محمد میرشکاری، روزنامه‌نگار: یک ضرب‌المثل چینی می‌گوید: «اگر می‌خواهید ثروتمند شوید، پیش از هر چیز، راه بسازید.» شاید این دیدگاه در سال 2013 برای شی چین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، آغازی بود برای مطرح کردن پیشنهاد بزرگ‌ترین طرح قرن یعنی ابتکار «کمربند-راه». نتیجه این طرح تاکنون سرمایه‌گذاری یک تریلیون دلاری چین و عضویت 140 کشور در این پروژه عظیم بوده است.

بااین‌حال باورهای رایج بین نخبگان و تصمیم‌گیران تهران این است که تا هر زمانی ایران درگیر دعواهای داخلی خود برای موضوع سند همکاری 25ساله باشد، چین هم به همان مقدار سرمایه و برنامه خود را معطل حل مسائل داخلی ایران خواهد گذاشت، مساله‌ای که دور از ذهن است. نکته مهم این است که از 140 کشور عضو «کمربند-راه» تمامی 15 کشور همسایه ایران عضوی از این طرح هستند و تعلل ایران، فرصت را برای دیگر کشورهای همسایه بیشتر مهیا می‌کند.

هرچه بیشتر از دعوای سیاسی برای اجرایی‌سازی سند همکاری تهران-پکن می‌گذرد، از یخ سرمایه‌گذاری چین و اهمیت ژئوپلیتیک ایران کم شده و به همان میزان به اهمیت رقبای منطقه‌ای ایران افزوده می‌شود. باید درنظر داشت ترکیه(2010)، عراق(2015) عربستان(2016)، امارات(2018)، قطر(2014)، بحرین(2018) و عمان(2016) از کشورهایی هستند که در 10 سال اخیر سطح همکاری‌های اقتصادی، تجاری و زیرساختی خود را با چین گسترش داده‌اند.

در همکاری چین و امارات برنامه‌ریزی شده است سطح تبادلات تجاری خود را تا سال 2030 به 200 میلیارد برسانند. در توافق دیگری امارات قول داده در 200 مدرسه این کشور کلاس‌های تدریس زبان چینی دایر کند. در تعامل چین و عربستان، قرار بر سرمایه‌گذاری 20 میلیارد دلاری پکن در زمینه‌های کشاورزی، مواد شیمیایی، انرژی، مشاور املاک، حمل‌ونقل و خدمات رفاهی بوده است. در سمت شمالی منطقه غرب آسیا نیز چین قرار است در حوزه حمل‌ونقل ترکیه سرمایه‌گذاری 16 میلیارد دلاری انجام دهد.

در قطر میزان سرمایه‌گذاری چین از سال 2013 تا 2018 به به 3.9میلیارد دلار رسیده است. شرکت‌های چینی در ساخت چندین پروژه استراتژیک این کشور مانند بندر حمد، ورزشگاه اصلی جام‌جهانی 2022 و سایر حوزه‌های زیربنایی در سراسر قطر شرکت داشته‌اند. ‌

در سفر شی جینگ‌پینگ، رئیس‌جمهور چین در سال 1394 به ایران، وی پیشنهادی برای تفاهم و همکاری دو کشور ذیل طرح «کمربند-راه» به دولت ایران ارائه کرد که این پیشنهاد تا پایان سال 1399 آن‌گونه که باید موردتوجه دولت حسن روحانی قرار نگرفت. درنهایت در 7 فروردین 1400 با سفر وزیر خارجه چین به تهران توافقی کلی بر سر بعضی موضوعات انجام گرفت که این توافقات نیز در مراحل اولیه بوده و در گام‌های نخست قابلیت اجرایی شدن ندارند. تعلل‌های صورت‌گرفته و زمان‌بر شدن این طرح باعث شده به مقدار سال‌های سپری‌شده از سفر شی جینگ‌پینگ به ایران و پیشنهاد او، از مزیت‌های جغرافیایی و انرژی ایران برای چین کاسته شده و دیگر کشورهای همسایه، ظرفیت تهران را برای پکن پر نکنند.

به‌عنوان نمونه ترکیه درصدد است با اجرای کریدور «لاجورد» که شامل کشورهای پاکستان، افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان و ارمنستان می‌شود، نقشی جدید در اتصال چین به اروپا ایفا کرده و در اقدامی دیگر به‌دنبال احداث خط راه‌آهن از بندر فاو عراق به ترکیه است، تا به‌وسیله آن هند، دیگر قدرت اقتصادی بزرگ دنیا را از طریق خلیج‌فارس و بندر فاو به اروپا و روسیه متصل کند. همچنین ترکمنستان با ایجاد خط لوله گازی «تاپی» که از کشور افغانستان و پاکستان می‌گذرد، قصد دارد ضمن فروش گاز به این دو کشور در ادامه خطوط لوله صادرات گاز خود را به چین نیز متصل کرده و یکی از تامین‌کنندگان انرژی این کشور شود. گرچه نمی‌توان به مسائل نگاهی مطلق داشت و هرگونه اقدام کشورها برای برقراری ارتباط با یکدیگر را به زیان ایران تفسیر کرد اما در سایه کم‌تحرکی دولت ایران برای بالفعل‌سازی ظرفیت‌های ایران، اقدامات کشورهای همسایه در گرفتن سهم و جای پای ایران در روابط با چین، می‌تواند باعث کاهش اهمیت جغرافیای ایران شود.

موارد یادشده در اثر بی‌توجهی 6 ساله دولت و مسکوت‌گذاری همکاری تهران-پکن به‌دلیل امید به برجام باعث شده است ظرفیت ژئوپلیتیک ایران برای چانه‌زنی با چین و امتیازگیری از این کشور کم‌اثر شده و پکن سعی کند تنگناهای جغرافیایی و انرژی خود را از طریق همسایگان ایران برطرف سازد؛ هرچه از اجرایی نشدن تفاهم همکاری می‌گذرد از وزن استراتژیک ایران برای چین کم شده، بر عدم‌النفع‌های کشور افزوده خواهد شد.