دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دوره دکتری چه پیشنهادهایی به داوطلبان دارند؟
نیلوفر هوشمند، روزنامه‌نگار: کارنامه نتایج اولیه آزمون ورودی مقطع دکتری «Ph.D» نیمه‌متمرکز سال ۱۴۰۰ از طریق سایت سازمان سنجش آموزش کشور منتشر شده و حالا آن دسته از داوطلبان ورود به مقطع دکتری در آستانه انتخاب مهمی در آینده خود هستند؛ انتخاب‌هایی که اگر ظرافت‌های مخصوص به آن در نظر گرفته نشود بدون‌شک داوطلبان دکتری را از دستیابی به نتیجه مدنظرشان دور خواهد کرد.
متقاضیان ورود به مقطع دکتری تا پنجشنبه دوم اردیبهشت ماه ۱۴۰۰ برای ثبت کدرشته‌محل‌های انتخابی خود فرصت دارند و می‌توانند حداکثر ۵۰ کدرشته‌محل رشته امتحانی خودشان را در سایت سازمان سنجش ثبت کنند. البته پیش از هر انتخابی نباید فراموش کرد که ماجرای پذیرش دکتری امسال تغییرات هم داشته است. براساس آخرین اظهارنظرها از سوی علی خاکی‌صدیق، معاون آموزشی وزارت علوم؛ اعتراضی که دانشگاهها به این موضوع دارند به نحوه پذیرش دانشجوی دکتری است نه به ظرفیت دانشجویانی که اختصاص داده می‌شود.
خاکی‌صدیق در این‌باره می‌گوید: «چون دوره دکتری یک رابطه علمی بین استاد و دانشجو است و این رابطه علمی باید شکل گیرد، استاد باید علاقه‌مند به کار با یک دانشجو براساس ضوابط علمی باشد. دانشجو نیز استاد را باید براساس علاقه پژوهشی انتخاب کند چون این معادله در نحوه پذیرش دانشگاهها به هم می‌ریزد دانشگاهها به این موضوع معترض هستند.»
براساس محتویات دفترچه راهنمای انتخاب‌رشته آزمون دوره دکتری اختیارات بیشتر از طریق تعیین نمره حدنصاب به دانشگاهها داده شده است. موضوعی که پیش‌تر در جلسه صدوسی‌وهفت شورای ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور در اوایل آبان ماه سال گذشته تصویب شد و براساس آن، دانشگاهها و موسسات آموزش عالی می‌توانند برای نمره مرحله دوم آزمون که شامل مجموع نمرات سوابق آموزشی، پژوهشی، فناوری و مصاحبه و همچنین طرح‌واره (در رشته محل‌های پژوهش‌محور) است، حدنصاب نمره برای هر کدرشته‌محل تعیین کنند و سازمان سنجش آموزش کشور مکلف است در پذیرش نهایی حدنصاب مذکور را اعمال کند. بر این اساس دانشگاهها مجاز به برگزاری آزمون کتبی و شفاهی از متقاضیان معرفی شده برای مرحله دوم بوده و نمره آن در مقدار نمره مصاحبه علمی و سنجش عملی لحاظ می‌شود.
این روزها با مشخص شدن نتیجه آزمون دکتری، داوطلبان در تب و تاب انتخاب‌رشته و بعد هم مصاحبه قرار دارند. شرایط حساسی که حتما نیازمند گرفتن مشورت و راهنمایی از افرادی است که زمانی این مسیرها را پیمودند و درحال حاضر مشغول به تحصیل یا فارغ‌التحصیل مقطع دکتری هستند. از این‌رو در گفت‌وگو با چند تن از این افراد مهم‌ترین نکات و پیشنهادهای آنها به داوطلبان ورود به این مقطع را بررسی کردیم که در ادامه می‌خوانید.
1 _ هدف مشخص آکادمیک و پژوهشی در نظر بگیرید
احسان طاهری، فارغ‌التحصیل دکتری تخصصی روابط بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان و مدرس دانشگاه درباره ورود به مقطع دکتری و نکاتی که باید رعایت شود، گفت: «برای ادامه تحصیل در مقطع دکتری باید یک هدف آکادمیک و پژوهشی را در نظر گرفت و دانشجو برای یافتن پاسخ یک سوال وارد دوره تحصیلات تکمیلی شود تا بتواند از مدرکی بودن خارج شود و به یک دانشجوی واقعی تبدیل شود.»
او ادامه داد: «عموما دانشجویانی که در پی پاسخ به سوال علمی خود وارد فضای دانشگاه در مقطع دکتری می‌شوند به‌عنوان دانشجویان نخبه، پژوهشگر برتر یا دانشمند جوان و فرهیخته تبدیل خواهند شد. اغلب اساتید بر این عقیده هستند که دانشجویان دوران دکتری حتما باید به دنبال یک سوال ذهنی وارد این دوره شده و در پی پیگیری تخصصی این سوال خود در این مقطع تحصیلی، کسب دانش کنند.»
طاهری در تشریح لزوم برخورداری از هدف روشن در آغاز تحصیل دوره دکتری اضافه کرد: «ورود به مقطع دکتری با داشتن سوال ذهنی و هدف از پیش تعیین شده، موجب می‌شود فرد با یک روش نظام‌مند و صحیح به مطالعه و پژوهش بپردازد و به‌جای اینکه در تمام موضوعات به‌صورت رندوم و اتفاقی سرک بکشد در یک موضوع واحد متخصص شود و به پاسخ سوالات ذهنی خود برسد. اهمیت این موضوع به‌قدری زیاد است که بعد از فارغ‌التحصیلی هم فرآیند اشتغال را برای آنها تسهیل می‌کند. به این واسطه که نسبت به هم‌ردیفان خود در دوره دکتری هدفمندتر پیش رفته است.»
2 _تخصص‌گرایی را از ابتدا پیشه خود کنید
فارغ‌التحصیل دکتری تخصصی روابط بین‌الملل دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان تصریح کرد: «متقاضیان دکتری باید به این نکته توجه داشته باشند که صرف مدرک تحصیلی نمی‌تواند آورده معیشتی برای آنها داشته باشد، بلکه داشتن زمینه تخصصی علمی که در پی سوال ذهنی و گم‌شده علمی برای آنها ایجاد شده است می‌تواند بسترساز ایجاد شغل و کسب معاش هم باشد. این روالی است که در مسیر علم نیاز داریم و اگر هر دانشجویی در مقطع دکتری یک تخصص را پیش بگیرد، قطعا کشور در روند علمی خود موفق‌تر خواهد بود.»
3 _از مسائل روز تا مسائل بنیادین، تسلط کافی داشته باشید
طاهری با اشاره به بخش دوم آزمون ورود به مقطع دکتری گفت: «در مصاحبه دکتری دانشجو قبل از هرچیزی باید بر موضوع رشته خود اشراف داشته باشد، محورهای اساسی رشته را بداند و بعد از آن لااقل دانشجویان علوم انسانی باید روی نظریه‌ها اشراف خوبی داشته باشند و نظرات متفکران و صاحب‌نظران رشته خود را مطالعه کرده باشند تا به آنها مسلط باشند؛ چراکه یکی از مسائل موثر بر مصاحبه اشراف بر نظریات آن رشته است.»
او در ادامه افزود: «همچنین متقاضی دکتری در مصاحبه باید بتواند به مسائل روز مرتبط با رشته خود پاسخ دهد و در‌واقع نگاهی نظری به رخدادهای جدید داشته باشد. علاوه‌بر اینها اشراف بر زبان انگلیسی به‌عنوان زبان علم در مصاحبه‌ها مطرح و مهم است. همچنین اشراف بر اشخاص برجسته و متفکران برجسته‌ای که در هر رشته وجود دارد مهم است.»
4 _یک نسخه از رزومه علمی خود را همراه ببرید
این فارغ‌التحصیل دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان در توضیح نکات مهم مصاحبه دکتری اظهار کرد: «یک بخش مهمی که در مصاحبه وجود دارد، رزومه علمی و پژوهشی مصاحبه‌‌شونده است. دانشجویان متقاضی باید توجه داشته باشند که رزومه خود اعم از فعالیت‌ها، مقالات، پرینت ریزنمرات، پرینت دوره‌های تحصیلی و معدل‌ها را به‌صورت یک مجلد درآورده و برای ارائه در جلسه مصاحبه با خود ببرند تا مصاحبه‌کننده بتواند با ورق زدن آن در کمترین زمان ممکن به اطلاعات کافی درباره دانشجو دست یابد. تسلط دانشجو به آرامش و استرس، داشتن ظاهر آراسته و شیوه برخورد مناسب و محترمانه با مصاحبه‌کنندگان در هنگام مصاحبه بسیار مهم است. دانشجوی متقاضی نباید فراموش کند که مصاحبه‌کنندگان بهترین اساتید هر رشته هستند، به همین دلیل دانستن اینکه در مقابل چه افرادی مصاحبه می‌کنند و داشتن رفتار و برخورد مناسب مهم است.»
5 _جسم و ذهن خود را به مطالعه عادت بدهید
طاهری در ادامه به داوطلبان ورود به مقطع دکتری با تاکید بر اهمیت مطالعه گفت: «دانشجویان با ورود به مقطع دکتری باید جسم و ذهن خود را به مطالعه عادت دهند و مطالعه بخشی از زندگی روزانه آنها شود و حتی بعد از دکتری هم به‌عنوان یک فرد تحصیلکرده در مقطع عالی آموزشی مورد رجوع قرار خواهند گرفت. به همین دلیل باید مطالعه روزانه حتی بعد از اتمام دوران تحصیل جزء عادات روزانه آنها شود.»
6 _برای پژوهش‌های دوران تحصیل‌تان برنامه داشته باشید
او اضافه کرد: «یکی دیگر از فعالیت‌هایی که در دوران دکتری باید مورد توجه قرارداد پژوهش است. توصیه من این است که دانشجویان فعالیت‌های کلاسی خود را به‌گونه‌ای انجام دهند که بعدا بشود به‌عنوان یک مقاله جمع‌آوری، تنطیم و ارائه کرد. کار تحقیقی را در دوران دکتری باید بسیار جدی گرفت. ارتباط با اساتید از دیگر فعالیت‌های مهم دوران دکتری محسوب می‌شود؛ چراکه دانشجویان در پی اساتید مرتبط با حوزه تخصصی خود هم در ارائه مقالات و پژوهش‌ها قوی‌تر خواهند بود و هم این اساتید پل ارتباطی آنها با مشاغل مرتبط با رشته بعد از فعالیت در دانشگاه می‌شوند. ارتباط علمی بین اساتید و دانشجویان حائزاهمیت است.»
7 _ارتباط‌گیری با اساتید پیش از انجام مصاحبه را فراموش نکنید
ابوطالب مرادی، دارنده رتبه یک مقطع دکتری و دانشجوی رشته مهندسی پلاسمای این مقطع در توصیه‌ای به داوطلبان این مقطع گفت: «مهم‌ترین مساله‌ای که در انتخاب رشته دکتری وجود دارد علاقه دانشجویان است. از آنجایی که اساتید در انتخاب دانشجویان هردانشگاه مقطع دکتری موثر هستند، دانشجویان باید پیش از مصاحبه با اساتیدی که در دانشگاه موردنظر وی مشغول هستند ارتباط بگیرند و آشنا شوند و بعد هم با همان اساتید در دانشگاه می‌توانند فعالیت خود را ادامه دهند.»
8 _قبل از مصاحبه، به دانشجویان ترم‌های بالاتر رجوع کنید
او به داوطلبان دکتری توصیه کرد با رجوع به دانشجویان ترم‌های بالاتر رشته خودشان درباره سوالات مصاحبه پرسش کنند و با کلیت مصاحبه آشنا شوند تا وقتی که وارد جلسه مصاحبه می‌شوند، یک رویکرد کلی نسبت به آن داشته باشند.
9 _در طول دکتری، از آزمون زبان غافل نشوید
مرادی افزود: «آزمون زبان از مسائل مهم دوران دکتری به‌حساب می‌آید. دانشجویان دکتری باید به این موضوع واقف باشند که آزمون زبان و نمره آن یکی از عوامل مهم پذیرش مدرک دکتری و در واقع کلید فارغ‌التحصیلی آنهاست. برخی از دانشگاهها خصوصا با شیوع کرونا این موضوع را پشت گوش می‌اندازند و ممکن است دانشجویان به آن واقف نباشند، درصورتی‌که آنچه کلید گرفتن مدرک دکتری برای دانشجویان محسوب می‌شود، همین آزمون زبان و نمره آن است. دانشجویان باید از ابتدای کار پیگیر آزمون زبان و نمره آن باشند تا به ترم‌های آخر موکول نشود؛ چراکه نداشتن نمره خوب یا آزمون ندادن آنها می‌تواند یک مقطع را به‌طور کامل برای آنها ملغی کند. هر دانشگاهی یک سقفی برای نمره این آزمون گذاشته که با دانشگاه دیگر متفاوت است.»
10_حساب و کتاب دخل و خرج‌تان را داشته باشید
این دانشجوی مقطع دکتری تصریح کرد: «داوطلبان مقطع دکتری باید بدانند که در دوره دکتری علی‌رغم تعهد اشتغال تمام‌وقت به تحصیل که از آنها گرفته می‌شود و با وجود قانون پرداخت مبلغی به‌صورت ماهانه به‌عنوان پژوهانه برای دانشجویان این مقطع، هنوز اتفاقی نیفتاده است و دریافتی‌ای به دانشجویان صورت نگرفته و عملا دانشجو درآمدی از خود ندارد. گرچه امسال زمزمه‌هایی مبنی‌بر تخصیص بودجه ماهانه ۵۰میلیارد تومانی به مقطع دکتری به‌گوش می‌رسید، اما هنوز هم دریافتی‌ای برای دانشجویان وجود نداشته و به‌نظر می‌رسد این بودجه برای مرحله پژوهشی این مقطع در نظر گرفته شده است. دانشجویان دکتری تحت‌نظر وزارت علوم به‌دلیل نداشتن پشتیبانی مالی، در راه تز دکتری و پژوهش‌ها باید از جیب خود هزینه‌ها را پرداخت کنند. از این‌رو اگر دانشجویان دنبال پژوهش‌ها و یا تز کم‌هزینه هستند باید یا به دنبال کارهایی بروند که ترند هستند و با اقبال بالایی روبه‌رو می‌شوند یا در موضوعاتی که از سوی موسسات و مراکز مختلف پشتیبانی مالی خوبی می‌شوند، فعال باشند.»
11 _فیلد تخصصی خود را از ابتدا مشخص کنید
مریم درخشانی، دانشجوی دکتری رشته شیمی معدنی دانشگاه شهید بهشتی نیز به داوطلبان ورود به این مقطع پیشنهادهایی ارائه کرد و گفت: «متقاضیان دکتری باید قبل از هرچیزی فیلد تخصصی خود را انتخاب کنند و به سبب انتخاب این فیلد با اساتید مختص به آن آشنا شوند و بشناسند. این متقاضیان باتوجه به تراز و رتبه دانشگاه موردنظر خود را انتخاب می‌کنند و با اساتید مربوطه خود در آن دانشگاه آشنا می‌شوند و سپس وارد مرحله مصاحبه می‌شوند.»
12 _روی پایان‌نامه ارشد مسلط باشید!
درخشانی با اشاره به اهمیت پایان‌نامه مقطع ارشد داوطلبان تصریح کرد: «در مرحله مصاحبه متقاضیان باید دقت داشته باشند که روی پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد خود تسلط داشته باشند که اگر از آنها سوالی پرسیده شد بتوانند پاسخ بدهند. هر دانشگاهی سبک متفاوتی در مصاحبه دارد و نوع پرسشگری از دانشگاهی به دانشگاه دیگر متفاوت است.»
13 _سراغ موضوعات کاربردی بروید
دوره دکتری در ایران متاسفانه مانند دیگر کشورها آن‌طور که باید و شاید کیفی و کاربردی نیست مگر اینکه دانشجویان موضوعات کاربردی را انتخاب کنند که طی آن بتوانند از طریق ارتباط با بنیادهای علمی مثل بنیاد نخبگان و امثالهم پژوهش خود را در ارتباط با صنعت دربیاورند. البته دانشجویان از علایق خود غافل نشوند؛ چراکه دوره دکتری طولانی است و بدون علاقه ادامه دادن آن دشوار می‌شود.
14_مراقب اولویت‌بندی‌ها باشید؛ رویاپردازی نکنید
بهشته مقدس‌پور، دکتری مهندسی صنایع دانشگاه تهران در بیان نکات مهم و قابل‌توجه داوطلبان دکتری اظهار کرد: «در مورد انتخاب‌رشته دکتری چند نکته بسیار حائزاهمیت است. اینکه بدانیم انتخاب رشته در دوره دکتری با مقطع ارشد و کارشناسی از چند جهت متفاوت است. یکی از آنها این است که در انتخاب‌رشته کارشناسی و ارشد از بهترین دانشگاهها شروع می‌کنیم به انتخاب کردن تا برسیم به پایین‌ترین، اما در مقطع دکتری باید واقع‌بینانه انتخاب‌رشته کرد و آن دانشگاهی که احتمال قبولی بیشتری با توجه به رتبه داریم را در اولویت‌های اول بگذاریم و از انتخاب‌های رویاپردازانه دوری کنیم.»
مقدس‌پور در ادامه گفت: «نکته دیگری که در مساله انتخاب‌رشته اهمیت دارد، این است که باید سلیقه خودمان را در دانشگاهی که قبولی ما محتمل‌تر هست بگنجانیم و اگر شانس قبولی در دو دانشگاه را داریم، انتخاب بالاتر آن چیزی باشد که به سلیقه و علاقه‌‌مان نزدیک‌تر است.»
15 _انتخاب‌های شما برای دانشگاهها هم مهم است!
فارغ‌التحصیل دکتری مهندسی صنایع دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: «از دیگر نکات مهم در انتخاب‌رشته این است که دانشگاهها به ترتیب انتخاب‌رشته شما دقت می‌کنند و برخی از دانشگاهها اگر ببینند در اولویت دوم و... قرارگرفته و شما شانس قبولی هم در این دانشگاه و هم در دانشگاه اولویت اول را دارید، برای اینکه ظرفیت خودشان خالی نماند و به اصطلاح نسوزد، درمصاحبه امتیاز پایینی می‌دهند و او را اعلام قبولی نهایی نمی‌کنند و به این ترتیب دانشجویی که در دانشگاه اولویت دوم می‌توانست قبول شود از این دوره حذف شده و اولویت اول برایش باقی می‌ماند.»
16 _اگر می‌توانید در جلسه مصاحبه، انگلیسی صحبت کنید
مقدس‌پور اضافه کرد: «برای مصاحبه متقاضیان باید در نظر داشته باشند که یک‌سری مقالات علمی در سطح بالا آماده داشته باشند و به این موضوع توجه کنند که دانشگاه مصاحبه‌کننده باید اشتیاق لازم را در متقاضی نسبت به آن دانشگاه ببیند. حتما پیش از مصاحبه باید با یک یا چند تن از اساتید آن دانشگاه وارد صحبت شد تا زمینه تحقیقاتی او را بشناسند. باید تسلط کافی روی زبان انگلیسی داشته باشند تا بتوانند در مصاحبه در حد چنددقیقه خودشان و سابقه علمی‌شان را برای مصاحبه‌‌کننده‌ها به زبان انگلیسی توضیح دهند. همچنین از زمینه‌های پژوهشی آینده شما سوال خواهند کرد و اگر استادی در جلسه شما را همخوان با زمینه پژوهشی خود ببیند انتخاب خواهد کرد تا در پژوهش‌ها با هم همکاری کنید.»
17 _نسبت به اشتغال خودتان تصمیم‌گیری کنید
او در پایان خاطرنشان کرد: «متاسفانه دانشگاه‌های ما در مقطع دکتری اگر متوجه شوند متقاضی دارای سابقه کار است یا درحال حاضر مشغول کار از پذیرش وی ممانعت می‌کنند؛ چراکه دانشجویان را بیکار می‌خواهند تا تمام‌وقت در‌اختیار نظام آموزشی باشند.»
مطالب پیشنهادی
