روستازاده‌ای که وزیر شد

 یادداشت: محمد دشتی

غلامحسین شکوهی چهره ماندگار تعلیم و تربیت ایران، زاده تیر سال 1305 در شهرستان خوسف از توابع شهرستان بیرجند در استان خراسان جنوبی است. او که تحصیلات خود را در همان قصبه خوسف در سال 1311 آغاز کرد، توانست در 11 اسفند سال 1357 با حکمی که توسط حضرت امام خمینی(ره) امضا شده بود، اولین وزیر آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران شود.
در سال 1314 و به دلیل نبود کلاس پنجم ابتدایی در خوسف به بیرجند آمد و سال‌های پایانی دوره دبستان را در دو دبستان تدین و دبستان ضمیمه دانش سرای مقدماتی بیرجند به پایان برد.
او با سعی، تلاش و کوشش شبانه‌روزی و در حالی که باید در تنهایی شهر از پس اداره یک زندگی دانش‌آموزی بر می‌آمد، در سال 1323 موفق به دریافت مدرک دیپلم از دانشسرای مقدماتی با رتبه ممتاز فارغ‌التحصیل شد و سال 1324 برای تدریس در دبستان ابتدا به روستای گل در نزدیکی روستای محل زادگاهش رفت و با فاصله‌ای کم معلم دبستان خوسف، همان دبستانی که خود در آن تحصیل کرده بود، شد.
استاد شکوهی در آن سال‌ها به دلیل درگذشت پدر سرپرستی مادر را هم برعهده داشت و در سال 1327 ضمن تدریس در دبستان موفق به دریافت دیپلم کامل در رشته ادبی شد و با درگذشت مادر در سال 1328 به‌عنوان افسر وظیفه به خدمت زیر پرچم در اصفهان اعزام شد.
شکوهی جوان بعد از دوره سربازی هم از تحصیل دانش باز نماند و در سال 1333 با استفاده از سهمیه معلمان شهرستانی دارای دیپلم کامل به رشته ادبیات دانشسرای عالی در تهران راه یافت و در سال 1355 با یکی از همکلاسی‌های خود به نام صغری سره ازدواج کرد و به اتفاق برای تدریس در دبیرستان‌های بیرجند، به زادگاه خود بازگشت.
غلامحسین شکوهی در سال 1336 با استفاده از بورسیه دانشجویان ممتاز به ژنو رفت و ضمن درس‌آموزی نزد استادانی مانند ژان پیاژه و دوتران در سال 1340 با دریافت دکتری تعلیم و تربیت از انستیتوی ژان ژاک روسو به ایران بازگشت و به‌عنوان کارشناس در سال 1342 خدمت خود را در اداره کل مطالعات و برنامه‌های وزارت آموزش و پرورش آغاز کرد و در سال 1345 به‌عنوان رئیس اداره تحقیق و ارزشیابی این اداره منصوب شد.
سال 1346 اما آغازی دیگر برای شکوهی جوان بود و وی توانست در دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران مشغول به خدمت شود و طی 26 سال ضمن‌خدمت در سمت‌های معاون و رئیس این دانشکده مراتب استادیاری، دانشیاری و استادی خود را طی کند.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی غلامحسین شکوهی از سوی دولت موقت به‌عنوان اولین وزیر آموزش و پرورش معرفی و مدت هفت ماه این وزارتخانه بزرگ و پرمشغله را در آن شرایط خاص و انقلابی اداره کرد.
او بعد از آن دوران سخت به دانشگاه بازگشت و ضمنا چهارسال به‌عنوان رئیس شورای عالی آموزش و پرورش خدمت کرد و بعد نیز در سال 1359 و در اولین دوره مجلس شورای اسلامی به‌عنوان کاندیدای مجلس از شهرستان بیرجند وارد عرصه این انتخابات شد که نتوانست به مجلس راه پیدا کند.
غلامحسین شکوهی در سال 1385 به‌عنوان چهره ماندگار تعلیم و تربیت معرفی و در همین سال کتاب زندگی‌نامه و خدمات علمی ایشان از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی چاپ و منتشر شد و همان سال همایشی نکوداشتی نیز از سوی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران و مراسمی نیز برای تجلیل از او در دانشگاه بیرجند برگزار شد.
او در سال 1394 نیز در همایش ملی آموزش ابتدایی تجلیل شد و کتاب «شکوه معلمی» به قلم محمد دشتی و محرم نقی‌زاده در باب زندگی و آثار ایشان چاپ و منتشر شد.
اما آغاز سال 1395 و فرارسیدن هفته معلمی پایانی بر یک عمر تلاش و کوشش این معلم ماندگار بود و در چهلمین روز درگذشت استاد کتاب «شرافت معلمی» با مروری بر اندیشه‌ها و نظرات استاد به قلم نویسندگان کتاب «شکوه معلمی» منتشر شد.
بعد از درگذشت این استاد عزیز هم دانشگاه فرهنگیان همایشی را با عنوان «هویت معلمی از جنس استاد غلامحسین شکوهی» برگزار و به همین مناسبت کتاب «شوق معلمی» با مرور جلوه‌هایی از زندگی و منش معلمی استاد به قلم محمد دشتی منتشر شد.
استاد غلامحسین شکوهی در سال 1345 کتاب روش آموختن حساب و هندسه، در سال 1360 کتاب روانشناسی دوره  متوسطه، در سال 1362 کتاب تعلیم و تربیت و مراحل آن، در سال 1372 کتاب مبانی و اصول تعلیم و تربیت را نگاشته و در سال‌های 1355 کتاب مربیان بزرگ اثر ژان شاتو و در سال 1363 کتاب تعلیم و تربیت اثر امانوئل کانت را ترجمه و به منتشر کرده است.
امید که معلمان، دانشجویان و استادان رشته‌های علم تربیتی و تعلیم و تربیت و خانواده‌ها ضمن خواندن آثار این استاد فرهیخته، بتوانند با اندیشه‌های این مرد بزرگ بیشتر آشنا شوند و در تعلیم و تربیت فرزندان خود از آن به خوبی و شایستگی بهره جویند.
* نویسنده و از شاگردان شکوهی