ندا اظهری، روزنامه‌نگار: عراق به‌عنوان یکی از نزدیک‌ترین کشورهای همسایه همواره در روابط مختلف موردتوجه کشور ما بوده است. با توجه به شرایط داخلی عراق و بازار آن، محصولات ایرانی جایگاه خوبی را در سال‌های اخیر برای خود به دست آورده‌اند. بنابراین، برای ساماندهی این امر، چندی پیش مرکزی در عراق برای تسهیل امر صادرات محصولات دانش‌بنیان و نانویی تاسیس شد که تاکنون توانسته به صادرات محصولات کمک زیادی کند. در این راستا با کاوه دلیری، مدیر پایگاه صادراتی محصولات دانش‌بنیان در کشور عراق گفت‌وگو کردیم تا از فرازونشیب‌های فعالیت این مرکز در کشور همسایه، عراق بپرسیم.

دلیری معتقد است عراق حدود 90درصد نیازهای خود را از مسیر واردات تامین می‌کند و در بیشتر حوزه‌ها واردکننده کالاست و از طرفی فروشنده نفت است و منابع مالی ارزشمندی در اختیار دارد. همچنین آمار و رقم‌هایی که از بازار عراق وجود دارد و منافعی که هرساله از این کشور از فروش کالا به شرکت‌های ایرانی و کشور ما می‌رسد و همه این موارد درکنار هم، ما را به این سمت سوق داد که به بازار عراق به‌عنوان یک بازار جذاب برای صادرات محصولات و تولیدات داخلی فکر کنیم. سپس مطرح شد که در عراق یک مرکز نانو و پایگاه صادراتی با این رویکرد راه‌اندازی شود که کمک کنیم محصولات نانوی ایران وارد بازار عراق شود. ماحصل این تلاش‌ها این شد که در اواسط سال 98 پایگاه صادراتی محصولات نانوی ایران در عراق با رویکرد شکل‌گیری و ارائه زنجیره‌ای کامل از خدمات تجاری به شرکت‌های نانویی راه‌اندازی شد. به گفته او، ما به‌خوبی از این موضوع اطلاع داشتیم که وقتی قرار است وارد یک بازار جدید شویم، به‌طور قطع با چالش‌هایی مواجه خواهیم شد و باید با این بازار و فرصت‌ها و تهدیدهای آن آشنایی داشته باشیم.

البته کار درست هم این است که یک فناور، فناوری خود را در اختیار یک شرکت تولیدی قرار دهد و یک شرکت تولیدی، محصول خود را در اختیار یک واسط صادراتی و یک بازرگان قرار دهد و این دقیقا مساله‌ای است که در کشور ما به خوبی آن را نیاموخته‌ایم و بیشتر ما این‌گونه آموخته‌ایم که خودمان فناور، تولیدکننده، صادرکننده و پخش‌کننده باشیم؛ درصورتی‌که اینها همگی نقش‌هایی هستند که افراد می‌توانند بازی کنند و مجموعه‌های مختلف می‌توانند درکنار یکدیگر قرار گیرند تا زنجیره کاملی از تولید تا صادرات و فروش را ایجاد کنند. ما نیز با همین رویکرد سعی کردیم این مجموعه را راه‌اندازی کرده و کمک کنیم صادرات محصولات نانویی ایران تسهیل شده و این خدمات را به شرکت‌ها ارائه دهیم. پس از آن با توجه به حمایت‌هایی که از سوی معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری و سپس صندوق نوآوری و شکوفایی از این پایگاه صورت گرفت، به این سمت حرکت کردیم که این خدمات و زیرساخت‌های خدماتی دراختیار شرکت‌های دانش‌بنیان هم قرار گیرد تا بتوانند از این ظرفیت ایجادشده نهایت استفاده را ببرند. درحال حاضر ما با عنوان «پایگاه صادراتی محصولات دانش‌بنیان» در کشور عراق فعالیت می‌کنیم، به‌طوری‌که حوزه فعالیت خود را علاوه‌بر حوزه فناوری نانو به دیگر شرکت‌های دانش‌بنیان هم گسترش دادیم و بقیه شرکت‌های دانش‌بنیان غیرنانویی هم از این خدمات بهره‌مند می‌شوند.

  از صادرات تا ارائه خدمات

دلیری در گفت‌وگو با «فرهیختگان» با اشاره به فعالیت‌هایی که در این پایگاه انجام می‌شود، می‌گوید: «همان‌طور که اشاره کردم، تمرکز بر ارائه خدمات تجاری به شرکت‌های دانش‌بنیان و نانویی بوده است تا بتوانیم با حداقل چالش‌ها وارد بازار جدیدی شویم. ما همیشه در رسانه‌ها و تبلیغات از مزایای صادرات صحبت کرده‌ایم اما واقعیت امر این است که تبدیل به یک مجموعه یا شرکت صادراتی شدن یا رقم خوردن فعل صادرات، مسیر بسیار دشواری است که چالش‌های متعددی هم دارد و رقبای کوچک و بزرگی در بازارهای مختلف پیش‌رو قرار می‌گیرند و همه این مسیرها نیازمند این است مجموعه‌ای که این مسیر را بارها طی کرده، درکنار یک شرکت تازه‌کار قرار گیرد و بتواند بهترین مشورت‌ها و خدمات را به آن شرکت ارائه کند تا شرکت به مقصود خود برسد.»

او عنوان می‌کند که تمرکز ما در پایگاه صادراتی محصولات دانش‌بنیان در عراق، ارائه خدمات تجاری در حوزه‌های مختلف به شرکت‌هاست. ما حدود 40 نوع خدمت در چند سرفصل به شرکت‌ها ارائه کرده‌ایم؛ ازجمله خدمات این پایگاه می‌توان به خدمات اداری و پشتیبانی، خدمات حمل‌ونقل و لجستیک، خدمات رسانه‌ای و تبلیغاتی، خدمات حقوقی، خدمات مالی و خدمات مطالعه بازار و درنهایت خدمات بازاریابی اشاره کرد و به نوعی، این خدماتی است که ما درحال حاضر در کشور عراق انجام می‌دهیم. البته بسته به اینکه چه شرکتی به چه خدمتی نیاز دارد، ما سعی می‌کنیم با ارائه آن خدمت کمک کنیم تا شرکت هم مسیر خودش را پیدا کند و به نتیجه مطلوب خود برسد.

  توجه به فرصت‌ها در روابط ایران و عراق

مدیر پایگاه صادراتی محصولات دانش‌بنیان در کشور عراق می‌گوید: «ایران و عراق به‌عنوان دو کشور همسایه مرزهای مشترک زیادی را با هم دارند و از نظر فرهنگی و دینی و مذهبی و سبک زندگی شبیه هم هستیم. از نظر قومیت‌های کرد و عرب در عراق و ایران شباهت‌های زیادی وجود دارد که همه اینها برای ما می‌تواند تبدیل به فرصت شود. درمورد روابط علمی و فناوری، بسیاری از دانشگاه‌های مستقر در استان‌های کردنشین و عرب‌نشین با متناظرهای خود در کشور عراق در ارتباط بوده و تفاهمنامه‌های علمی و فرهنگی دارند. بحث تبادل دانشجو در بحث تبادلات علمی و فناوری که بین ایران و عراق وجود دارد، بسیار حائزاهمیت است. جذب دانشجو و حضور دانشجویان عراقی در ایران درحال حاضر جزء موضوعات پررنگی است که بین دو کشور وجود دارد و باید برای آن برنامه‌ریزی شود. نقطه‌ضعفی که در این میان وجود دارد این است که به نظر من مجموعه دانشگاه‌های مختلف ازجمله دانشگاه آزاد اسلامی پتانسیل بسیار خوبی در جذب دانشجوی خارجی دارند و باید بتوانند دفاتری در کشور عراق داشته باشند که ثبت‌نام دانشجویان عراقی را بدون واسطه و به‌طور مستقیم انجام دهند.»

از دیدگاه او، کشور عراق کشوری است که در بحث جمعیتی، جمعیت جوانی دارد و چه در حال حاضر و چه در آینده این پیش‌بینی وجود دارد که این جمعیت جوان باقی می‌ماند و پتانسیل خوبی می‌تواند برای فعالیت‌های دانشگاهی و حوزه‌های فناوری برای دو کشور باشد. خیلی از افرادی که در عراق مشغول فعالیت‌های دولتی یا خصوصی هستند، در ایران و دانشگاه‌های ما تحصیل کرده‌اند و به همین دلیل، حتی برای رسیدگی و رفع و رجوع کردن کارها و پروژه‌های خود به داخل ایران رجوع می‌کنند.

دلیری ادامه می‌دهد که در سفر ریاست‌جمهوری به عراق در سال 97، یک آزمایشگاه نانو به دانشگاه دولتی عراق اهدا شد و این با رویکرد ارائه خدمات آزمایشگاهی در عراق راه‌اندازی می‌شود که هم می‌تواند بحث درآمدزایی و هم معرفی فناوری‌های ایرانی را در عراق داشته باشد که می‌تواند موثر باشد. هر چقدر این روابط علمی، فرآیند پذیرش دانشجو و تعاملات دانشجویی بین دو کشور بیشتر باشد، حتما منافعی چه از نظر اقتصادی و چه از نظر مرجعیت‌های علمی برای ایران خواهد داشت؛ به‌ویژه در کشور عراق هم موضوع نانوفناوری برای دانشجویان و فضای دانشگاهی عراق جذاب است؛ به‌طوری‌که در بحث مقالات و موضوع آنها، نسبتی که از سوی خودشان مطرح شده اینگونه است که درصد بالایی از موضوعات نانوفناوری و حدود 60 درصد مقالات که در فضای دانشگاهی عراق تولید می‌شود، به این حوزه اختصاص می‌یابد و نسبت به دیگر موضوعات مقالات در عراق قابل‌توجه است. بنابراین، جامعه دانشگاهی عراق هم به این موضوع توجه دارد و سعی می‌کند براساس این شرایط روز پیش رود.

او همچنین عنوان می‌کند در بحث روابط علم و فناوری، یکی از نیازهایی که می‌توان در عراق مشاهده کرد، بحث ارائه خدمات آنالیز مواد است که می‌تواند بازار خوبی را برای شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات آنالیز محصولات در عراق ایجاد کند، به‌طوری‌که ما درحال حاضر همکاری با شرکت‌های عراقی را در این زمینه آغاز کرده‌ و یک شبکه‌سازی را با آزمایشگاه‌های داخل ایران انجام داده‌ایم و نمونه‌های مختلفی که دانشجویان، پژوهشگران و استادان عراقی نیاز به آنالیز دارند، به ایران منتقل شده و بعد از آنالیز و مشخص شدن نتایج آن برای طرف‌های عراقی، ارسال شده و می‌تواند بازار خیلی خوبی را در حوزه علم و فناوری برای شرکت‌ها و آزمایشگاه‌های ایرانی ایجاد کند.

  ترکیه، رقیب ایران در همکاری با عراق

دلیری در ادامه گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره صادرات انواع محصولات نانو به کشور عراق می‌گوید: «ما حجم صادرات قابل‌توجهی را به عراق داریم و این کشور، اولین و اصلی‌ترین مقصد صادراتی محصولات نهایی ایران است که علل مختلفی را می‌توان در آن دخیل دانست. ما جدا از روابط نزدیکی که در روابط فرهنگی، مذهبی و قومی داریم، بیش از 1400 کیلومتر مرز مشترک با عراق داریم و نزدیکی این دو کشور، ایران را همیشه برای بازار عراق جذاب می‌کند تا برای رفع نیازهای خود با خرید محصولات و کالاهای ایرانی به آن مراجعه کنند. این مساله درمورد ترکیه هم مطرح می‌شود به این معنا که رقیب جدی ما در عراق کشور ترکیه است، با این محدودیت که آنها مرز مشترک کمتری با عراق دارند. این روند آمار و ارقام تجارت با عراق هم این موضوع را تایید می‌کند. البته این ارقام هرساله افزایش می‌یابند اما در سال 99 که موضوع کرونا مطرح شد و کاهش 10 تا 15درصدی صادرات محصولات ایرانی به عراق را داشتیم، از سال 85 تاکنون شاهد یک روند صعودی بوده‌ایم که در مقاطعی مانند حضور داعش در عراق و...، دستخوش تغییراتی بوده اما این رقم از سال 85 از حدود 850 میلیون دلار در سال 98 و 99 به 12میلیارد دلار رسیده است. این اعداد بسیار قابل‌توجه است. میزان صادرات ماهیانه یک ماه ایران به عراق در دوران کرونا بیش از 650 میلیون دلار است. درصورتی‌که کل صادرات سالیانه ما به اتحادیه اروپا در سال‌های اخیر حدود 600میلیون دلار بوده است؛ به این معنا که یک ماه صادرات ما به کشور عراق با یک‌سال صادرات ما به اتحادیه اروپا برابری می‌کند. درنتیجه باید توجه ویژه‌ای چه در بخش‌های دولتی و چه در بخش‌های حمایتی و چه در شرکت‌های خصوصی به این مساله داشته باشیم و به‌عنوان یک پتانسیل در نظر بگیریم و برنامه‌ریزی‌های ویژه‌ای برای آن داشته باشیم.»

  در عراق همه حوزه‌های نانو بازار صادرات دارند

او ادامه می‌دهد: «صادرات ایران به عراق هم حوزه‌های مختلفی را دربرمی‌گیرد و محصولات نانو در زمینه‌های مختلفی کاربرد دارند به‌طوری‌که ما درحال حاضر بیش از 700 محصول نانویی در کشور داریم که در حوزه‌های مختلف محصولات نهایی و محصولات صنعتی وجود دارند. عمده اقلام صادراتی به عراق هم معمولا در موادغذایی، مصالح ساختماعی، دارو و تجهیزات پزشکی، موادشوینده، لوازم منزل و مواد پتروشیمی، ماشین‌آلات سبک صنعتی، لوازم یدکی خودرو، لوازم فلزی و پلاستیکی، تعریف می‌شوند. البته هرکدام از آنها در مقاطعی دستخوش تغییراتی هستند. محصولات نانو معمولا در تمام این حوزه‌ها وجود دارند و صادرات آنها انجام می‌شود. خیلی از این محصولات هم مرتبط با شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی هستند. ما تنها در سال گذشته، محصولات مختلفی را ازجمله در حوزه منسوجات داشتیم؛ در مقطعی که صادرات ماسک آزاد بود، صادرات ماسک‌های نانویی را به عراق داشتیم؛ بحث کیت‌های تشخیص سریع کرونا به عراق را داشتیم؛ در محصولات دانش‌بنیان، چسب‌های گرم و ذوب، محصولات پلیمری از سمت ایران به عراق صادر می‌شوند. بازهم تأکید می‌کنم از آنجایی که حدود 90درصد نیازهای کشور عراق از منبع واردات محصول تأمین می‌شود بنابراین ما در تمامی حوزه‌های مختلف که تولید محصول را در ایران داریم، می‌توانیم محصول به عراق صادر کنیم که به‌عنوان پتانسیل بسیار قوی، بازار بسیار خوبی در همسایگی ما قرار گرفته که می‌توانیم از آن استفاده کنیم.»

دلیری همچنین اشاره می‌کند که در تکمیل صادرات حوزه‌های نانو می‌توان به محصولات حوزه‌های مواد و تجهیزات آزمایشگاهی نانو، فرش‌ها و موکت‌های نانو که توسط شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی تولید شده‌اند، رنگ و رزین، در حوزه منسوجات بحث حوله، جوراب، لباس، مواد پلیمری ازجمله پلاستیک اشاره کرد. دستگاه تشخیص علائم بیماری کرونا یکی از محصولاتی است که تاییدیه‌های لازم را در سیستم درمانی عراق گرفته‌ایم و با توجه به سیاست‌های خاص سیستم درمانی کشور عراق، اما این تاییدیه‌ها گرفته شده و امیدواریم این دستگاه را در این کشور مورد بهره‌برداری قرار دهیم.

  عراق در فناوری نانو کجاست؟

مدیر پایگاه صادراتی محصولات دانش‌بنیان در کشور عراق اذعان می‌کند که درباره وضعیت کشور عراق در حوزه نانو باید گفت حجم تولید مقالات و پایان‌نامه‌هایی که در حوزه‌های دانشجویی در دانشگاه‌های این کشور تعریف می‌شوند، این موضوع قابل‌توجهی بوده که سهم بیش از 60 درصد از کل مقالات را به حوزه نانوفناوری اختصاص داده است که حتی برای ما هم جالب است. شاید حجم کل این مقالات در مقایسه با مقالاتی که در ایران تولید می‌شود، کم باشد و قابل‌رقابت نباشد اما همین که حجم زیادی از کل تولیدات مقالات عراق به نانوفناوری اختصاص یافته اهمیت این حوزه را می‌رساند و ما باید برای آن برنامه‌ریزی کنیم. هرساله بسیاری از استادان و دانشجویان عراقی در دوره‌های مختلف در دوره‌ها و کلاس‌های مرتبط با نانوفناوری که دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌های مختلف در ایران برگزار می‌کنند، حضور پیدا می‌کنند و همیشه این موضوع برای آنها از جذابیت خاصی برخوردار بوده که در یک‌سال اخیر با توجه به وضعیت کرونا، به‌طور آنلاین برگزار شده‌اند.

  به‌دنبال سهم نانویی‌ها از بازار صادرات به عراق

دلیری درباره میزان ارزآوری صادرات محصولات نانوفناوری به عراق می‌گوید: «موضوع ارزآوری بیشتر روی این مساله تمرکز دارد که بازار عراق، بازار جذابی است که نانویی‌ها هم می‌توانند سهم خود را از بازار 12میلیارد دلاری بین ایران و عراق پیدا کنند و این در افقی که در روابط میان ایران و عراق وجود دارد ترسیم شده و قرار است حجم کل صادرات بین این دو کشور به 20 میلیارد دلار برسد. شرکت‌های نانویی نیز می‌توانند سهم خوبی از این را به خود اختصاص دهند.» او در ادامه به این نکته اشاره می‌کند که بحث صادرات به عراق دو افق برای ما ایجاد کرده است؛ یکی افق بازار 20 میلیارد دلاری کل صادرات ایران به عراق است و دیگری، افق یک‌میلیارد دلاری محصولات نانو تا سال 1404 و تمام تلاش کشور این است که با توجه به این هدف‌گذاری‌ها، تمام محصولات نانوی ایرانی بتوانند سهم خود را از بازار مستعد عراق دریافت کنند و این هدف در حال حاضر وجود دارد و امیدواریم هر روز تقویت شود.

  چشم‌انداز پایگاه صادراتی در سال 1400

دلیری درباره چشم‌اندازی که پایگاه صادراتی محصولات دانش‌بنیان در کشور عراق در سال 1400 در نظر گرفته به «فرهیختگان» می‌گوید: «ارائه خدمات تجاری به شرکت‌های علاقه‌مند برای ورود به بازار عراق در سال 1400 هم با رویکرد مطالعه و امکان‌سنجی بازار و بازاریابی بازار ادامه خواهد داشت. صادرات یک امر یک‌شبه نیست و برخلاف تصور، نیازمند این است که وقتی محصولی قرار است وارد کشوری دیگر شود، چه الزامات و استانداردهایی را باید رعایت کرد و آیا یک محصول با استانداردهایی که در داخل تولید می‌شود، در بازار یک کشور دیگر کاربرد دارد یا خیر. توجه به رقبایی که با آنها مواجه خواهید شد و کارکرد آنها با مدل‌های خاص ازجمله مواردی هستند که موقع صادرات باید مدنظر قرار گیرند. ما ضمن خدماتی که به شرکت‌های دانش‌بنیان ارائه می‌کنیم، باید این مسیر را برای شرکت‌ها شفاف و مشخص کنیم. این موضوع یکی از اقدامات اصلی ما در سال 1400 خواهد بود که به‌ویژه در زمینه مطالعات بازار و بازاریابی این مسیر را ادامه خواهیم داد.»

او ادامه می‌دهد: «کار دیگری که در سال 1400 آغاز می‌کنیم، بحث راه‌اندازی مجموعه‌ای برای ارائه خدمات آزمایشگاهی و آنالیزی به طرف‌های عراقی و دانشجویان و دانشگاه‌های این کشور خواهد بود و بحث بعدی هم پذیرش دانشجویان عراقی در ایران است و سعی خواهیم کرد در بعد صادرات، به نتیجه مطلوب برسیم.»