تخلف می‌کنند، اما راهی جز اطلاع‌رسانی نداریم

درپی سوءاستفاده و کلاهبرداری دفاتر و مراکز غیرمجاز فیلمسازی تحت عنوان «جذب بازیگر برای تولید فیلم و سریال»، روابط عمومی سازمان سینمایی، با انتشار اطلاعیه‌ای نسبت‌به راستی‌آزمایی و اطمینان از صحت این آثار در سامانه سازمان تاکید کرد. در این اطلاعیه آمده بود: «به آگاهی عموم علاقه‌مندان می‌رساند قبل از هرگونه ارتباط با مراکز یادشده و عقد قرارداد، ابتدا از قانونی بودن فعالیت دفاتر یا اشخاص فوق اطمینان حاصل نمایند.» همچنین این اطلاعیه اضافه می‌کرد که «یادآور می‌شود سازمان سینمایی فهرست تولیدات دارای پروانه ساخت اعم‌از فیلم یا سریال نمایش خانگی و موسسات دارای مجوز را در درگاه اختصاصی خود منتشر می‌کند و راهنمای علاقه‌مندان برای آگاهی از پروژه‌های آماده تولید و نیز درحال ساخت است.»

این مساله به فراخوان‌های جعلی بازیگری مربوط می‌شد که تعداد زیادی از علاقه‌مندان را با وعده‌های جعلی و فریبکارانه درخصوص حضور در پروژه‌ها، مورد سوءاستفاده قرار می‌داد. چنین اطلاعیه‌ای را روابط عمومی سازمان سینمایی منتشر کرد، اما مساله آن به حوزه معاونت نظارت و ارزشیابی این سازمان مربوط می‌شد؛ معاونتی که از آذرماه سال ۱۳۹۹ با اتمام ماموریت سیدمحمدمهدی طباطبایی‌نژاد در سازمان سینمایی و بازگشت او به صداوسیما، به مسعود رجبی فروتن واگذار شد.

رجبی فروتن مدت کوتاهی پس از انتشار این اطلاعیه، با روزنامه جوان گفت‌وگویی کرد و در آن توضیحاتی نسبت‌به آن داد. او در این گفت‌وگو ضمن اشاره به این نکته که در سال‌های گذشته هم اطلاعیه‌های مشابهی منتشر شده بود و اطلاعیه جدید از باب یادآوری بوده، اضافه کرد: «اکنون ما با افزایش تعداد تولیدات روبه‌رو هستیم و این تولیدات صرفا سینمایی نیست و شبکه نمایش خانگی و تلویزیون را دربر می‌گیرد. همین مساله امکان سوءاستفاده و کلاهبرداری شیادان را فراهم کرده است. اطلاعیه سازمان سینمایی هشداری به افکار عمومی بود تا درمقابل آگهی‌های دعوت به بازیگری با آگاهی مواجه شوند.»

فروتن در آن مصاحبه با بیان اینکه افزایش تولیدات سینمایی، نیاز به افزایش اقدامات نظارتی را درپی داشته است، این را هم گفت که: «بخشی از این مشکلات و شکایت‌ها به‌دلیل ضعف کارکردی صنوف غیرسینمایی است که اگر متشکل بودند، مطالبات افراد زیان‌دیده ازطریق نهادهای صنفی پیگیری می‌شد.»

آنچه در ادامه می‌خوانید، دومین گفت‌وگوی سعید رجبی فروتن درباره اطلاعیه اخیر روابط عمومی سازمان سینمایی است که در آن سعی شده به چیزهایی که با مطالعه گفت‌وگوی اول همچنان مبهم باقی می‌ماند، پرداخته شود. سعید رجبی فروتن که متولد ۱۳۳۹ در شهر اراک است، یکی از مدیران باسابقه سینمایی کشور به‌حساب می‌آید و در مناصب مختلفی از اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مرکزی و مدیریت حوزه هنری این استان تا مراکز دیگری مثل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و انجمن سینمای جوان فعالیت کرده و در رویدادهایی مثل جشنواره فجر به‌عنوان سیاستگذار حضور داشته است. او موسس و اولین مدیر شبکه نمایش خانگی ایران بود و بلافاصله پس از تبدیل شدن معاونت سینمایی ارشاد به سازمان سینمایی در زمان محمدجواد شمقدری، در سمت مدیر‌کل حوزه ریاست و روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان سینمایی قرار گرفت. گفت‌وگوی «فرهیختگان» با سعید رجبی فروتن را در ادامه می‌خوانید.

آقای رجبی فروتن! اطلاعیه‌ای که اخیرا توسط سازمان سینمایی منتشر شد و در سامانه این مجموعه قرار گرفت، به علاقه‌مندان بازیگری درمورد فراخوان‌های جعلی که با نیت کلاهبرداری منتشر شده‌اند هشدار می‌دهد. چه اتفاقی باعث شده سازمان سینمایی خود را ناچار به انتشار این اطلاعیه ببیند و آن را چندروز درصدر سامانه‌اش قرار بدهد؟

من از کارشناسان قدیمی سازمان سینمایی هستم و چنانکه درجریان هستم، چنین اطلاعیه‌هایی قبل از این هم داده می‌شد؛ منتها ممکن است ازطرف ادارات مربوطه بوده و ازسوی روابط عمومی نبوده است. آموزشگاه‌های آزاد سینمایی هم بارها و به‌کرات مکاتباتی در این زمینه داشتند و اطلاعیه‌هایی منتشر می‌کردند. شاید این اطلاعیه اخیر، به‌دلیل اینکه ازسوی روابط عمومی منتشر شد، برای شما تازگی داشت.

 بله، این مساله جدیدی نیست، اما یکی‌دو نکته هست که برای خود من هیچ‌وقت روشن نشد. اساسا متولی برخورد با این امر چه‌کسی است؟ سازمان سینمایی توان چندانی ندارد، نهایتا بتواند افرادی را که تماس می‌گیرند و می‌گویند که درقالب فراخوان‌های بازیگری ازشان کلاهبرداری شده، به حراست معرفی کند.

بله؛ مضاف‌بر اینکه خیلی از تولیدات ممکن است با مجوز ما نباشد و با مجوز دستگاه‌ها و سازمان‌های دیگر باشد. در این سال‌هایی که گذراندیم، دسترسی آسان به ابزار و ادوات فیلمسازی در قیاس با گذشته به‌گونه‌ای شده که در گوشه‌وکنار شهر افراد زیادی درحال تصویربرداری می‌بینیم؛ هم کارهای دارای مجوز و هم کارهای بدون مجوز و هم با نظارت ارشاد و هم بدون نظارت ارشاد. به‌قدری این فعالیت‌ها گسترش یافته که جز اطلاع‌رسانی و جز اینکه افکار عمومی را نسبت‌به این امر حساس کنیم تا چنین فعالیت‌هایی باعث سوءاستفاده نشود، کاری نمی‌شود کرد؛ به هرحال کار دشوارتر از گذشته شده است.

 متولی برخورد با این امر چه نهادی یا چه‌کسی است؟ پلیس فتا؟ قوه‌قضائیه یا همین سازمان سینمایی؟

در گذشته آگهی فراخوان بازیگری در روزنامه‌ها منتشر می‌شد، اما حالا در فضای مجازی این اتفاق می‌افتد. بخشی از این کار را با اداره کل تبلیغات و اطلاع‌رسانی معاونت مطبوعات داریم پیش می‌بریم، چون آن اداره عضو همان کمیته مربوطه در کمیسیون مصادیق مجرمانه است. اگر این اتفاق در فضای مجازی رخ دهد، سازوکارهای اجرایی خود را دارد و اگر در عرصه مطبوعات باشد به همین ترتیب اطلاعات لازم را دراختیار اداره کل مطبوعات داخلی وزارت ارشاد قرار می‌دهیم. اینها به تناسب سهم و نقشی که دستگاه‌ها دارند برای پلتفرم‌ها و سکوهای منتشر‌کننده آگهی، مخاطب خود را پیدا می‌کنند. در واقعیت هم اگر اتفاقی رخ دهد و سوءاستفاده و کلاهبرداری صورت بگیرد و گزارش‌هایی به ما برسد، افراد به مراجع قضایی یا شورای داوری خانه سینما مراجعه می‌کنند و اگر نهادهای صنفی در این زمینه مراجعی داشته باشند، به آن مراجع دلالت می‌کنیم و اگرنه، معمولا به طرف دستگاه قضایی دلالت می‌شوند.

  در بخش پیشگیری اقدامی صورت نمی‌گیرد؟

پیشگیری در حوزه اطلاع‌رسانی است. تجربه اداری من هم همین را حکم می‌کرد. یک اتفاق خوبی که در چندسال گذشته افتاد، بحث انتشار مرتب و منظم پروانه‌های ساخت صادره بود که به‌نظرم این کمک می‌کند برای کسانی که اهل جست‌وجو و اهل دقت‌نظر باشند. افراد می‌توانند با مراجعه به سامانه سازمان سینمایی، در یک نظر اسم پروژه موردنظر را رصد کنند و ببینند که در آن فهرست قرار دارد یا خیر. همچنین ازطریق شماره تلفن‌هایی که قرار داده شده، درطول ساعات اداری می‌توان اطمینان حاصل کرد که این پروژه مجوز دارد یا خیر. انتشار مجوزهای صادره و حتی مجوزهایی که در انتظار دریافت واکنش ما هستند، به روشن شدن چنین مواردی کمک می‌کند. ما می‌توانیم به کسانی که حالا بابت سوءاستفاده‌ها متضرر و شاکی هستند بگوییم این دسترسی‌ها برای شما مهیا بود که جویا شوید این کار مجوز دارد یا خیر.

 دو مساله باتوجه به توضیحات شما برای من پیش می‌آید؛ اول اینکه ممکن است برای فیلمی که واقعا درحال ساخت است فراخوان جعلی بدهند؛ مثل گشت ارشاد3 که به‌واقع ساخته می‌شد و عواملش مجبور شدند فراخوان جعلی آن را تکذیب کنند. یک نکته دیگر کارهای تلویزیون است. فکر نمی‌کنم تلویزیون سامانه‌ای داشته باشد که کارها را منتشر کند و بتوان رصد کرد. برای اینها چه تدابیری اندیشیده شده است؟

برای تلویزیون که من پاسخگو نیستم. باید با دوستان صداوسیما درمیان گذاشت. اما درمورد مساله دیگری که بیان کردید، ما به‌موجب مقررات تکلیفی که در آیین‌نامه‌ها و ضوابط ارائه داده‌ایم، تهیه‌کننده را مسئول و پاسخگوی تمام پیامدهای حقوقی، اجرایی، مالی و اموری از این دست می‌دانیم که اگر خدایی ناکرده اتفاقی رخ بدهد، ابتدا باید او پاسخگو باشد. این اتفاق هم ممکن است برای کارهای دارای پروانه ساخت رخ دهد و هم کارهایی که مجوز نداشته باشند. دستگاه‌های قانونی و مراجع ذی‌ربط حتما با کسانی که ادعای تهیه‌کنندگی آثار را داشته باشند، در چنین مواردی برخورد می‌کنند؛ اعم‌از اینکه فیک و جعلی باشند یا کار مجوز داشته باشد، اما پایبندی لازم را به الزامات حقوقی نداشته باشند.

 یک مورد معروف از کلاهبرداری‌هایی که درقالب فراخوان بازیگری انجام می‌شد، اخذ مستقیم پول‌های جزئی و اندک، مثلا ۱۰ هزار تومان، از متقاضیان بود؛ اما به‌نظر می‌رسد شیوه‌ها مقداری تغییر کرده‌اند. خود من قبل از گفت‌وگو با شما جست‌وجو کردم و دیدم خیلی از کانال‌های تلگرامی که فراخوان بازیگری می‌دهند، هیچ نوع درخواست پولی از متقاضیان نمی‌کنند. غیر از گرفتن پول مستقیم از متقاضیان، شیوه دیگری هم برای کلاهبرداری از این طریق وجود دارد؟

ممکن است با چراغ روشن حرکت نکنند. اگر افرادی را در ادامه جذب کنند، ممکن است به اشکال دیگری آنها را سرکیسه کرده یا از آنها مبالغی را دریافت کنند. به‌نظرم این نکته‌ای که بیان کردید جالب است. با مطالعه شکایت‌هایی که به دست ما و مراجع نظارتی می‌رسد، می‌شود تنوع این تخلفات صورت‌گرفته را احصا کرد و قدری در گام‌های بعدی مردم را بیشتر با این دوز و کلک‌هایی که رایج است، آشنا کرد.

 اگر این شکایت‌ها را بتوانید دراختیار ما بگذارید خوب است...

این دراختیار من نیست، بلکه در دفتر حراست سازمان و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. این امر نیازمند تماس با آنها است. من به سهم خودم به آنها یادآور می‌شوم که شناساندن روش‌های تازه‌ای که افراد برای کلاهبرداری پیدا کرده‌اند، کمک می‌کند از اقداماتی پیشگیری شود که ممکن است بعدا هزینه‌های سنگین قضایی یا اجتماعی را درپی داشته باشد.

 سوای بحث جایگاه مدیریتی شما، به‌عنوان کسی که با سینما مانوس بودید، چه نظری در این‌باره دارید که این وضعیت به‌نظر می‌رسد در کشور ما بسیار متورم است. افراد مشتاقانه به این سمت می‌آیند و سیستمی به‌وجود نمی‌آید که طرف تکلیف خود را داخل آن بداند و از همان مسیر سعی کند برای رسیدن به هدفی مثل بازیگری اقدام کند.

بله یکی‌دو کار سینمایی هم با این موضوع در دهه 70 ساخته شد که نشان داد سینما چقدر برای مردم جنبه شیداگونه به‌خود می‌گیرد. تجربه اداری من حکم می‌کند به شما بگویم معمولا استانداردترین و مطمئن‌ترین شیوه‌ای که افراد حرفه‌ای برای جذب بازیگر خود سراغ دارند و از آن استفاده می‌کنند، مراجعه به بانک اطلاعات آموزشگاه آزاد بازیگری است. این آموزشگاه‌های آزاد بازیگری یا رویکرد نمایشی دارند یا در قلمرو سینما کار می‌کنند. به‌طور شاخص می‌توانم از مرکز آقای تارخ یاد کنم که محل رجوع بسیاری از تهیه‌کنندگان و کارگردانان در دو دهه گذشته بوده و بسیاری از چهره‌های گمنام و جوان ازطریق بانک اطلاعات ایشان شناسایی شدند و با درخشش در پروژه‌های سینمایی یا تلویزیونی توانستند خود را به تهیه‌کنندگان سینمای ایران برای پروژه‌های بعدی معرفی کنند. به‌نظر می‌رسد غنی کردن این بانک‌های اطلاعاتی با سازوکارهایی که دوستان دارند و سلیقه‌ای که به خرج دادند و بالا بردن میزان اطلاعات و دیتاهایی که وجود دارد، کماکان همین جایگاه می‌تواند یکی از سالم‌ترین، مطمئن‌ترین و امن‌ترین شیوه‌ها برای دسترسی فیلمسازان به علاقه‌مندان بازیگری باشد که صرف علاقه نه، بلکه استعداد اولیه و ظرفیت‌های آنها ازطریق مربیان یا سرپرستان آموزشگاه‌های آزاد بازیگری احراز شده و مورد شناسایی قرار گرفته است. این شیوه کار را برای تهیه‌کنندگان و کارگردانان آسان‌تر می‌کند و آنها می‌توانند اگر سناریویی را دراختیار این افراد، یعنی مربیان و متولیان آموزشگاه‌ها قرار دهند، زودتر به نتیجه برسند و انطباق فرد با نقش پیش‌بینی شده می‌تواند قدری فنی‌تر و تکنیکال‌تر محقق شود.