ها مشغول کار هستند. پیش‌بینی می‌شود این تعداد حداقل تا پایان سال 1400 دوبرابر افزایش پیدا کرده باشد. اما در سند توسعه فناوری نانو که وظایفی را برای سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مختلف تعریف کرده و حتی به صورت هدفمند بحث توسعه نیروی انسانی و فارغ‌التحصیلان را مورد توجه قرار داده، پیش‌بینی شده است به‌ویژه با ایجاد شرکت‌ها و محصولات جدید، در یک بازه زمانی، در این قسمت با رشد قابل‌توجهی در بحث توسعه کارآفرینی و اشتغال مواجه باشیم؛ چراکه نیاز به زیرساخت‌های خاص خودش را دارد و پارامترهایی مانند وضعیت اضطراری حاضر و تحریم، مانند صنایع و فناوری‌های دیگر، مانع رشد و توسعه در این حوزه فناوری شده است.
افزایش 10برابری تولید ماسک‌های نانویی در دوران کرونا
رضایت در ادامه گفت‌وگو با «فرهیختگان» اظهار می‌کند: «نکته جالبی که در بحث کرونا و تاثیر آن روی فناوری نانو با آن مواجه هستیم، در ارتباط با محصولاتی مانند انواع ماسک‌ها و ضدعفونی‌کننده نانویی است که وارد بازار شده‌اند یا برخی تجهیزات مرتبط با حفاظت و ضدعفونی کردن هوا هستند. حتی کارهای جدی درباره سیستم‌های تشخیصی کرونا در ارتباط با فناوری نانو در حال انجام است که یکی از آنها تجاری‌سازی شده و به دلیل سرعت بالایی که در تشخیص ویروس کرونا دارد، جایگاه ویژه‌ای را بین محصولات نانویی مرتبط با ویروس کرونا به‌ویژه در ماه‌های اخیر به خود اختصاص داده است. این دستگاه تشخیص نانویی، در کمتر از یک دقیقه قادر به شناسایی ویروس کروناست و در موارد دیگر، هم با استفاده از فناوری نانو در بحث‌هایی مانند تولید بعضی از انواع داروها و حتی در یکی از انواع واکسن‌هایی که در حال حاضر در دنیا وجود دارد، از فناوری نانو در تولید آن استفاده شده است.»
او تأکید می‌کند که در این بخش‌ها، فناوری نانو رشد قابل‌توجهی داشته و بیش از 20 شرکت فعال در حوزه تولید ضدعفونی‌کننده‌ها وجود دارند که به نوعی از فناوری نانو در تولید آنها استفاده می‌شود. قبل از کرونا هم این تعداد بازار بزرگ برای ضدعفونی‌کننده‌ها وجود داشته که انواع مختلفی هم دارند. این ضدعفونی‌کننده‌های نانویی هم برای ضدعفونی سطوح، استفاده در سطوح تماسی انسان مانند دست‌ها یا حتی ضدعفونی‌کننده‌های مخصوص سطوح بیمارستان‌ها و نیز برای انواع البسه‌ای مانند ملحفه وجود دارد که با توجه به استفاده از فناوری نانو در آنها، قدرت مقابله با ویروس را به‌ویژه در محیط‌های بیمارستانی داشته باشند.
رضایت عنوان می‌کند: « در حال حاضر، بیش از پنج شرکت فعال دانش‌بنیان در بحث تولید ماسک‌های نانویی در کشور وجود دارد به‌طوری که ظرفیت ماسک‌ها در دوران کرونا شاید بیش از 10 برابر افزایش پیدا کرده و حتی بازار صادراتی برای این ماسک‌های نانویی ایجاد شده است که به دلیل اولویت بازار داخلی، تا مدتی ممنوعیت صادرات این ماسک‌ها وجود داشت اما در حال حاضر که بازار داخلی از نظر ماسک اشباع و به دلیل ظرفیت بالایی که در تولید انواع ماسک‌های نانویی در کشور ایجاد شده، برخی بازارهای صادراتی باز و فعال شده و صادرات به کشورهای مختلف برقرار شده است.
مطالعات نشان می‌دهد بین ماسک‌های مختلف، ماسک‌های نانویی N90 بالاترین کارایی را دارد و در برخی دستورالعمل‌هایی که در برخی کشورها به آنها اشاره شده، توصیه شده افراد از این قبیل ماسک‌ها برای محافظت بیشتر در برابر انتقال ویروس کرونا استفاده کنند.» اما این مدیر فعال در حوزه نانو می‌گوید: «در مابقی موارد و حوزه‌ها، مشکلات سایر صنایع در صنایع مرتبط با فناوری حوزه نانو هم به چشم می‌خورد. این کاهش به‌ویژه در شرکت‌های نانویی که در بخش رنگ، کاتالیست‌ها، پوشش و ساختمان‌سازی فعالیت می‌کنند، به‌شدت تاثیرگذار بوده است. اما در عین حال با فعالیت‌هایی که ستاد فناوری نانو برای این قسمت تدارک دیده تا جایی که امکان داشته، تلاش کرده در بخش عرضه و تقاضای فناوری در بحث محصولات، با برگزاری برنامه‌هایی ازقبیل نانومچ و نانواستارتاپ، مشکلات صنایع را شناسایی کرده و به فناوران ارائه دهد و از سوی دیگر، تلاش کرده با کمک به شتاب‌دهنده‌هایی که در حوزه نانو فعالیت می‌کنند، در بحث محصولاتی چون سلامت یا فناوری‌هایی در حوزه‌های ساختمان، انواع مختلف ابزارآلات یا محیط‌زیست و فاضلاب بتواند همان تحرک قبل را ایجاد کند و ارتباط با فناور و صنعت را برقرار و حفظ کند. علاوه‌بر این، این راهکارها باعث می‌شود صنایع تشویق شوند که از فناوری نانو در محصولات خود استفاده کنند. برخی مشکلاتی که در حالت عادی با فناوری‌های موجود قابل حل نیستند، با فناوری نانو می‌توان آنها را حل و فصل کرد و پیش‌بینی می‌شود به‌رغم اینکه همه‌گیری ویروس کرونا اثری کاهشی روی بعضی از صنایع و محصولات نانویی داشته، بار دیگر اوضاع مانند سابق شود و دوباره همان رشد افزایشی و رشد توسعه‌ای خود را به‌ویژه با نگاه به حضور در بازارهای بین‌المللی و صادرات و توسعه و کیفیت محصول داشته باشد.» او ادامه می‌دهد: «درمجموع، با توجه به تمرکز سیاست‌های فناوری نانو در کشور روی تجاری‌سازی و توسعه محصول و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان، به‌ویژه با توجه جدی به حضور در بازارهای بین‌المللی و صادرات، به‌رغم اینکه دوره اضطرار کرونا در بعضی بخش‌ها اثر کاهشی خود را اعمال کرده، در بخشی از حوزه‌ها هم باعث افزایش و توسعه جدی شده اما پیش‌بینی‌ها حکایت از بازگشت به روند افزایشی پیش از همه‌گیری کرونا دارد.»
رضایت در پایان به مشکلات فناوران حوزه نانو و کشش بازار و آشنایی با محصولات نانو و ضرورت حمایت از محصولات نوظهور نانو در بخش‌های دولتی و درگیری با بروکراسی‌های آزاردهنده در بخش‌های حمایتی و مجوز‌ها را که عمومیت در بخش‌های دیگر هم دارد اشاره و می‌گوید ستاد نانو سعی می‌کند با کمک معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری به شرکت‌های دانش‌بنیان این حوزه کمک کند. محدودیت‌ها در بخش تعاملات بین‌المللی و کم‌توجهی به سازمان‌های حمایتگر مثل ستاد نانو از سوی بعضی دولتمردان از دیگر مشکلات است.
مطالب پیشنهادی
