همه چیز با «حفظ سمت»

میلاد جلیل‌زاده، روزنامه‌نگار: نام هواپیمایی ماهان را از حدود یک سال پیش حتی تمام کسانی که در ایران اهل سیر و سفر هوایی نیستند هم شنیده‌اند. این شرکت هواپیمایی به‌عنوان عامل انتقال ویروس کرونا به ایران، تا مدت‌ها در کانون انتقادات قرار داشت و جالب اینجاست که همه دلخوری‌ها سر سپاه پاسداران به‌عنوان مالک این شرکت هوار شد. رابطه ماهان با سپاه پاسداران اما به خدمت‌رسانی این شرکت به سپاه و تحریم آن توسط آمریکا به همین دلیل در سال ۲۰۱۱ بر‌می‌گردد و نه‌تنها مالک اصلی آن اشخاص و نهادهای دیگری هستند، بلکه مساله مالکیت و اساسا تاسیس این شرکت هم خودش داستان‌های پیچیده‌ای دارد که چه ماهان ویروس کرونا را به ایران آورده باشد و چه نه، خود‌به‌خود مسائل مهمی هستند.

مجموعه مستند سریالی «با حفظ سمت» به همین مسائل پرداخته است. مجموعه‌ای با قسمت‌های کوتاه زیر 15 ‌دقیقه که به زبانی ساده و شفاف توضیح می‌دهد چطور یک نفر می‌تواند با استفاده از رانت‌های دولتی، یک شرکت دولتی تاسیس کند و کم‌کم آن را به مالکیت و بهره‌برداری خصوصی برساند و برای فرار از پاسخگویی به نهادهای نظارتی، سهام آن به یک موسسه خیریه واگذار شود؛ چیزی شبیه ماجرای وقف یکی از دانشگاه‌های خصوصی ایران که خوشبختانه به سرانجام نرسید. چهره اصلی در ماجرای هواپیمایی ماهان سیدحسین مرعشی، پسرعموی عفت مرعشی، همسر مرحوم هاشمی‌رفسنجانی است. مرعشی در دولت‌های میرحسین موسوی و دولت اول هاشمی‌رفسنجانی استاندار کرمان بود. سپس در دوره دوم ریاست‌جمهوری هاشمی، رئیس‌دفتر او شد و در اواخر همان دوره به‌عنوان نماینده مردم کرمان به مجلس رفت. او در مجلس ششم هم نماینده بود و در اواخر دولت دوم خاتمی، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی و صنایع گردشگری شد تا اینکه احمدی‌نژاد روی کار آمد و دوران مسئولیت‌های مرعشی به پایان رسید. 

مرعشی در دوران مسئولیت‌هایی که در کرمان داشت، با حفظ سمت وارد یک‌سری فعالیت‌های اقتصادی شد که تحت پوشش موسسه خیریه مولی‌الموحدین انجام می‌شدند. به عبارتی تاسیس هواپیمایی ماهان با بودجه و رانت دولتی و بهره‌برداری خصوصی از آن، یکی از مصائب خیریه‌داری در ایران است. در دو بخش اول از این مجموعه مستند گزارشی، به شیوه تاسیس هواپیمایی ماهان توسط حسین مرعشی پرداخته می‌شود. این ماجرا به دوران استانداری او در دولت‌ اول هاشمی‌رفسنجانی مربوط می‌شود. چنانکه از توضیحات خود مرعشی برمی‌آید، طلبی که حکومت ایران بابت یک وام از حکومت مصر در زمان شاه داشت، با دریافت چهار هواپیما توسط هواپیمایی ماهان وصول می‌شود. در اینجا پای «ارز رقابتی» که در سال ۱۳۷۱ به مبلغ 600 تومان محاسبه می‌شد هم در میان است. نفوذ بالای مرعشی در دستگاه‌های دولتی باعث می‌شود که او بتواند مخالفان قانونی این طرح را کنار بزند. رفته‌رفته او و همراهانش هیات‌مدیره ماهان را از اشخاص حقوقی خالی می‌کنند و افرادی حقیقی را جای آنها می‌گذارند که در صورت نبودن خودشان هم این سمت و جایگاه، به وارثان‌شان می‌رسد. حتی با روی کارآمدن دولت احمدی‌نژاد و وداع دائمی مرعشی با مناصب دولتی و حکومتی، کسی نتوانست ماهان را از زیر سیطره این گروه دربیاورد و به‌عنوان نمونه، تلاش‌های استاندار دولت نهم کاملا بی‌نتیجه ماند. در مجموعه «با حفظ سمت»، جزئیات بیشتر و تکان‌دهنده‌تری راجع‌به این موضوع بیان شده است و این تنها گوشه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی کسی است که حواشی مالی او به نوعی پاشنه‌آشیل اصلاح‌طلبان و اعتدالیون در بحث‌‌‌‌ها و گفت‌وگوهای سیاسی است. در قسمت اول و دوم «با حفظ سمت»، به شیوه تاسیس هواپیمایی ماهان با سرمایه دولتی و بهره‌برداری آن در بخش خصوصی تحت پوشش سهامداری صددرصدی یک موسسه خیریه پرداخته شده و ظاهرا قرار است در بخش‌های بعدی، به جنبه‌های دیگر این ماجرا پرداخته شود.