«فرهیختگان» گزارش می‌دهد
ترکیه در دوران جدید خود هنگامی که با کمبود ذخایر ارزی روبه‌رو بود، درآمدهای سرشار نفتی کشورهای منطقه را نظاره می‌کرد. آنکارا حتی در دوره‌ای که به رشد اقتصادی رسید درحالی بود که این کشور محلی برای سرمایه‌گذاری‌های خارجی شده بود و همزمان کشورهای نفتی منطقه با درآمدهایشان هم صنایع خود را بدون نیاز به جذب سرمایه‌گذاری خارجی راه‌اندازی می‌کردند و هم در کشورهای دیگر سرمایه‌گذاری‌های کلانی انجام می‌دادند. به‌عنوان مثال ارزش صندوق سرمایه‌گذاری ابوظبی تنها بالغ بر 500 تا 700 میلیارد دلار است. چیزی که از مجموع سرمایه‌گذاری‌های خارجی در ترکیه نیز بیشتر می‌شود.
به همین دلیل نداشتن نفت به‌گونه‌ای از «عقده» در ذهن رهبران ترکیه تبدیل شده است و آنها حالا مدعی هستند همان‌طور که زمانی کشورهای خاورمیانه دارای نفت بوده‌اند امروزه نیز آب برای ترکیه مانند نفت است و کشورهای منطقه برای استفاده از آب‌هایی که منشأ آن ترکیه است باید پول بپردازند.
منشأ دو رود اصلی منطقه یعنی دجله و فرات که به دو کشور عراق و سوریه نیز می‌رسند، ترکیه است. رود دجله از کوه توروس در شرق این کشور سرچشمه می‌گیرد و سرچشمه‌های رود فرات نیز در آناتولی شرقی قرار دارد. این دو رود اصلی نقش بزرگی در منطقه داشته‌اند و بخش بزرگی از عراق به‌خصوص جنوب آن وابسته به جریان داشتن دجله و فرات هستند.
دولت ترکیه از زمان آتاتورک، موسس ترکیه‌نوین به‌دنبال توسعه طرح‌های سدسازی در این منطقه بوده است تا با ساخت آنها به‌زعم خود باعث آبادانی شرق و جنوب شرق ترکیه شده و ارتباط میان مناطق مختلف این کشور را افزایش دهد. بر همین اساس از سال 1936 طرحی در ذهن مسئولان ترکیه‌ای شکل گرفت که «پروژه آناتولی جنوب شرقی» نامگذاری شد. این در ترکی استانبولی «Guneydogu Anadol Projesi» نام دارد که به اختصار (GAP) نامیده می‌شود. بر اساس این طرح که از دهه 1980 تمرکز بر آن افزایش یافت، مجموعه‌ای از سدها و نیروگاه‌های برق در بخش‌های بالادستی دجله و فرات احداث شده و یا در دست احداث است. درمجموع طبق این طرح ۱۴ سد روی فرات، ۸ سد روی دجله ساخته شده و ۱۹ نیروگاه برق‌آبی نیز ایجاد خواهد شد. این نیروگاه‌ها می‌توانند با تولید سالیانه ۵۵ میلیارد کیلووات ساعت برق ۲۵ درصد از برق موردنیاز این کشور را تامین کنند.
نخستین سد این طرح در سال 1992 با نام «آتاتورک» افتتاح شد که دارای گنجایشی در حدود ۴۹ میلیارد مترمکعب است. این میزان از گنجایش برابر است با گنجایش تمام ۶۵۰ سد موجود در ایران. سد آتاتورک از لحاظ حجم کار ساختمانی پنجمین سد بزرگ جهان و از لحاظ تولید برق‌آبی نیز در دنیا سوم است. سد آتاتورک بزرگ‌ترین سد اروپا و ترکیه است. در طرح گاپ همچنین امکان آبیاری ۲ میلیون هکتار زمین کشاورزی فراهم می‌شود. درصورت تکمیل نهایی این طرح آنکارا می‌تواند 45 درصد از آب‌های دجله و فرات را به شکلی مستقیم کنترل کند. ترکیه برای تکمیل این طرح زمانی 30ساله درنظر گرفته بود و پیش‌بینی داشت برای تکمیل پروژه 32 میلیارد دلار لازم دارد. تاکنون بخش‌هایی از این طرح ساخته و مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند، اما تکمیل بقیه بخش‌ها دارای دشواری‌های زیادی به‌خصوص از نظر سیاسی است. با این حال ترکیه اعلام کرده پس از تکمیل گاپ، طرح‌هایی برای ساخت ۹۰ سد دیگر و ۶۰ نیروگاه برقی در دست دارد.
ترکیه در سال 2020 آب‌گیری سد ایسیلو را که بخشی از گاپ به حساب می‌آید آغاز کرده است. این سد سه برابر بزرگ‌ترین سد ایران یعنی سد کرخه گنجایش دارد. درصورت آب‌گیری کامل این سد از ورود 56 تا 60 درصد از آب دجله و فرات به عراق کاسته خواهد شد. تکمیل گاپ با تاثیرات اقلیمی‌ای که دارد می‌تواند در آینده‌ای نزدیک آب ورودی به عراق را تا ۸۰ درصد کاهش دهد. در این میان 20 درصد باقی‌مانده نیز بیشتر از سمت ایران وارد عراق خواهد شد، زیرا بخشی از سرچشمه‌های رود دجله در ایران قرار دارد.
ترکیه اهداف گوناگونی در اجرای این طرح دارد. بخشی از اهداف این سدسازی‌ها به این شرح است:
کنترل و مقابله با کردها
ترکیه 80 میلیون جمعیت دارد که از این بین 20 تا 25 میلیون نفر از آن کرد هستند. گرچه مهاجرت کردها به شهرهای داخلی ترکیه باعث شکل‌گیری جمعیت‌های کرد در شهرهایی مانند استانبول نیز شده است، اما بیشتر کردها در مناطق شرقی و جنوب‌شرقی ترکیه زندگی می‌کنند و از اساس بیشتر جمعیت این منطقه کرد هستند. این درحالی است که ایران با جمعیتی مشابه با ترکیه دارای حدود 8 میلیون کرد است که نیمی از آنها شیعه بوده و نیمی دیگر نیز به‌دلایل نژاد پیوستگی بالایی با دیگر ساکنان ایران دارند، اما در ترکیه به‌دلیل اختلاف نژادی درگیری‌های میان کردها با دولت مرکزی شدید است. عراق نیز با نصف جمعیت ترکیه تنها دارای 6 میلیون کرد است که از امتیازات بالایی مانند داشتن یک اقلیم اختصاصی و پست ریاست‌جمهوری بهره می‌برند. سوریه نیز دارای 2 میلیون کرد است که به آنان «کرد عرب» گفته می‌شود، زیرا بسیار شبیه اعراب شده‌اند. به همین دلیل است که جدایی‌طلبی کردها بیش از هر کشوری ترکیه را تهدید می‌کند. ترکیه می‌کوشد با اجرای پروژه گاپ، مناطق شرقی خود را نیز توسعه داده و در پی آن جمعیت ترک را نیز به این مناطق بکشاند و از سوی دیگر جمعیت کرد این منطقه را نیز به زیرساخت‌هایی وابسته کند که در دستان دولت ترکیه قرار دارد.
کردها می‌گویند پروژه گاپ در منطقه‌ای اجرا شده است که 90 درصد جمعیت اطراف آن کرد هستند. به همین دلیل کردها معتقدند این طرح برای مقابله با کردها صورت گرفته است زیرا به‌دنبال اجرای گاپ، 2 میلیون کرد باید مناطق زندگی‌شان را ترک کنند. همچنین یکی دیگر از اهداف ترکیه از ساخت چنین سدهایی ایجاد مرزهای آبی برای زیر آب بردن مناطق مرکزی ترکیه با عراق است، زیرا این مناطق محل عبور گروه‌های جدایی‌طلب کرد است.
تحت فشار قراردادن عراق و سوریه
دولت ترکیه هنوز به بخش‌هایی از عراق و سوریه چشم‌داشت دارد. ترک‌ها می‌گویند بر اساس برخی از توافقات پس از جنگ جهانی اول قرار بوده است موصل و مناطق اطراف آن را که درحال حاضر جزئی از عراق است را در دست خود نگه دارند و همچنین حلب در سوریه را هم به خاک ترکیه منضم کنند.
ترک‌ها درحال حاضر با نفوذ پیدا کردن در سوریه تا حدی به نقشه‌های خود درباره این کشور دست پیدا کرده‌اند و قصد دارند در آینده به موصل در عراق نیز دست‌اندازی کنند. به‌ویژه آنکه این منطقه دارای منابع نفتی است. درصورتی‌که عراق موجودیت خود را به‌خاطر منابع آبی دجله و فرات در خطر ببیند، احتمال بالایی وجود دارد که حاضر به رهایی موصل و استان نینوا شود.
فروش آب یا مبادله با نفت
ترکیه دو دهه پیش قراردادی برای صادرات سالانه 15 میلیارد مترمکعب آب با رژیم‌صهیونیستی به امضا رساند. آنکارا در این قراردادها از مشتریانش پول دریافت می‌کند، اما درنظر دارد با مواجه‌شدن کشورهای منطقه با بحران‌های آبی در مقابل دریافت نفت ارزان‌قیمت به آنها آب بدهد. به‌عنوان مثال ترکیه در ازای نفت ارزان از عراق در قراردادهای بلندمدت بخشی از آب‌های موجود در سدهایش را آزادسازی خواهد کرد.
