حجت‌الله بنیادی، عضو هیات‌علمی دانشگاه فرهنگیان: این دو جمله امام‌خمینی(ره) که «همه سعادت‌ها و همه شقاوت‌ها انگیزه‌اش از مدرسه‌هاست و کلید، دست معلمین است»، «شما معلمان و مربیان هستید که فردا را می‌سازید.» و کلام رهبر معظم انقلاب مبنی‌بر اینکه «معلمان به معنای واقعی افسران سپاه پیشرفت کشور هستند» علاوه‌بر آنکه بیانگر اهمیت و جایگاه کلیدی و سرنوشت‌ساز معلم هستند، راهبرد اساسی پیشرفت جامعه نیز محسوب می‌شوند.
همچنین رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم تاکید دارند که: «مهم‌تر این است که زمینه‌های رشد علمی با تغییر ساختار‌های علمی و تغییر در اولویت‌های علمی می‌تواند جوانان را به سمت قله‌ای که نهایتش تمدن اسلامی است سوق دهد.» براساس این رهنمود اصلاح راهبردهای نظام آموزش‌و‌پرورش برای ارتقای جایگاه و منزلت علمی و اجتماعی معلمان، به‌عنوان مهم‌ترین رکن ساختار علمی کشور بسیار مهم است.
اما برای دستیابی به چنین جایگاهی، راهکارهای عملی و برنامه‌های اجرایی کدامند؟
سیاست‌های کلی ایجاد تحول، نقشه جامع علمی کشور، سند تحول و قانون برنامه پنجم و ششم به خوبی راهکارهای ارتقای منزلت و معیشت معلم را برای دستیابی به جایگاه موردانتظار بیان کرده‌اند. این راهکارها از یک‌سو تنها مسیر ارتقا و پیشرفت کشور هستند و از سوی دیگر مطالبات برحق معلمان هستند که سال‌ها توسط مجریان پشت گوش انداخته شده است. شاید بتوان این راهکارها را به‌صورت زیر برشمرد:
۱- تصویب قوانین و مقررات استخدامی خاص و استقرار نظام عادلانه پرداخت برای معلمان مهم‌ترین گام در راه اعتلای منزلت معلمان است. رهبر معظم انقلاب بارها بر این نکته که معلم، کارمند نیست، تاکید داشته‌اند ولی متاسفانه در عمل اقدامی برای آن انجام نشده است. لذا خروج معلمان از ذیل قانون مدیریت خدمات کشور و تصویب مقررات استخدامی متناسب برای آنان یکی از راهکارهای اساسی در این زمینه است. قطعا مقررات استخدامی که مبتنی‌بر عدالت بیرونی، عدالت درونی، شایسته‌گزینی و ارتقای توانمندی و انگیزه معلمان باشد تنها راهکار پیشرفت کشور است.
۲- مشارکت نظام‌مند معلمان در تصمیم‌سازی‌ها دومین راهکار پیشرفت آموزش‌و‌پرورش و کشور است. کم‌توجهی به مشارکت معلمان در بسیاری از برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری و تمرکز بیش‌ازحد نظام آموزشی دومین چالش نظام آموزشی کشور است. خطاهای متعدد در تالیف کتب درسی، کمبود شدید معلم، کاهش انگیزه معلمان و دورشدن مدارس از اهداف اصلی تبعات مشارکت اندک معلمان است. سازمان نظام معلمی بارزترین مصداق مشارکت نظام‌مند معلمان در تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیری‌هایی است که علاوه‌بر اینکه تاثیر بسزایی در پیشرفت و دستیابی آموزش‌و‌پرورش به اهدافش دارد، در رضایت شغلی و توجه به جایگاه و منزلت اجتماعی معلمان نیز بسیار تاثیر دارد. نگرانی برخی مدیران کوته‌اندیش، تلاش برخی جناح‌ها و گروه‌ها برای مصادره به مطلوب این سازمان و فهم نادرست برخی افراد از اهداف آن موانع اصلی عدم‌تشکیل سازمان نظام معلمی بوده‌اند که انتظار می‌رود در دولت بعدی با مشارکت نظام‌مند خود معلمان به تدوین اساسنامه آن پرداخته شود. جایگاه نظارتی این سازمان بر موسساتی همچون صندوق ذخیره فرهنگیان و بیمه‌های تکمیلی و... برخی از وظایفی است که می‌توان به این سازمان واگذار کرد. استفاده از مشارکت این سازمان در سنجش صلاحیت حرفه‌ای معلمان اعم از معلمان دولتی یا غیردولتی طی یک سازوکار شفاف و با مشارکت معلمانی با سوابق درخشان تجربی و علمی از راهکارهای ارتقای شایستگی‌های حرفه‌ای معلمان است.
۳- برنامه‌ریزی دقیق منابع انسانی و تامین و تربیت معلم از میان جوانان شایسته و با‌انگیزه سومین راهکار ارتقای منزلت اجتماعی معلمان است که البته پیش‌شرط آن همان استقرار نظام پرداخت عادلانه با تاکید بر عدالت بیرونی است. راهکارهای موقت، ناصحیح و کم‌کیفیتی همانند سربازمعلم، خرید خدمات، حق‌التدریس، آموزشیار و... آسیب‌های بسیار جدی را بر منزلت اجتماعی و کیفیت نظام آموزشی وارد کرده است. زمانی که آموزش‌و‌پرورش به اضطرار و با تعجیل نسبت به به‌کارگیری معلم بدون احرازصلاحیت و به صورت موقت اقدام می‌کند و سپس این رویه را چند سال (حتی تا 18 سال را مصداق عینی وجوددار) ادامه داده و فرد را هر سال به‌کار می‌گیرد ولی وضعیت استخدامی او را معین نمی‌کند، ضربه مهلک بر منزلت اجتماعی معلم وارد می‌کند. بدیهی است فردی که چند سال به‌عنوان معلم به‌کار گرفته شده حداقل انتظاری که دارد این است که از یک نظام پرداخت عادلانه، امنیت شغلی و بیمه برخوردار باشد. اما آموزش‌و‌پرورش نه‌تنها نسبت به این موضوعات بی‌تفاوت است، بلکه با ارسال بخشنامه‌های بی‌اعتباری که این نوع اشتغال حق استخدام ایجاد نمی‌کند و صدور گواهی و تقدیرنامه و... برای این افراد ممنوع است، سعی در واکردن این مسئولیت از سر خود دارد. غافل از اینکه این عملکرد ناصحیح با ممنوعیت بخشنامه‌ای مرتفع نمی‌شود و این افراد برای پیگیری مطالبات خود دست به تجمع و مراجعه به نمایندگان مجلس و... می‌زنند. نتیجه این عملکرد ناصحیح دولت و به تبع آن موضع انفالی مجلس سبب شده هرچند وقت یک‌بار شاهد تجمعات متعددی برای موضوعات استخدامی باشیم. درصورتی‌که با برنامه‌ریزی دقیق منابع و برآورد دقیق و واقع‌بینانه از تعداد معلم موردنیاز این مساله کاملا قابل‌حل است. لذا از دیگر اصلاحات ساختاری آموزش‌و‌پرورش، اصلاح نظام استخدام معلم است. به‌گونه‌ای که تمام راهکارهای ناصحیح تامین معلم برچیده شده و تامین معلم صرفا از طریق استخدام رسمی مبتنی‌بر شایستگی صورت پذیرد و کمبود احتمالی معلم نیز با حق‌التدریس معلمان رسمی و معلمان بازنشسته تامین شود.
۴- کوتاهی در پرداخت به‌موقع حقوق قانونی معلمان و مانورهای خبری مسئولان آموزش‌و‌پرورش درخصوص پرداخت‌های مطالبات معوق معلمان از دیگر رویه‌های غلطی است که منزلت اجتماعی آنان را خدشه‌دار می‌کند و در آینده نیاز به اصلاح دارد. پاداش بازنشستگی که در بسیاری از دستگاه‌های دیگر همزمان با بازنشستگی و حتی قبل از آن پرداخت می‌شود، برای معلمان بعد از شش ماه و هشت ماه و... پرداخت نمی‌شود. جای تاسف بیشتر آنجاست که این تاخیرهای تبعیض‌آمیز و ناروا آنقدر طولانی می‌شوند که معلمان نجیب را مجبور به تجمع و مراجعه به مجلس و... می‌کنند. اما بعد از بحرانی شدن اوضاع و فشارهای ناشی از تجمعات، برخی مسئولان پرداخت مطالبات معوق معلمان را نه‌تنها در شبکه‌های متعددی خبری پیروزمندانه بیان می‌کنند، بلکه برای آن توئیت نیز می‌زنند. لذا اصلاح رویه‌های پرداخت و ممانعت از ایجاد مطالبات معوق از دیگر راهکارهایی است که باید در برنامه‌ریزی‌های آینده به آن توجه شود. اما در عین‌حال اگر مطالبات معوق معلمان پرداخت می‌شود، در دنیای کنونی که بلافاصله پیامک برای افراد ارسال می‌شود نیاز به مصاحبه و برخود بالیدن نیست.
درمجموع می‌توان گفت اعتلای منزلت اجتماعی معلمان و افزایش انگیزه آنان برای خدمت مطلوب با اقدامات فرهنگی و تبلیغی و خدمات و امکانات رفاهی و رفع مشکلات مادی و معیشتی فرهنگیان که در سال 1392 رهبر معظم انقلاب بر آن تاکید داشته‌اند، اصلی‌ترین و تنها راهکار پاسداشت مقام معلم است که صرفا با کارهای شعارگونه و نمادین محقق نخواهد شد.
مطالب پیشنهادی
