محراب نجعی‌نژاد، کارشناس‌ارشد سیستم‌های کلان اقتصادی اجتماعی: نیاز روزافزون برای خودروهای نوین نظیر محصولات برقی، متصل، خودران و اشتراکی، صنعت خودروی جهان را طی چند سال اخیر در آستانه یک انقلاب قرار داده است. این موضوع غول‌های خودروساز را به تکاپو واداشته است تا از روند تحولات عقب نمانند. از این رو برخی به ادغام با خودروسازان دیگر برای کاهش هزینه‌ها می‌اندیشند و برخی دیگر نیز سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی را در زمینه «تحقیق و توسعه» خودروهای نوین انجام داده‌اند. در راستای تبیین و تشریح شعار سال 1400، این مساله مطرح می‌شود که عقب‌ماندگی‌های حوزه‌های تولید با حداکثر سرعت ممکن در حداقل زمان ممکن، جبران پذیرد. به بیان دیگر باید تمام امکانات و ظرفیت‌های موجود در داخل کشور به کار گرفته شوند تا در یک بازه زمانی کوتاه تولید از هر نظر به یک استاندارد قابل قبول دست یابد.

شرایط کنونی حاکم بر اقتصاد کشور اقدامی فراتر از رونق و جهش تولید را می‌طلبد، یعنی تداوم رونق تولید و جبران عقب‌مانگی‌های تولید، منجر به جهش تولید می‌شود و جهش تولید عرضه بیشتر و متنوع‌تر تولیدات را به بازار مصرف به همراه خواهد داشت. درواقع تولید، پشتیبانی‌ها و مانع‌زدایی‌ها هدفی بود که امسال از سوی مقام‌معظم‌رهبری برای تمام صنایع تولیدی کشور مشخص شد تا عبور از شرایط دشوار تحریم‌ها زیانی به مردم وارد نکند. تدبیری که با انجام آن در هرکدام از صنایع می‌توانستیم شاهد موفقیت‌های چشمگیری باشیم، با این حال برخی مدیران بخش‌های تولیدی کشور نتوانستند به‌موقع خود را همسو با سیاست‌های اقتصادی کشور پیش ببرند. برخی هم منافع شخصی را بر منافع ملی ارجح دانسته و همین عامل باعث‌شده که گاهی درخصوص تخلفات برخی از صنایع تولیدی خبرهایی شنیده شود.

یکی از این صنایع که این روزها اخبار آن و نحوه مدیریت مدیرانش به موضوعی داغ برای مردم، مسئولان و رسانه‌ها تبدیل شده‌، صنعت خودروسازی است که همه می‌خواهند بدانند دلیل این همه افزایش قیمت خودرو و بعضا اشکالات آنها بعد از تحویل به مشتری چیست.

اگر موشکافانه‌تر به چالش‌های موجود در این صنعت بپردازیم درمی‌یابیم که تولید باید جهش در فروش را به‌دنبال داشته باشد تا اقتصاد کشور را به حرکت درآورد. چنانچه بازار را به بازار داخلی و بازار خارجی تقسیم کنیم، یک محصول تولیدشده در داخل کشور در بازارهای داخلی با سایر محصولات مشابه تولیدشده در داخل و محصولات مشابه وارداتی (محصولات مشابه وارداتی از نظر تنوع برند، بسته به تبادلات تجاری کشور با سایر کشورها، محدود خواهد بود) رقابت خواهد داشت. طبیعی است که منظور از رقابت، رقابت در فروش است. رقابت در فروش یعنی اگر محصول برای اولین‌بار است که عرضه می‌شود، بتواند سهمی از بازار را به خود اختصاص دهد و اگر سابقه حضور در بازار را دارد، سهم بازار خود را افزایش دهد یا حداقل سهم بازار خود را حفظ کند. همین محصول تولید شده در داخل کشور در بازارهای خارجی، به‌دلیل وجود تنوع برند، رقابت سخت‌تری را با محصولات مشابه خارجی خواهد داشت.

تولید در درجه اول به‌دنبال آن است که در بازارهای داخلی سهم بازار محصولات مشابه وارداتی کاهش یافته و حتی به صفر برسد و سپس سهم بازار محصولات تولیدشده در داخل در بازارهای خارجی نه‌تنها حفظ، بلکه افزایش نیز بیابد و چنانچه محصولی برای اولین‌بار است که عرضه می‌شود، بتواند سهمی از بازارهای خارجی را به خود اختصاص دهد.

مزیت یا مزایای رقابتی یک محصول امکان رقابت آن محصول را با سایر محصولات مشابه چه در بازارهای داخلی و چه در بازارهای خارجی، ایجاد می‌کند. به بیان دیگر، مزیت یا مزایای رقابتی یک محصول، عوامل و دلایلی هستند که مشتری را متقاعد می‌سازند تا آن محصول را خریداری کند. یکی از مزایای رقابتی یک  محصول تولیدشده در داخل نسبت به سایر محصولات مشابه تولیدشده در داخل یا وارداتی، کیفیت برابر آن محصول با قیمت پایین‌تر یا کیفیت بالاتر آن محصول با قیمت برابر یا حتی قیمت پایین‌تر است. در برخی از موارد، مشتری حاضر است، محصولی را با قیمتی بالاتر نسبت به قیمت محصولات مشابه خریداری کند. درواقع مشتری حاضر است به محصولات باکیفیت، قیمت بالاتری را پرداخت کند. کالای برند در هر بازاری، رقابت‌پذیری بالاتری دارد. جهش تولید برای رسیدن به جهش فروش نیازمند برندسازی است تا بتواند در بازارهای داخلی و بازارهای خارجی با محصولات خارجی رقابتی منجر به پیروزی داشته باشد.

به‌منظور بهبود صنعت خودروسازی در کشور لازم است چالش‌های موجود این صنعت شناسایی و بررسی شوند. خودروسازی در ایران با چالش‌هایی که دارد، سبب شده خودروهای ساخت داخل از قیمت بالاتر و کیفیت نسبی پایین‌تری در مقابل نمونه‌های خارجی برخوردار باشند و هزینه‌های جانبی معناداری از جمله افزایش تصادفات جاده‌ای و آلودگی هوا را به کشور تحمیل کنند.

یکی از اصلی‌ترین راهبردهای حمایت از صنایع نوپا در هر کشور، حمایت محدود دولتی به‌منظور ایجاد فرصت بلوغ برای آن صنعت است، اما با وجود اینکه بیش از نیم قرن از تاسیس صنایع خودروسازی در ایران می‌گذرد، این صنعت هنوز به بلوغ نرسیده ‌است. گویی این صنعت به مثابه کودکی 50ساله است که در طول عمر خود همواره از حمایت‌های همه‌جانبه دولتی برخوردار بوده است. اصلی‌ترین حمایت دولت از این صنعت، غیررقابتی کردن بازار به‌وسیله ایجاد موانع تعرفه‌ای و غیرتعرفه‌ای و عدم‌صدور مجوز برای سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی جهت تولید خودرو در داخل کشور است. علاوه‌بر این موارد، دخالت‌های دولتی در این صنعت چالش‌های دیگری نیز ایجاد کرده است.

مهم نیست که چه سناریویی انتظار صنعت خودرو را می‌کشد، آنچه مسلم است کاهش بازگشت سرمایه و جدی‌ترشدن رقابت‌ها است. از این‌رو سرمایه‌گذاری تنها در حوزه‌های حیاتی باید صورت گیرد که برای اجرای استراتژی موردنظر ضروری هستند. در عین حال نیز باید هزینه‌ها در حوزه‌هایی نظیر بیمه و موارد قانونی که تمامی خودروسازان دیگر وادار به سرمایه‌گذاری در آن هستند، کاهش یابد. از سوی دیگر باید بار سنگین سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نوآورانه را با دیگر شرکت‌ها سهیم شد.