خیریه یا بنگاه اقتصادی؟ مساله این است

یکی، دو سالی هست که جریانات مطالبه‌گر، خصوصا در حوزه رسانه‌ای بیش از هر زمان دیگری فعال شده‌اند و به‌دنبال پیگیری نکات و نقاط‌کوری هستند که در آنها حقی درحال تضییع‌شدن یا رانت و تخلفی درحال جریان است. خروجی این مطالبه‌گری‌ها و عدالتخواهی‌ها هم محتواهای گوناگون و متعددی شده است که نمونه‌های آن در فضای مجازی و حتی رسانه‌های رسمی قابل دسترسی و تماشاست. یکی از این موارد و محتواهایی که در قالب چند مستند تصویری تهیه و سه‌شنبه‌شب‌ قسمت نخست آن منتشر شد، دست روی یکی از نقاط تاریک و پر از ابهام شبهه در کشور ما، یعنی خیریه‌ها گذاشته است و سراغ یکی از بزرگ‌ترین آنها یعنی خیریه مولی‌الموحدین علی‌بن‌ابیطالب استان کرمان رفته است. این مستند که در چند قسمت آماده شده است چراغ قوه را در این نقطه تاریک تاحدی به حرکت درآورده و توانسته بعضی از نقاط تاریک و کور را برای مخاطب روشن کند. به بهانه انتشار این مستند و ادعاها و برخی موضوعات جالب در آن، بد نیست ما هم نگاهی به این موضوع، یعنی خیریه‌ها و به‌صورت اختصاصی این خیریه مولی‌الموحدین داشته باشیم. 

 خیریه یا هلدینگ اقتصادی؟

احتمالا خیلی‌ها، مثل من با شنیدن نام خیریه، افعال و اقدامات انسان‌دوستانه و کمک به مستضعفان و مستمندان و این‌طور چیزها به ذهن‌شان خطور می‌کند. البته جز این هم نبوده و معمولا خیریه‌ها برای گره‌گشایی و انجام اقداماتی برای بهبود وضعیت مستمندان و... ایجاد شده‌اند. در همین خیریه مورد بحث ما و در اساسنامه آن هم ماجرا از همین قرار است و در تشریح هدف این خیریه این‌طور آمده است که: «خدمت به مستضعفان و مستمندان با تأسی‌ جستن به مولی‌الموحدین و به‌منظور تامین زندگی شرافتمندانه و رفع حوائج زندگی و درمانی و آموزشی آنها هدف این خیریه است.» منتها ذیل همین ژست خیرخواهانه و این ظاهر مثبت، معمولا نکات و اتفاقات تلخی به‌صورت کاملا چراغ‌خاموش در بعضی از آنها رخ می‌داده و می‌دهد که حداقل از این شمایلی که در ذهن ما وجود دارد، دور می‌شوند. مولی‌الموحدین از آن دست خیریه‌هایی است که سال‌هاست گمانه‌هایی در ارتباط با آن زده می‌شود و ادعاهایی صورت می‌گیرد و گاهی هم اسیر حاشیه‌سازی‌های رسانه‌ای می‌شود، منتها هیچ‌وقت مشخص نیست و نمی‌شود که در پس این فضا چه اتفاقاتی می‌افتد. از اینها بگذریم و به اصل ایده تولید و تهیه‌کنندگان این مستند برسیم. اصل ایده نه موضوعات پنهان و دسترسی‌های پنهانی و خاص بلکه اصل ایجاد یک خیریه توسط یک مقام دولتی و چند نفر دیگر و استفاده از قدرت و تبدیل کردن آن خیریه به یک هلدینگ بزرگ اقتصادی است؛ هلدینگی که به قول رفقا باقی هلدینگ‌ها باید مقابلش لنگ بیندازند. این خیریه طبق اعلام مسئولان و مدیرانش، در سال 1384 چیزی حدود هزارمیلیارد تومان سرمایه داشته است، سهامدار بیش از 30 هلدینگ و مجموعه اقتصادی دیگر بوده است، 100 درصد از شرکت هواپیمایی ماهان و 50 درصد از کرمان موتور و... دراختیار این خیریه بوده است و خیلی چیزهای دیگر. هرچه گشتیم و از مطلعان و حتی تولید‌کنندگان این مستندها پرسیدیم که خب گزارش فعالیت‌های خیریه‌ای آنها کجاست چیز دندان‌گیری برای ارائه نداشتند و به یک‌سری امور معمولی در حد یک خیریه محلی محدود می‌شد که اصلا در قواره مجموعه‌ای به این بزرگی نیست و نبود. 

 تخلفی نیست، همان‌طور که نظارتی هم نیست!

حسین مرعشی به قولی بنیانگذار و رئیس این خیریه بوده است که در دهه هفتاد و در ایامی که مسئولیت استانداری کرمان را برعهده داشته، این خیریه را ایجاد می‌کنند و در ابتدای مسیر هم وارد صنعت هوایی کشور می‌شوند و می‌توان گفت اساس و پایه ایجاد شرکت ماهان هم از همان‌جا می‌خورد. چطور؟ وقتی که یک تاجر مصری پیشنهاد وصول مطالبات ایران از مصر که از زمان قبل از انقلاب بوده است را می‌دهد و مرعشی هم با ارتباطاتی که در دولت داشته این مطالبات را وصول می‌کند و با پول آن هواپیما می‌خرد و مسیر ایجاد هواپیمایی ماهان آغاز می‌شود. این شروع خاص و پرهزینه شبهاتی را از همان ابتدا ایجاد کرد که البته خیلی هم بیراه نبود، حتی امام‌جمعه وقت کرمان در ارتباط با ترقی و رشد سریع این خیریه گفت امکانات استانداری کرمان در آن زمان در اختیار مولی‌الموحدین بود و حتی برخی امور مهم آن دوره نظیر تحویل اقلام کوپنی و... همه از طریق خیریه مولی‌الموحدین صورت می‌گرفت و اینها باعث شد این خیریه خیلی زود رشد کند. آنطور که در این مستند مشخص است، جز همین استفاده از امکانات و ظرفیت‌های مسئولان دولتی، تخلفی محرز نیست و حتی در مسائل مالی هم شبهه‌ای وارد نشده است. با این همه گیر و ایراد اصلی، به نظارت بر این خیریه‌ها برمی‌گردد. در ابتدای گزارش هم گفتم یکی از اصلی‌ترین انتقادات خصوصا در مسائل مالی به خیریه‌های مختلف وارد بوده است که بدون نظارت یا سستی در نظارت هرکاری که می‌خواهند انجام می‌دهند. القصه اینکه با نگاهی به قدرت، گستردگی و نفوذ یک خیریه در زمینه‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی و البته سیاسی، لزوم نظارت بر آن و ارائه گزارش‌های شفاف آن احساس می‌شود و امیدواریم با چنین تولیدات رسانه‌ای این مسیر هموار شود.