آفتاب پروژه‌های تحقیقاتی در انگلیس غروب می‌کند؟

ندا اظهری، مترجم: ابتدای سال میلادی بود که جو بایدن، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا در نامه‌ای خطاب به «اریک لندر»، مشاور علوم خود خواستار احیای دوباره استراتژی علوم و فناوری آمریکا شد. هدف اصلی او از این درخواست، توجه به این مساله بود که علم و فناوری چگونه می‌تواند در میان ویرانی‌های ناشی‌از همه‌گیری ویروس کرونا بهبود وضعیت اقتصادی و بهره‌مندی از سلامتی و تقویت امنیت را به‌همراه داشته باشد و دولت‌ها به چه ساختارهایی برای مهار این قدرت نیاز دارند. آمریکا باتوجه به مهاجرپذیر بودن و اینکه مقصد نخست دانشجویان بین‌المللی است، در دوران کرونا بسیار ازنظر اقتصادی و درآمدی آسیب دیده است، به‌طوری‌که هنوز هم بعد از گذشت بیش از یک سال از شروع کرونا، آمریکا با این مشکلات دست‌وپنجه نرم می‌کند. در این میان، انگلیس باتوجه به نقشه راهی که برای R&D یک دهه آتی خود ترسیم کرده، ملزم به برقراری برخی روابط بین‌المللی است تا بتواند به این هدف دست یابد، اما خروج این کشور از برگزیت بسیاری از این معادلات را برهم زده است. باوجود برنامه‌هایی که برای آن درنظر گرفته، بخشی از بودجه‌های تحقیقاتی دانشگاهی و خارجی در این کشور در حال کاهش است که با برنامه‌های آینده منافات دارند و کارشناسان در این‌باره ابراز نگرانی کرده‌اند که این کاهش بودجه‌ها عملکرد انگلیس را در روابط بین‌المللی هم دچار مشکل خواهد کرد.

  اروپایی‌ها همچنان پای‌کارند

انگلیس هم مانند آمریکا آمار بسیار بالایی از کشته‌های ناشی‌از ویروس کرونا را به خود اختصاص داده است. اما به‌نظر می‌رسد این کشور بار دیگر پس از سال‌ها به‌ جهت‌گیری‌های جغرافیایی روی آورده است و این می‌تواند ابعاد مختلف این کشور را زیر سوال ببرد. بخش علوم در انگلیس به‌دلیل ساختارهای حمایتی قدرتمندی که پشت آن وجود دارد، همواره از همکاری‌ها و مشارکت‌های جغرافیایی در این بخش بهره برده است. نخست‌وزیر این کشور خواستار آن است که ما باید از زمان پس از خروج از برگزیت به‌عنوان فرصتی طلایی برای جهانی شدن استفاده کنیم. قرار گرفتن حوزه علم و فناوری در مرکز روابط خارجی انگلیس هدف اصلی یکپارچگی امنیتی، دفاعی، توسعه و سیاست خارجی این کشور به‌شمار می‌رود. البته این موضوع در حالی مطرح می‌شود که اروپا هنوز نقطه شروع محسوب می‌شود. از 10 شریک همکاری انگلیس، 6 کشور شامل آلمان، فرانسه، ایتالیا، هلند، سوئیس و اسپانیا اروپایی هستند. این برنامه‌های افق اتحادیه اروپا با پشتیبانی از همکاری‌های بلندپروازانه بین‌المللی و میان‌رشته‌ای، به دانش انگلیس، چشم‌اندازی جهانی می‌بخشد. این شرکای بین‌المللی درواقع، مکانیسم برتر جهانی برای داشتن وضعیت مطلوب تحقیقاتی هستند که تازه‌ترین ماحصل تلاش آنها تولید واکسن «آسترازنکا» آکسفورد است. انگلیس بیش از هر کشور دیگری غیر از آلمان میزبان هم‌اندیشان برجسته شورای تحقیقات اروپا است. با این اوصاف، انگلیس برای تحقق آرزوی تبدیل شدن به ابرقدرت علم و فناوری در دنیا تا سال 2030، باید زمینه را برای جذب برترین مغزها و استعدادهای دنیا فراهم کند. دستیابی به این هدف، مستلزم اختصاص بورس تحصیلی در تمام رشته‌ها و مراحل شغلی است. برخلاف طرح افق اروپا، بودجه اکتشاف و پژوهش باید در دستان انگلیس باشد تا بتواند نیازهای خود را برآورده کند و یک سرمایه‌گذاری بلندمدت برای ایده‌هایی با ریسک و بازده بالا داشته باشد.

  تلاش برای بهبود تحقیق و توسعه

اما مساله‌ای که وجود دارد، این است که جهانی شدن در اینجا متوقف نمی‌شود. حرکت برای رسیدن به معاملات تجاری جدید مستلزم درک عمیق‌تر از قابلیت‌های بازارهای جهانی است و باتوجه به انقلاب چهارم صنعتی که در آن، داده‌ها و حوزه دیجیتال تعاریف جدید خود را در چگونگی نوآوری پیدا می‌کنند، این درک به‌طور قابل‌توجهی به علم تبدیل خواهد شد. تحقیقات و پژوهش‌های پیشرفته و نوین همچنین سرمایه‌های داخلی را نیز به خود جلب می‌کنند و انگلیس تا حد زیادی می‌تواند از این امکان استفاده کند. حجم هزینه‌های تحقیق و توسعه (R&D) در انگلیس توسط شرکت‌های تحت مالکیت خارجی بیش از یک دهه است که به‌سرعت افزایش یافته که بیشتر این هزینه توسط کشورهای خارج از اتحادیه اروپا تأمین می‌شود. افزایش بودجه برای همکاری‌های مشترک بین‌المللی می‌تواند به مشارکت‌های دوجانبه بیشتر، با کشورهای توسعه‌یافته ازنظر اقتصادی و بازارهای بزرگ نوظهور کمک کند. درنهایت، اساس تحقیق و پژوهش انگلیس برای تأثیرگذار بودن باید ظرفیت کار روی چالش‌های جهانی را در مرزهای ملی ایجاد کند. مقیاس و پیچیدگی بحران کووید-19 به ما آموخته است که همکاری‌های چندجانبه شرط لازم برای اجرای هرگونه استراتژی خروج است که شباهت زیادی به مشکلات قرن 21 شامل تغییرات آب‌وهوایی و پایداری انرژی، قحطی و امنیت غذایی تا قاچاق انسان و برده‌داری مدرن دارد.

  گام دولت برای 22 میلیارد پوند شدن بودجه علمی

به گزارش تایم، طی پنج سال گذشته، صندوق تحقیقاتی چالش‌های جهانی (GCRF) که در انگلیس پیشگام است، با پرسش‌های مختلفی روبه‌رو شده که تمام آنها سعی می‌کنند به‌نوعی اقتصاد را با موضوعات اجتماعی و محیط زیستی ارتباط دهند تا همکاری‌های جدید و عادلانه‌تری را میان محققان شمالی و جنوبی برقرار کنند. این صندوق با پیش‌بینی حرکت به‌سمت تحقیقات مأموریت‌محور، بدون شک قوی‌ترین مکانیسم علمی است که می‌تواند کشورهایی با درآمد کم و متوسط را به‌منظور کنترل اهداف پس از همه‌گیری کرونا برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار سازمان ملل برگرداند. باتوجه به اینکه انواع انتقال ویروس از افراد واکسینه‌نشده منتقل می‌شود، این نوع بودجه‌های تحقیقاتی در تسریع پیشرفت در زمینه تحقیقات بین‌المللی بهداشت و واکسیناسیون جهانی نقش مهمی ایفا می‌کنند. حوزه‌های علمی انگلیس مدت‌ها است چشم‌اندازی جهانی را پیش‌رو دارند. نقشه راه تحقیق و توسعه دولت این کشور باتوجه به اینکه درنظر دارد قرار است بودجه‌های علمی را تا سال 2025- 2024 به حدود 22 میلیارد پوند برساند، فرصتی که یک‌بار برای برقراری دوباره همکاری‌های جغرافیایی ممکن است اتفاق بیفتد و انگلیس باید با هوشیاری بالا از این فرصت نهایت استفاده را ببرد. اما پس از آن چه رخ خواهد داد؟ نقشه راهی که دولت این کشور ترسیم کرده، مانند تابلوهای راهنما در مسیری که نشان می‌دهند قدم برنمی‌دارند، بلکه باید اقدامات لازم را برای پیشبرد آن در مسیر صحیح در دستورکار قرار داد. اگر هزینه طرح افق اروپا را از بودجه علمی موجود محاسبه کنید، خطر واقعی، چرخش غلط و زودهنگام انگلیس است. پیش از عید پاک اعلام شده بود که 250 میلیون پوند اضافی برای کمک به رفع کمبودها اختصاص می‌یابد که مورد استقبال قرار گرفت، اما هنوز هم شکاف بزرگی میان جاه‌طلبی و واقعیت وجود دارد. اگر دولت انگلیس در مسیر خود باقی بماند و بودجه‌های علمی را برای استعدادها، بازارها و چالش‌های جهانی مورد هدف قرار دهد، حوزه بهداشت می‌تواند در سریع‌ترین زمان ممکن خود را بازیابی کند و پایگاه‌های تحقیقاتی آن رونق یابد.

  کاهش 70 درصدی بودجه تحقیقات خارجی

کاهش هزینه کمک‌هزینه‌های تحقیقاتی در خارج از کشور که ازطریق بودجه کمک‌های خارجی انگلیس تأمین می‌شود، وخیم‌تر از آن چیزی است که تصور می‌شد، به‌گونه‌ای که بودجه 300 میلیون پوندی تا 70 درصد کاهش یافته است. تصمیم اتخاذشده ازسوی مرکز نوآوری و پژوهش درمورد توقف بودجه در اواخر سال‌جاری برای بیشتر پروژه‌های تحت طرح‌هایی مانند صندوق تحقیقات چالش‌های جهانی و صندوق نیوتن، پس از کاهش در تخصیص‌های دولت، کسری 120 میلیون پوندی را باعث شد که محکومیت عملکرد محققان و رهبران دولت انگلیس را به‌دنبال داشته است. بیش از 3600 مقام دانشگاهی نامه‌ای را در اعتراض به این تصمیم پیش‌بینی نشده برای جذب بودجه امضا کرده‌اند که نتیجه آن لغو بسیاری از پروژه‌ها در آفریقا و دیگر بخش‌های جهان درحال توسعه است. تصور می‌شد کاهش پروژه‌های تحقیقاتی بین‌المللی در راستای کاهش 49 درصدی بودجه ارائه‌شده توسط وزارت بازرگانی، انرژی و استراتژی‌های صنعتی بود که در ژانویه توسط وزیر امور خارجه به‌عنوان بخشی از تعهدات خود برای کمک به کشورهای خارجی اعلام شد. با این‌حال، این کاهش قیمت‌ها تا حدود 70 درصد را دربر می‌گیرند.

این کاهش نامتناسب به این دلیل اتفاق افتاده است که تصمیم دولت مبنی‌بر کنار گذاشتن تعهدات خود، از ابتکاراتی بوده که به‌منظور کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در کشورهایی با درآمد کم و متوسط موسوم به مالیات بین‌المللی آب و هوا به‌وقوع پیوسته است؛ این بودجه از منبع کمک‌های خارجی تأمین می‌شد. به‌دنبال تأثیر همه‌گیری کرونا در امور مالی دولتی، 7/0 درصد از درآمد ناخالص داخلی ملی برای کمک‌های توسعه خارجی هزینه می‌شود که این بخش هم برای سال آینده به 5/0 درصد کاهش یافته است. وزیر امور خارجه انگلیس در انجمن سلطنتی که 15 میلیون پوند از صندوق تحقیقاتی چالش‌های جهانی و 6 میلیون پوند هم در سال گذشته از صندوق نیوتن دریافت کرده بود، این بورس تحصیلی را در اختیار محققانی قرار می‌دهد که فعالیت خود را در آفریقا آغاز می‌کنند، اما شواهد حاکی از آن است که هزینه‌های این بورس هم تا 70 درصد کاهش یافته است.

کارشناسان هم بر این باورند که چنین کاهش بودجه‌های عمیقی که در جامعه دانشگاهی انگلیس درحال روی‌دادن است، اثرات منفی زیادی را به‌دنبال دارد و جامعه دیگر قادر به تأمین بودجه یک نسل نوظهور از دانشمندان برجسته آفریقایی نیست. برخی از این دانشمندان ازجمله دانشمندان فعال در حوزه تغییرات آب‌وهوایی و بحران هم در سال گذشته همزمان با همه‌گیری کرونا، تمام تلاش خود را معطوف به تحقیق و پژوهش در زمینه کووید کردند. باتوجه به اینکه مباحث علمی در مرکز بسیاری از راه‌حل‌ها جهت دستیابی به بهترین راه‌ها برای حل چالش‌های جهانی است، اما دولت انگلیس برای مقابله با بزرگ‌ترین چالش‌های کشور باید به سرمایه‌گذاری در این حوزه و رشد استعدادهای علمی جهان و جذب آنها ادامه دهد.

ازسوی دیگر، کاهش گسترده بودجه تحقیقاتی انگلیس که به‌منظور کمک به مناطق فقیرنشین جهان اختصاص یافته، نگرانی‌های تازه‌ای را پیرامون تعهد این کشور برای افزایش هزینه‌های تحقیقاتی خود به 22 میلیارد پوند در سال افزایش داده است. با کاهش 5/4 میلیارد پوندی در بودجه‌های کمکی خارجی انگلیس در ماه‌های گذشته، سازمان تجارت، انرژی و استراتژی صنعتی در سال 2022- 2021 حدود 706 میلیون پوند را به پژوهش‌ها و توسعه‌های بین‌المللی و بخش آب‌وهوای بین‌المللی اختصاص داده که از انرژی کم‌ کربنی حمایت می‌کند. حدود 951 میلیون پوند در سال 2019 در این حوزه هزینه شد. این کاهش بودجه‌ها که تقریبا معادل 250 میلیون پوند تخمین زده می‌شود، به‌دلیل عدم محاسبه سال 2021- 2020 به‌طور کامل مشخص نیست و به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای روی بودجه 500 میلیون پوند در سال ارائه‌شده ازسوی صندوق تحقیقاتی چالش‌های جهانی اثر می‌گذارد. به‌طور قطع، اختصاص این میزان بودجه می‌تواند تحقیق و نوآوری دانشگاه‌های انگلیس را بهبود ‌ببخشد. همچنین کمک 150 میلیون پوندی دولت از منبع صندوق نیوتن هم که از مشارکت‌های علمی پشتیبانی می‌کند، توسعه اقتصادی را در کشورهای کم‌درآمد تقویت می‌کند و کاهش این بودجه‌ها اثری منفی به‌جا خواهد گذاشت، درحالی‌که دولت انگلیس درنظر دارد هزینه‌های خود را برای تأمین مالی بین‌المللی آب‌وهوا دوبرابر کند، این نگرانی همچنان وجود دارد که با کاهش بودجه، زمینه کمتری برای پیشبرد تحقیقات در خارج از کشور در دستورکار قرار می‌گیرد. یکی از استادان دانشگاه بیرمنگهام معتقد است چنانچه این کاهش بودجه اتفاق بیفتد و پروژه‌های تحقیقاتی از روال خود خارج شوند، شهرت این کشور درمیان کشورهای خارجی زیرسوال می‌رود و بعد از اتمام همه‌گیری کرونا، بازسازی جهانی با وقفه انجام خواهد شد.

کاهش بودجه‌های تحقیقاتی کشورهای خارجی ضربه ناخواسته‌ای را به بسیاری از دانشگاه‌های انگلیس وارد خواهد کرد که زمان و سرمایه خود را برای برقراری ارتباط با دانشگاه‌های کشورهایی با درآمد کم و متوسط صرف کرده بودند و از طرفی، پایداری این فعالیت‌های تحقیقاتی و سرمایه‌گذاری‌های دانشگاه‌ها را در این زمینه‌ها با تهدید مواجه می‌کند. کاهش بودجه‌های تحقیقات پیش‌رو پرسش‌هایی را درباره جاه‌طلبی‌های دولت و صرف 22 میلیارد پوند برای تحقق برنامه 2025- 2024 ایجاد می‌کند که تقریبا دوبرابر سطح فعلی هزینه‌ها است، این درحالی است که برخی بودجه‌های تحقیقاتی با افزایش روبه‌رو بوده‌اند.