ندا اظهری، مترجم: در دوره تحصیلات تکمیلی، مقطع دکتری از اهمیت بالایی برخوردار است و دانشجویانی که وارد این دوره می‌شوند، به اندازه‌ای باید از نظر علمی و عملیاتی کارکشته و قوی باشند که بتوانند آن را با موفقیت پشت‌سر بگذارند و از رساله دکتری خود دفاع کنند. یکی از شروطی که در بسیاری از کشورهای دنیا ازجمله ایران برای دفاع دانشجویان دکتری مطرح می‌شود و الزامی است، داشتن مقاله‌های منتشرشده در ژورنال‌های بین‌المللی مطرح است. پیش‌شرطی که بسیاری از موارد دیگر را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و بیش از هرچیز کمیت را مورد ارزیابی قرار می‌دهد به‌طوری‌که هرچه تعداد مقالات انتشاریافته در سطح بین‌المللی بیشتر باشد، دانشجوی مقطع دکتری از صلاحیت بالاتری برای دفاع از رساله خود برخوردار خواهد بود. این امر چند سالی است مورد توجه و حساسیت قرار گرفته و برخی مسئولان تلاش کرده‌اند با حذف این قانون، سدی بزرگ را از سر راه دانشجویان این مقطع حساس تحصیلی بردارند. دانشگاه‌های برجسته چین شرط انتشار مقاله را از دفاع مقطع دکتری برداشته‌اند و قرار است طبق یک ارزیابی دقیق، شرایطی را به‌عنوان جایگزین این طرح اعلام کنند.

  مقالاتی که بازارسیاه راه می‌اندازند

انتشار مقاله به شرط پیش از دفاع دانشجویان دکتری، درست است که باعث می‌شود افراد به تحقیق و مطالعه بیشتر بپردازند، اما درواقع تنها مانعی است که از نظر کمیت مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و به دلیل تمرکز دانشجویان روی ارائه تعداد مقالات موردنیاز برای گذراندن این دوره، عملا کیفیت مقالات زیرسوال می‌رود و نمی‌توان روی این مقالات حساب ویژه‌ای باز کرد. به همین دلیل چند سالی است انتقاداتی به این شرط وارد شده که دانشگاه‌ها این شرط را برای دادن مجوز دفاع مقطع دکتری بردارند. از سوی دیگر، به دلیل اهمیت بیش‌ازحد دانشگاه‌ها به این شاخص، بازار سیاهی راه افتاده است که موسسات به بهانه انتشار بی‌دردسر مقالات در ژورنال‌های معتبر دنیا، مبالغ هنگفتی را از دانشجویان دکتری اخذ می‌کنند و غالبا به دلیل پردردسر بودن فرآیند چاپ مقاله، معمولا زمان زیادی از دانشجویان تلف می‌شود و جلسه دفاع آنها به همین دلیل به تاخیر می‌افتد. درست است که چندی پیش‌شرط انتشار مقاله برای دانشجویان دکتری حذف شده، اما هنوز در برخی دانشگاه‌ها دیده می‌شود و به‌نوعی، روی کاغذ حذف شده و امید می‌رود به‌زودی چنین شرط دست‌وپاگیری به‌طور کامل از میان برداشته شود و دانشجویان بتوانند با دانش واقعی خود مرحله دفاع و فارغ‌التحصیلی را پشت‌سر بگذارند.

  مقابله چینی‌ها با شرط انتشار مقاله

به گزارش تایم، چین یکی از کشورهایی است که در آن چنین قانونی حذف شده است. درواقع، با افزایش تعداد دانشگاه‌ها در چین، برخی معیارها برای دفاع دانشجویان مقطع دکتری برای دفاع از رساله خود دچار تغییر و تحول شده است. دانشگاه‌های چین با توجه به رشدی که در سال‌های اخیر از نظر تعداد داشته‌اند، شرط انتشار مقاله در ژورنال‌های علمی معتبر دنیا را برای فارغ‌التحصیلی از میان برداشته‌اند. این مورد همچنین از شرایط فارغ‌التحصیلی در موسسات برجسته چین ازجمله دانشگاه‌های تسینگوآ و پکینگ و آکادمی علوم چین حذف شده است و دانشجویان دیگر نیازی به ارائه مقالات منتشرشده برای دفاع ندارند. در حال حاضر هم فشار روی پردیس‌های دانشگاهی بالا گرفته تا آنها هم این شرط را از میان بردارند. چن سایجوآن، هماتولوژیست و زیست‌شناس مولکولی در دانشگاه شانگهای جیااو تونگ، که در عین حال نماینده جلسه سیاسی ملی لیانگوی هم بود، پیشنهادی را به موسسات چینی ارائه داد مبنی‌بر اینکه شرط انتشار مقالات دانشگاهی را به‌عنوان تنها شرط قاطع برای فارغ‌التحصیلی دانشجویان تحصیلات تکمیلی متوقف کنند.

او اعلام کرده است نیاز دانشگاه‌ها به تعداد خاصی از مقالات منتشرشده یا درخواست درج آنها در یک ژورنال معتبر با ضریب تاثیر خاص به‌عنوان پیش‌شرط فارغ‌التحصیلی دانشجویان دکتری و تحصیلات تکمیلی، مانعی جدی برای پرورش استعدادهای نوآورانه می‌شود. از سوی دیگر، پیشنهاد دیگری هم از سوی لی یوشنگ، سرپرست دکترای پیوسته دانشگاه نانجینگ مطرح شده که نشان می‌دهد درخواست مقاله منتشرشده در ژورنال‌های معتبر از سوی دانشگاه‌ها فاقد مشروعیت قانونی است و می‌تواند حقوق داوطلبان دفاع از رساله دکتری را که خواهان اخذ مدرک دکتری هستند، نقض کند. بنابراین حذف چنین مانعی، باعث می‌شود دانشگاه‌ها وضعیت علمی دانشجویان دکتری را عادلانه‌تر ارزیابی کنند. زو جیان جون، استاد دانشگاه زبان و ادبیات چینی دانشگاه مرکزی چین معتقد است تصویب اجباری قانون ارائه مقالات منتشرشده در ژورنال‌های معتبر به‌عنوان شرط دفاع دانشجویان مقطع دکتری طی دو دهه اخیر در این کشور، تنها یک مزیت به همراه داشت و آن هم در ارزیابی موضوعی و رتبه‌بندی دانشگاه‌ها بود که باعث افزایش رتبه دانشگاه‌های چین بین دیگر دانشگاه‌های دنیا می‌شد اما هیچ نقشی در تضمین کیفیت آموزشی در مقطع دکتری نداشت. دیگر دانشگاهیان هم موافقت کردند که نظارت دقیق‌تر و ارزیابی جامع‌تر، در مقایسه با درخواست مقاله گزینه بسیار مناسب‌تری برای ارزیابی علمی دانشجویان دکتری به‌شمار می‌رود. درواقع، برای دانشجویانی که در پروژه‌های تحقیقاتی با افق زمانی طولانی و دشوار به‌ویژه تحقیقات پایه نظری مشارکت داشتند، باید ارزیابی‌هایی مدنظر قرار گیرد که از انعطاف بیشتری برخوردار بوده و جامع‌تر باشد.

موسسات آموزشی و دانشگاه‌ها روش‌های دقیق خود را برای ارزیابی دانشجویان مقطع تحصیلات تکمیلی دارند و معمولا از طریق پروپوزال‌های تحقیقاتی، پیش‌دفاع، بررسی توسط همکاران ناشناس و دفاع رسمی این کار را انجام می‌دهند. اما ریشه این مشکل، طولانی شدن برخی الزامات دست‌وپاگیر است که در فرآیند ارزیابی سد راه می‌شوند. جست‌وجوی رتبه‌ها و رده‌بندی‌های موضوعی بالاتر منجر می‌شود انتشار مقالات دانشگاهی اغلب به یکی از الزامات در سطح استخدام دانشگاهی تبدیل شود. دانشجویان تنها می‌توانند براساس قوانین پیش روند و تا زمانی که ارائه مقالات دانشگاهی به‌طور کامل حذف نشده و در فهرست واجد شرایط بودن برای احراز شغل قرار دارد، دانشجویان ملزم به رعایت این اصل هستند و مهم نیست که فرآیند آماده شدن مقاله و انتشار آن چه زمان زیادی را از دانشجو هدر می‌دهد یا چه هزینه گزافی را باید صرف آماده شدن و انتشار آن مقاله کند.

  گام جدید چین در مسیر ارزیابی دانشگاهی

وزیر آموزش و وزیر علوم و فناوری چین به‌طور مشترک خبر از تحول در سیستم ارزیابی دانشگاه‌های چین دادند. آنها در پیشنهاد اولیه خود این‌گونه اعلام کردند که تعداد مقالات منتشرشده در ژورنال‌های بین‌المللی دارای ضریب تاثیر بالا به‌ویژه ژورنال‌هایی که دارای نمایه استنادی علوم (SCI) یا نمایه استنادی علوم اجتماعی (SSCI) هستند و نیز استنادهای مقالات منتشرشده در ژورنال‌های مرتبط نباید به‌عنوان شاخصی کلیدی در سیستم ارزیابی دانشگاه‌های چین قرار گیرند. این بدان معناست که مقالات SCI، استنادهای مقالات و دیگر شاخص‌های مرتبط نباید به‌عنوان معیاری برای ارزیابی سطح نوآوری یا مقالات نوآورانه مدنظر قرار گیرند. طبق این پیشنهاد، هنگام اعطای مدرک دکتری به دانشجویان تحصیلات تکمیلی، استخدام محققان جدید، ارتقای محققان و پژوهشگران جوان به درجه بالاتر یا تعیین پاداش برای دانشگاهیان، ارائه بودجه‌های تحقیقاتی یا درخواست آنها برای جوایز علمی و... این شرط نباید به‌عنوان استاندارد لازم برای دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی به کار رود. علاوه‌بر این، دانشگاه‌ها از تنظیم اهداف کمی برای محققان برای انتشار مقالات SCI یا استناد به مقالات خود منع شده‌اند.  مهم‌تر از همه آنکه تعداد مقالات SCI، رتبه‌بندی شاخص‌های علمی یا دیگر شاخص‌های مرتبط دیگر نباید از سوی دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقاتی چین برای ارزیابی کیفیت یا اعتبار محققان، رشته‌های خاص مورد استفاده قرار گیرد. بنابراین، این راهکارها یا برنامه‌های عملیاتی مرتبط با مقالات SCI و استنادهای مقالات و جدول رده‌بندی دانشگاه‌های جهان که به واسطه دانشگاه‌ها محقق می‌شوند، به این واسطه اصلاح می‌شوند.

  آینده این طرح چه خواهد شد؟

به‌طور قطع، این پیشنهاد و اطلاعیه تغییرات مهمی را در سیستم‌های ارزیابی دانشگاهی چین، سیستم اعطای مدرک، طرح‌های ارزیابی موسسه‌ای و به‌ویژه ارزیابی عملکرد علمی محققان و دانشجویان دکتری به‌وجود خواهد آورد. به‌عنوان مثال، محققان و دانشجویان دکتری به‌ویژه در رشته‌های علوم انسانی و علوم اجتماعی، تلاش کمتری برای انتشار مقالات خود در ژورنال‌های پرضریب مانند ژورنال‌های SCI و SSCI کرده و توجه کمتری هم به اهمیت بالا رفتن استناد مقالات خود و اثر بین‌المللی می‌کنند. البته این احتمال وجود دارد محققانی که روی تئوری یا تحقیقات پایه در برخی رشته‌ها تمرکز می‌کنند، علاقه کمتری به انتشار مقاله در ژورنال‌های معتبر نشان می‌دهند. دلایل اصلی برای این تغییر، وجود این واقعیت است که کار انتشار مقاله در ژورنال‌های معتبر برای محققان و دانشجویان دکتری چین در رشته‌های علوم انسانی و علوم اجتماعی پرخطرتر از علوم طبیعی است؛ چراکه موضوعات تحقیقاتی آنها معمولا مسائل و پرسش‌های حساس‌تری را در چین در برمی‌گیرد.

بسیاری از رشته‌ها یا طرح‌های تحقیقاتی از قبیل آزادی دانشگاهی، خودمختاری موسسه‌ای، کنترل غالب حزب کمونیست بر آموزش عالی و پژوهش و فساد دانشگاهی در چین مجوز تحقیق پیدا نمی‌کنند. علاوه‌بر این، به‌نظر می‌رسد محققان رشته‌های علوم انسانی و علوم اجتماعی اجتماعات شبکه‌ای بین‌المللی کوچک‌تری دارند و در‌نتیجه فعالیت‌های بین‌المللی مشترک کمتری با همکاران خارجی خود نسبت به رشته‌های علوم طبیعی در این کشور دارند. همین‌طور در چین تمرکز کمتری روی استفاده از مقالات SCI یا استنادهای مقالات علوم طبیعی از‌جمله علوم پزشکی به‌منظور ارزیابی محققان وجود دارد. همچنین دانشجویان دکتری که در دانشگاه‌های برتر و آن دسته از دانشگاه‌های چین که سختگیری‌های تحقیقاتی دارند و نیز موسسات ملی پژوهشی تحصیل می‌کنند، می‌توانند بدون انتشار مقالات SCI موفق به اخذ مدرک دکتری و فارغ‌التحصیل شوند.

  چینی‌ها به‌دنبال شاخص‌های ارزیابی جدید

به گزارش universityworldnews، با حذف تعداد مقالات منتشر شده در ژورنال‌های معتبر به‌عنوان یکی از شاخص‌های معتبر، چینی‌ها به‌دنبال ارائه شاخص‌های جدیدی هستند که بتوانند از آنها به‌عنوان معیاری برای ارزیابی دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی استفاده کنند. هیچ برنامه یا پیشنهادی ارائه نشده است، اما به‌نظر می‌رسد که شاخص‌های متنوع‌تری براساس سطح مختلف نوع دانشگاه‌ها، موسسات تحقیقات، رشته‌های تحصیلی، انواع فعالیت‌های پژوهشی (پایه، کاربردی و توسعه‌ای یا نظامی) و مشارکت عمومی ممکن است به‌عنوان شاخص‌های جدید در سیستم ارزیابی دانشجویان تحصیلات تکمیلی برای ارائه مدرک گنجانده شوند. علاوه‌بر این، داوری توسط داوران و کارشناسان داخلی نقش موثری در ارزیابی بهتر عملکرد محققان و توسعه اقتصاد ملی و فضای اجتماعی چینی‌ها خواهد داشت و نه‌تنها تعداد مقالات SCI و استناد به مقالات، کمتر نقش تعیین‌کننده یا برجسته‌ای در سیستم ارزیابی دارد، بلکه ترکیبی از هر دو روش کمی و کیفی به ارزیابی دقیق‌تر چارچوب‌های تحقیقاتی براساس مشاهدات ذهنی و بررسی‌های محققان چینی کمک خواهند کرد.  چینی‌ها با حذف شرط تعداد مقالات SCI و استناد مقالات و نیز تاثیر غالب آن بر ارزیابی کیفیت تحقیقات، خواستار اعمال تغییراتی اساسی در سیستم‌های ارزیابی دانشگاه‌ها شده‌اند که هدف آن برقراری یک سیستم جدید است تا بتوانند مشکلات آکادمیک این کشور را برطرف کنند. بر این اساس، سیستم جدید محققان را ترغیب می‌کند تا به‌جای خدمت به جامعه بین‌المللی در قالب ارائه مقاله، در پیشرفت آموزش و علوم و فناوری کشور خود تلاش کنند و سهیم باشند. در اینجا مهم‌ترین مساله‌ای که مطرح می‌شود، این است که چگونه می‌توان سیستمی ارائه کرد که واقعا بتواند کیفیت تحقیقاتی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی را در تطابق با استانداردهای مورد قبول جهانی و جامعه آکادمیک بین‌المللی ارزیابی کند. در این میان، تاثیر این سیستم بر تحصیلات تکمیلی چین، تربیت محققان و دانشگاهیان، گزینش و ارتقای محققان جوان آینده، اعتبار بین‌المللی و کیفیت و مسیر آموزش عالی و تحقیقات چین جزء مسائلی است که هنوز به‌طور صریح به آن پرداخته نشده و به‌نظر می‌رسد ارائه همین برنامه‌های جدید ارزیابی مهم‌ترین چالشی است که درحال‌حاضر پیش روی دولت چین قرار دارد.