سینا مهدوی،روزنامه‌نگار: «تخصص برو دندانپزشکی»! این را عمده پزشکان و داروسازان شنیده‌اند که مردم کوچه و بازار این توصیه را به آنها می‌کنند. گرچه سنگ‌نوشته‌ها و تاریخ‌نگاران سابقه دندانپزشکی را در به دوره آشوریان و سومریان مرتبط می‌دانند ولی رشته دندانپزشکی نوین با تاسیس دانشکده‌ای به همین نام در سال 1335 در دانشگاه تهران فعالیت خود را آغاز کرد. در سال ۱۳۰9 مدرسه دندان‌سازی دارالفنون که مدیریت آن با میلچارسکی لهستانی بود آغاز به کار کرد. پس از تاسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۲۲ اطلاق کلمه دندانپزشک به جای طبیب دندانساز و دندانساز به‌جای تکنسین دندان لحاظ شد. دوره تحصیل در رشته دندانپزشکی در دانشگاه‌های کشور تا سال ۱۳۳۰، چهار سال، از آن سال تا ۱۳۴۸، پنج‌ سال و بعد از آن تا امروز ۶ سال است. روز 23 فروردین‌ماه هرسال به مناسبت طرحی که در سال 1360 در مجلس برای تربیت بهداشت‌کاران دهان و دندان تصویب شد به‌عنوان روز دندانپزشک در تقویم ملی نام‌گذاری شده است. براساس آنچه از دفترچه‌‌های انتخاب‌رشته دانشگاه‌ها در گروه علوم تجربی دیده می‌شود درحال حاضر 60 دانشکده دندانپزشکی درحال فعالیت در کشور است. طبق گفته مسئولان وزارت بهداشت تعداد دندانپزشکان تا پایان سال 1400 باید به عدد 40هزار برسد تا نیازهای کشور برآورده شود. رئیس هیات‌مدیره انجمن دندانپزشکی ایران می‌گوید 15 تا 20 دندانپزشک به‌خاطر کرونا فوت شده‌اند؛ آماری که شاید دست و دل دندانپزشکان را این روزها برای کار کردن بلرزاند. حال سوال اینجاست واقعیت تحصیلی و کاری دندانپزشکان در کشور چگونه است؟

  دندون‌پزشکی آسونه! صدای دهلی از دور

برخلاف آنچه به نظر می‌آید رشته دندانپزشکی هم سختی‌های تحصیلی خود را دارد. گرچه با افزایش تعداد دانشکده‌های دندانپزشکی در کشور رتبه‌های کنکور پایین‌تری نسبت به سال‌های گذشته وارد عرصه می‌شوند ولی هزینه‌های زیادی که بعضا بر دوش افراد است برای تهیه وسایل موردنیاز خارج از توان یک دانشجوی دندانپزشکی است. همین امر شاید دلیلی می‌شود که در سال‌های انتهایی دانشجویان دندانپزشکی به سمت کار کردن در اطراف شهرهای بزرگ می‌روند و مجبور به تحمل سختی‌های شیفت‌های سنگین و طولانی شبانه می‌شوند ‌که طی تحصیل درک نکرده بودند.

عارف کمانی، فعال صنفی و سردبیر رسانه مدیستیو درخصوص رشته دندانپزشکی می‌گوید: «یک دانشجوی دندانپزشکی به محض ورود احساس این را دارد که به بهشت برینی وارد شده است، حال آنکه چالش‌های زیادی در‌برابر آن دانشجو وجود دارد. ازجمله این چالش‌ها اشباع بیش‌ازحد دندانپزشکی در شهرهای بزرگ است و این مانع با ندادن پروانه فعالیت جهت سوق‌دادن دندانپزشکان جوان برای کارکردن در مناطق روستایی است.»

این دانشجوی دندانپزشکی در خصوص اشباع‌شدن رشته می‌گوید: «در سال‌های ابتدایی دهه 90 تعداد زیادی دانشکده دندانپزشکی در سراسر کشور تاسیس و راه‌اندازی شد. دانشکده‌هایی که پشتوانه علمی و حتی فضای آموزشی مناسب هم نداشتند.»

کمانی اعتقاد دارد دو سال ابتدایی یا همان علوم پایه دروس کم‌فایده تدریس می‌شود و این معضل درکنار کمبود مواد مصرفی و کمبود هیات‌علمی باسابقه باعث افت آموزش بالینی در دوران تحصیل دندانپزشکی است.

افزایش تعرفه خدمات درمانی در دانشکده‌های دندانپزشکی یکی از دلایلی بود که تمایل عامه مردم برای حضور در این‌گونه مراکز کمتر شود. در‌واقع بیماران دهان و دندان ترجیح می‌دهند یا بی‌خیال سلامت دندان شوند یا حداقل اگر قرار است هزینه‌ای بابت آن بپردازند در محیط‌های غیرآموزشی و برای استفاده از طرح درمانی به یک دندانپزشک باسابقه بپردازند.

کمانی اعتقاد دارد جذب بازار و رفتارهای بازاری دلیلی شده تا آینده روشنی برای خیلی از تخصص‌های دندانپزشکی وجود نداشته باشد؛ تخصص‌هایی مانند پاتولوژی و بیماری‌های دهان به دلیل حجم کم متقاضی با وجود اهمیت‌شان درحال گذراندن دوران بد و نزاری هستند که می‌تواند به نابودی آنها هم منجر شود.

حجم بالای دانشجویان که از دانشگاه‌های خارج کشور انتقالی می‌گیرند و ادامه تحصیل را در دانشگاه‌های معتبر داخلی با پرداخت پول ادامه می‌دهند یکی‌دیگر از گلایه‌ها و معضلات عمده دانشجویان دندانپزشکی است. بارها برگزاری تجمع و اعتراض از سوی دانشجویانی که مسیر سخت کنکور را برای رسیدن به صندلی دانشکده‌های دندانپزشکی گذرانده‌اند، نشان می‌دهد این دغدغه فراتر از رقابت تحصیلی است و آینده اعتبار علمی و سلامت مردم در زمینه دندانپزشکی را تهدید می‌کند.

البته شرایط کرونا نیز بار مضاعفی بر دوش دانشجویان دندانپزشکی تحمیل کرد. تعطیلی مداوم بخش‌های عملی از سویی و تدریس مجازی ناقص از سوی دیگر فشار افت کیفیت آموزش را در دوسال اخیر مضاعف کرده است. در این میان مطالبه واکسیناسیون دندانپزشکان و دانشجویان دندانپزشکی شاید مطالبه حیاتی از سوی این بخش از کادر درمان کشور است که عمدتا یا نادیده گرفته می‌شود یا با جواب سربالا و اولویت‌بندی انتهایی بی‌پاسخ می‌ماند.

  طرح اجباری و مصائب پس از آن

دندانپزشکی هم مثل 11 رشته دیگر علوم‌پزشکی دوران طرح اجباری دارد که به‌دنبال گذراندن آن و کسب امتیازهای لازم دندانپزشکان جوان اجازه فعالیت خصوصی پیدا می‌کنند. دورانی که باید در مناطق محروم و حتی بدون وسایل لازم برای درمان طی شود. البته آقایان دندانپزشکان باید به جای دوسال طرح همان خدمات را در قالب سربازی ارائه دهند.

رضوان شاه‌حسینی، دندانپزشک درخصوص معضلات طرح اجباری دندانپزشکی می‌گوید: «پرداخت کارانه براساس دقیقه‌ها و فعالیتی است که برای حجم بالایی از بیماران انجام می‌شود و اگر سقف موردنظر پر نشود هیچ کارانه‌ای تعلق نمی‌گیرد.» این دندانپزشک درخصوص اوضاع و شرایط کرونا و ارائه خدمات می‌گوید: «در دوران کرونا هیچ‌گونه عایدی خاصی برای دندانپزشکان به‌عنوان فوق‌العاده واریز نشد، چون اساسا کارهای ما به کشیدن دندان محدود شده بود.»

سارا حشمتی که سابقه گذراندن طرح در مناطق محروم کشور را دارد، می‌گوید: «طرح یعنی فشار کاری بالا و استرس زیاد. بنابر قانون هر دندانپزشک باید یک دستیار داشته باشد که این دستیار در اکثر مناطق حذف شده است و ما از همراهان بیمار به عنوان دستیار کمک می‌گیریم.» حشمتی درخصوص کار و فعالیت پس از طرح می‌گوید: «عمده صاحبان درمانگاه‌ها و کلینیک‌های دندانپزشکی سرمایه‌دارانی هستند که از کار درمانی اطلاع ندارند. هدف آنها ویزیت تعداد بالا برای درآمد بیشتر است که سهم کمی هم شامل حال دندانپزشکان جوان می‌شود.»

 شاه‌حسینی در خصوص طبابت پس از دوران طرح می‌گوید: «راه‌اندازی مطب شخصی با وجود امتیاز بالایی که در دوران طرح داشته‌ام غیرممکن بود و باید در درمانگاه‌ها و کلینیک دیگران کار کنم. از نظر شرایط مالی و درمانی در‌واقع سود به جیب صاحبان درمانگاه‌ها و کلینیک‌ها می‌رود. در‌واقع وجدان کاری مانع رفتار غیرحرفه‌ای می‌شود که باب میل سرمایه‌داران درمانگاه‌ها نیست.»

بنابر نظر این دو دندانپزشک راه‌اندازی مطب شخصی با توجه به هزینه‌های سرسام‌آور وسایل و کرایه‌ها و مدت زمانی که طول می‌کشد تا یک دندانپزشک شناخته شود فقط مصیبت مضاعف است. وجود درمانگاه‌های متعدد سازمانی که بعضا با نیروهای کم‌هزینه مانند دندانپزشک‌های وظیفه ارائه خدمت می‌دهند تنها راه برای دندانپزشکان جوان مثل پزشکان عمومی ادامه‌تحصیل و دوره‌های دستیاری تخصصی است.

  اردوهای جهادی؛ خط‌بطلان منفعت‌طلبی

طی چند سال اخیر برگزاری اردوهای جهادی دندانپزشکی یکی از دلایلی است که موج‌های تخریبی علیه دندانپزشکان را خنثی می‌کند. برپایی اردوهای جهادی در محروم‌ترین نقاط کشور و ارائه خدمات تخصصی دندانپزشکی به افراد مستضعف و کمتربرخوردار جامعه مانند کودکان کار حجم زیادی از اوقات فراغت و تعطیلات دندانپزشکان جوان را به خود اختصاص می‌دهد. دندانپزشکان در تیپ‌های فردی و شخصیتی متفاوت در این اردوها گرد هم می‌آیند و خدماتی را که شاید هزینه‌های سنگینی دارد به صورت رایگان به مردم ارائه می‌دهند.

رامین انصاری، دستیار تخصصی رشته جراحی فک و صورت که سابقه حضور هرساله در این اردوها را دارد، می‌گوید: «سال 91 ترم چهار دندانپزشکی بودم که تبلیغ یک اردوی جهادی را دیدم. در حوزه عمرانی و بازسازی مدارس توفیق خدمت داشتم و همانجا بنابر توصیه دوستان بر لزوم ارائه خدمات درمانی تشویق شدم تا در سال‌های بعد در حوزه تخصصی دندانپزشکی خدمات را ارائه دهم.»

این دندانپزشک جهادی درخصوص فعالیت‌های تخصصی در حوزه دندانپزشکی می‌گوید: «از اردوی فاروج خراسان شمالی در سال 92 حوزه خدمت‌رسانی دندانپزشکی را شروع کردیم و حس ناب و خاصی که خدمت‌رسانی به مردم در وجود آدم ایجاد می‌کند ما را تشویق به توسعه کار کرد.»

انصاری درباره معضلات اردوی جهادی دندانپزشکی می‌گوید: «سال‌های اولیه در ذهنت این وجود دارد که با کارهای جهادی تغییرات گسترده‌ای در جامعه ایجاد می‌شود و پس از فارغ‌التحصیلی متوجه می‌شویم زخم آنقدر عمیق است که تغییرات مقطعی است و این دلسردی آفت برای روحیه خدمت‌رسانی و ادامه راه است. درحال حاضر به دلیل کم‌بودن توجه به فرهنگ‌سازی و آموزش سلامت دهان و دندان عمده خروجی اردوهای جهادی این است که دندانپزشکان نوع‌دوست تربیت می‌شوند و مردم نقاط محروم کمتر از اثرات طولانی‌مدت حضور گروه‌های جهادی بهره می‌برند. البته این اهداف قابل‌دسترس است البته به شرط استمرار فعالیت یک گروه در یک منطقه خاص که حجم زیادی از هزینه‌های جانبی را هم می‌تواند کاهش دهد.»

انصاری که نوروز 1400 را با وجود شرایط کرونایی در گمیشان استان گلستان با گروه درمانی امام رضا(ع) گذرانده درباره راهکارهای مفیدتر شدن اردوهای جهادی می‌گوید: «فرهنگ‌سازی و کار مداوم اثرگذاری بیشتری دارد. برای مثال اگر هر استان را به یک تیم جهادی دندانپزشکی بسپارند که بتوانند به صورت مستمر ارائه خدمت بدهند اثرگذاری بیشتری ایجاد می‌شود. اگر سایتی وجود داشت که تمام گروه‌های جهادی و مناطق محروم در آن معرفی شوند و از سویی کسانی که امکان همراهی تخصصی دندانپزشکی را ندارند به‌عنوان پشتوانه مالی کمک کنند علاوه‌بر استقلال بیش از پیش فعالیت‌های جهادی روند آموزشی و بسترسازی برای بهبود سلامت دهان و دندان در نقاط محروم کشور با سرعت بیشتری پیش می‌رود.»

دستیار تخصصی رشته جراحی فک و صورت درخصوص عمده مشکلات در مناطق محروم می‌گوید: «گرانی ارائه خدمات در زمینه دهان و دندان خود بهترین دلیل است تا مردم رغبتی برای بهبود کیفیت خود در این زمینه نداشته باشند. دلسردی دندانپزشکان جوان طرحی در ارائه خدمت بیشتر به نحوه برخورد مسئولان با آنها و پرداخت‌های غیرمنصفانه بر‌می‌گردد.»

  زیبایی و مهاجرت دوگانه پایان

گرانی مواد اولیه و هزینه سرسام‌آور خرید تجهیزاتی مانند یونیت دندانپزشکی بهترین دلیل است تا خدمات دندانپزشکی هم مانند پزشکی از جنبه درمانی به سمت زیبایی پیش برود. لمینت و کامپوزیت تا نگین‌های الماسی و حتی تزریق ژل و بوتاکس و... در صفحات مجازی دندانپزشکان دیده می‌شود. گرچه دندانپزشکان با مشکلات بیمه‌ای کمتر سر و کار دارند ولی سوددهی طولانی‌مدت در دورانی که حتی غیر‌دندانپزشکان و دندان‌سازان سنتی با هزینه‌های کمتر وارد عرصه درمان شده‌اند تقریبا راهی جز خدمات زیبایی را برای دندانپزشکان باقی نمی‌گذارد. البته از آن‌سو طرح شکایات متعدد از دندانپزشکان و نارضایتی از نتیجه فرآیند درمانی نیز چاه و چاله‌ای است که حتی مقابل دریافت خدمات رایگان هم صورت می‌گیرد. البته دندانپزشکان معتقد هستند رعایت نکردن اصول بهداشت و درمانی از سوی بیمار طرح درمان را با شکست مواجه می‌کند و از سویی مواد بی‌کیفیت که پس از نوسانات ارزی در بازار جانشین مواد با کیفیت قدیمی شد در این اتفاقات بی‌تاثیر نیست. گرچه بیشتر شاهد مهاجرت و سفرهای درمانی به ایران برای استفاده از دندانپزشکان ایرانی هستیم ولی مهاجرت دندانپزشکان به کشورهای اروپایی به‌ویژه برای ادامه‌تحصیل قابل‌بررسی است. علی مرسلی، جراح و دندانپزشک متخصص ریشه می‌گوید: «قضیه کرونا و شرایط اقتصادی دنیا و کشور هم به‌طور خاص، این نگرانی‌ها را جدی کرده، حتی افرادی که به فکر مهاجرت و شروع دوباره بودند هم دچار تردید شده‌اند.» او معتقد است دندانپزشکان جوان نسل موفق‌تری نسبت به او و نسل‌های قبل‌تر می‌توانند باشند‌؛ چراکه با حجم بالایی از دشواری، سهمیه‌بندی، گذشتن از این ‌همه سد به این نقطه رسیده‌اند؛ نسل جدید دندانپزشکان صیقل بیشتری می‌خورند و می‌توانند مسئولانه‌تر رفتار کنند.